در اوایل ماه اکتبر قیمت نفت خام دریای برنت با گذر از مرز 86 دلار به بالاترین میزان خود در چهار سال اخیر رسید؛ از آن پس اما بازار نفت روزهای بسیار بدی را پشت سر گذاشت تا این محصول اکنون فاصله چندانی با کف قیمتی خود در سال 2018 نداشته باشد.
چند هفته قبل کمتر کسی باور می‌کرد که قیمت نفت برنت به این سرعت تا مرز 65 دلار نزول کند و حتی با توجه به کاهش عرضه نفت ایران، ونزوئلا و نیجریه برخی فعالان بازار انتظار داشتند که قیمت نفت در آینده‌ای نزدیک به 100 دلار در هر بشکه برسد. اما تحولات بازار نفت در هفته‌های اخیر به‌گونه‌ای رقم خورده است که اینک پیش‌بینی می‌شود در اوایل سال 2019 عرضه نفت به میزان محسوسی از تقاضای آن پیشی بگیرد.
روند نزولی قیمت نفت سبک تگزاس در بازار نیویورک که به مدت 12 روز معاملاتی پیاپی ادامه یافت و یک رکورد را از زمان اولین عرضه نفت خام در بورس نیویورک (1972) تاکنون بر جای گذاشت، نشان می‌دهد که اوضاع بازار نفت در هفته‌های اخیر تا چه اندازه بغرنج بوده است.
یکی از مهم‌ترین علت‌های افت پرشتاب قیمت نفت را باید در آخرین رالی قیمتی این محصول که در اوایل ماه گذشته میلادی به پایان رسید، جستجو کرد. زمانی که قیمت نفت به‌سرعت در حال رشد بود، بسیاری از تحلیل‌گران انرژی بر این باور بودند که این میزان رشد قیمت نفت در برهه کنونی چندان توجیه‌پذیر نیست و هر لحظه امکان برعکس شدن روند وجود دارد.
از اواسط ماه آگوست (اواخر مرداد) در پی انتشار خبرهایی در مورد کاهش چشمگیر صادرات نفت ایران در فاصله کمتر از سه ماه تا آغاز رسمی تحریم‌های نفتی آمریکا علیه این کشور، سفته‌بازی در بازار نفت شدت گرفت و قیمت‌ها به بهانه تلاش واردکنندگان نفت ایران برای یافتن تأمین‌کنندگان جدید به‌سرعت رو به افزایش نهاد و در روز سوم اکتبر (11 مهر) قیمت نفت به بالاترین میزان خود در چهار سال اخیر رسید. اما بعد از آن چه عواملی باعث کاهش چشمگیر قیمت نفت شدند؟
سقوط شاخص بازارهای سهام
یک هفته پس از آن‌که نفت سقف قیمتی چهارساله خود را لمس کرد، یک روند نزولی در بازارهای سرمایه شکل گرفت به‌طوری که سهام دو سوم از 500 شرکت برتر بورس نیویورک (S&P 500) وارد اصلاح قیمتی شدند.
کاهش قیمت شرکت‌های بزرگ بورس نیویورک و سایر بورس‌های معتبر جهان که بی‌معنی کاهش ارزش دارایی‌های سهامداران این شرکت‌ها بود، نگرانی فعالان سایر بازارها ازجمله بازار نفت را نیز در پی داشت. در حالی که در بسیاری از موارد قیمت نفت و شاخص بازارهای سرمایه در یک جهت حرکت نمی‌کنند، اما با بررسی نمودارهای یک ماه اخیر می‌توان همبستگی جالبی را بین قیمت نفت و شاخص بازارهای سرمایه مشاهده کرد.
همچنان که سرمایه‌گذاران بازارهای سرمایه و کالاهای خام مشغول فروش بی‌وقفه دارایی‌های خود بودند، ترس از کاهش تقاضای جهانی نفت نیز در بین سرمایه‌گذاران رخنه کرد.
چشم‌انداز ضعیف تقاضای جهانی نفت
در ماه اکتبر هم اوپک و هم آژانس بین‌المللی انرژی در گزارش‌هایی جداگانه اعلام کردند که با توجه به افزایش نرخ بهره در آمریکا، وقوع بحران ارزی در اقتصادهای نوظهور و بروز نشانه‌هایی مبنی بر کاهش نرخ رشد اقتصاد جهانی بر اثر تشدید تنش‌های تجاری، انتظار دارند تقاضای جهانی نفت با نرخی کمتر از رقم پیش‌بینی‌شده قبلی رشد کند.
عمده نگرانی این دو نهاد تأثیرگذار از بابت کاهش تقاضای نفت، مربوط به کشورهایی مانند هند، ترکیه و اندونزی است که در سال جاری میلادی با کاهش چشمگیر ارزش پول ملی خود مواجه بوده‌اند. چنان‌که آژانس بین‌المللی پول در گزارش ماه گذشته خود تصریح کرده است: «برای بسیاری از کشورهای درحال‌توسعه، افزایش قیمت‌های جهانی با کاهش ارزش پول ملی آنها در برابر دلار آمریکا همراه شده است و به همین دلیل باید خطر آسیب دیدن اقتصاد جهانی را بسیار جدی گرفت».
طی دو ماه اخیر شاخص دلار آمریکا حدود 3 درصد رشد کرده است و این بدان معناست که کالاهایی مانند نفت خام که به دلار فروخته می‌شوند، برای کشورهایی که از سایر واحدهای پولی استفاده می‌کنند گران‌تر از قبل تمام خواهند شد؛ اتفاقی که کاهش تقاضای این کشورها برای کالاهای دلاری را در پی خواهد داشت.
افزایش سطح تولید نفت
تولید نفت در آمریکا اکنون به رقم تاریخی 11 میلیون بشکه در روز رسیده و روسیه نیز در حال حاضر روزانه تقریباً همین میزان نفت تولید می‌کند که در دوران پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی یک رکورد محسوب می‌شود. عربستان نیز که پس از این دو کشور، سومین تولیدکننده بزرگ نفت جهان شناخته می‌شود و البته عنوان بزرگترین صادرکننده نفت جهان را نیز یدک می‌کشد، در ماه اکتبر روزانه 10.6 میلیون بشکه نفت تولید کرده است که نسبت به اوایل امسال افزایش قابل‌توجهی نشان می‌دهد.
از طرفی طرح فریز نفتی که از ابتدای سال 2017 توسط اعضای اوپک و روسیه به‌منظور کمک به افزایش قیمت نفت آغاز شده بود، در تابستان امسال پایان یافت تا روسیه و برخی اعضای اوپک ازجمله عربستان و امارات نفت بیشتری را روانه بازار کنند.
افزایش سطح تولید از یک سو و چشم‌انداز ضعیف تقاضای نفت از سوی دیگر موجب شده است تا بسیاری از سرمایه‌گذاران به این نتیجه برسند که در اوایل سال آینده میلادی عرضه نفت بیش از عطش بازار خواهد بود.
معافیت برخی کشورها از اجرای تحریم‌های نفتی آمریکا علیه ایران
دولت ترامپ با اعطای معافیت شش‌ماهه به هشت کشور واردکننده نفت از ایران موجب کاهش فشار تقاضا در بازار شد و از این طریق نقش مؤثری در تغییر جهت قیمت‌ها ایفا کرد.
جان کیلداف، مؤسس صندوق انرژی اگین کپیتال، درباره تأثیرات این تصمیم می‌گوید: «با این تصمیم همه محاسبات اوپک و متحدانش به هم ریخت. آنها داشتند نفت بیشتری تولید می‌کردند تا کاهش صادرات نفت ایران را جبران کنند اما معافیت‌های غیرمنتظره همه چیز را عوض کرد. آنها در سال‌های اخیر برای ایجاد توازن در بازار سخت تلاش کرده بودند اما اکنون دوباره شاهد مازاد عرضه در بازار هستند».
کاهش قیمت نفت موجب شده است که اعضای اوپک به اجرای مجدد طرح فریز نفتی فکر کنند. خالد الفالح، وزیر نفت عربستان، اخیراً از احتمال کاهش یک میلیون بشکه‌ای تولید نفت اوپک در آینده‌ای نزدیک سخن گفته است اما الکساندر نواک، وزیر انرژی روسیه که کشورش در سال گذشته با طرح فریز نفتی اوپک همراه شده بود، معتقد است اوپک و روسیه باید پیش از تصمیم‌گیری همه جوانب امر را بسنجند تا مجبور نشوند ظرف مدت کوتاهی تصمیم عجولانه خود را تغییر دهند.