چالش تازه واردات ایران؛ معطلی کشتی‌های باری فله‌بر در آب‌های خلیج فارس

بیش از یک ماه از ورود کشتی فله‌بر ADA به لنگرگاه بندر امام خمینی ایران می‌گذرد اما این کشتی قبرسی تحت اجاره شرکت ملی غلات، روغن و مواد غذایی چین (کافکو) هنوز موفق به تخلیه بار خود نشده است.

به گزارش پایگاه خبری اتاق ایران به نقل از پایگاه خبری-تحلیلی Bourse&Bazaar، کشتی فله‌بر SDA نیز که روز دوم اکتبر (10 مهر) بندر سانتوس برزیل را به مقصد آب‌های خلیج فارس ترک کرده و از روز 8 نوامبر در 75 کیلومتری بندر امام خمینی لنگر انداخته، به دلیل برخی مشکلات ارزی که موجب دشواری در تسویه مبلغ معامله کالای حمل‌شده توسط این کشتی (مشخصاً ذرت) شده، همچنان نتوانسته بار خود را در مقصد تخلیه کند. البته این وضعیت تنها مختص کشتی SDA نیست و چندین کشتی دیگر که آنها نیز حامل ذرت و دانه سویا هستند، به دلیل مشکلات مشابه همچنان در نزدیکی بندر امام خمینی و بندر شهید رجایی بلاتکلیف مانده‌اند.

در حالی که بازار ایران با کمبود عرضه ذرت و دانه سویا مواجه است، معطل ماندن کشتی‌های حامل این محصولات نه‌تنها هزینه‌های مضاعفی بابت دموراژ (معطلی بار) به تجار و درنهایت مصرف‌کنندگان تحمیل می‌کند. افزایش هزینه نهاده‌ها موجب افزایش قیمت انواع گوشت در بازار ایران شده و برخی شرکت‌های ایرانی فعال در حوزه مواد غذایی ازجمله شرکت‌های پرورش طیور را در معرض ورشکستگی قرار داده است؛ اتفاقی که می‌تواند به از بین رفتن هزاران شغل منجر شود.

شرکت‌های بزرگی مانند بانج، کارگیل و کافکو که در مقیاس جهانی فعالیت دارند و هنوز هم رابطه تجاری خود با ایران را حفظ کرده‌اند، معمولاً قبل از تسویه وجه کالاهای خود اقدام به ارسال آنها به مقصد می‌کنند. در واقع آنها زمانی پول کالاهای صادراتی خود را از طرف دیگر معامله می‌گیرند که کشتی حامل کالاها بخشی از مسیر را پیموده باشد که به این شیوه «پرداخت en route» گفته می‌شود. پس از پرداخت مبلغ معامله، کشتی به مسیر خود ادامه می‌دهد و درنهایت بار را در مقصد تخلیه می‌کند.

هم واردکنندگان ایرانی و هم شرکت‌های صادرکننده محصولات (عمدتاً غذایی) به ایران، تأخیرهای کنونی را بی‌سابقه می‌خوانند و می‌گویند دو چالش مهم باعث بروز این وضعیت شده است. چالش اول مربوط به بانک مرکزی می‌شود که خود در زمینه تخصیص به‌موقع ارز به واردکنندگان از طریق سامانه نیما با مشکلاتی مواجه است.

برخی صادرکنندگان ایرانی، به‌ویژه شرکت‌های پتروشیمی بزرگ، هنوز تمایل چندانی به اینکه ارز صادراتی خود را در اختیار سامانه نیما قرار دهند، ندارند و این مسئله به کمبود ارز در این سامانه دامن زده است. با این وجود هنوز هم بسیاری از واردکنندگان ایرانی ترجیح می‌دهند زمان زیادی (گاه تا سه ماه) در صف‌های طولانی دریافت ارز از سامانه نیما انتظار بکشند تا بتوانند ارز مورد نیاز خود را به نرخ یارانه‌ای –که به میزان قابل‌توجهی کمتر از نرخ بازار است- تهیه کنند.

در چنین شرایطی به نظر می‌رسد که بانک مرکزی برای تأمین نیازهای ارزی واردکنندگان کالاهای اساسی و فرآورده‌های دارویی –که ارز را با کمترین نرخ موجود در ایران یعنی 4200 تومان دریافت می‌کنند- فشار زیادی را تحمل می‌کند.

علاوه بر چالش‌های داخلی، فشارهای دولت ترامپ که عملاً به اقتصاد ایران اعلان جنگ داده است نیز موجب بروز دشواری‌هایی در فعالیت‌های بانکی و در نتیجه افزایش مشکلات تجار ایرانی شده است. حتی وقتی واردکنندگان ایرانی ارز مورد نیاز خود را به هر طریق دریافت می‌کنند نیز مشکلات آنها تمام نمی‌شود زیرا بسیاری از بانک‌های اروپایی و آسیایی مایل به انجام مبادلات پولی با بانک‌های ایرانی نیستند و به همین دلیل شرکت‌های ایرانی و طرف مقابل آنها مجبورند به دنبال یافتن کانال‌های مالی تازه‌ای برای تسویه معاملات خود باشند که این مسئله خود به افزایش تأخیرها منجر می‌شود.

تأخیر در پرداخت وجه معاملات و تخلیه بار کشتی‌ها در مواردی حتی باعث شده است که آنها راه بنادر دیگری را در پیش بگیرند. مثلاً کشتی فله‌بر ANTHEA که در اواخر ماه سپتامبر (اوایل مهر) تحت اجاره شرکت غذایی «بانج» از بندر سانتوس برزیل عازم بندر امام خمینی ایران شده بود، پس از دو روز لنگر انداختن در نزدیکی بندر فجیره امارات، به‌کلی مقصد خود را تغییر داد.

البته در بسیاری از موارد حتی با وجود تأخیرهای گاه و بیگاه، بار کشتی‌ها در نهایت به بنادر ایران می‌رسد و تخلیه می‌شود. مثلاً کشتی‌های SUMMIT SUCCESS و MACHERAS که در اوایل ماه اکتبر (اواسط مهر) با محموله‌هایی از ذرت، بندر سانتوس برزیل را به مقصد ایران ترک کرده بودند، اخیراً توانستند بار خود را در بندر امام خمینی و بندر چابهار تخلیه کنند. قبل از آنها نیز کشتی CHAMPION EBONY که حامل روغن دانه سویا بود، در روز 18 نوامبر (27 آبان) در بندر شهید رجایی پهلو گرفته بود.

از طرفی جای بسی امیدواری است که شرکت‌های بین‌المللی به‌رغم محدودیت‌های موجود همچنان به اعزام کشتی‌های تحت اجاره خود به سمت بنادر ایران ادامه می‌دهند. به‌عنوان مثال در روز اول نوامبر (10 آبان) کشتی SEALADY از اسکله اختصاصی شرکت صنایع غذایی بانج در بندر لانگ‌ویو (واقع در ایالت واشنگتن در سواحل غربی آمریکا) با محموله‌ای از دانه‌های سویای آمریکایی عازم بندر امام خمینی ایران شده است.

تجار خارجی معتقدند با توجه به اهمیت بازار ایران و ظرفیت‌هایی که در دسترس شرکت‌های بزرگ فعال در حوزه کالاهای خام قرار دارد، حتی با وجود مشکلات ارزی و نگرانی‌های مرتبط با تحریم‌های آمریکا به‌زودی کانال‌های مالی جدیدی برای کمک به حفظ روابط تجاری آنها با ایران ایجاد خواهد شد.

طرح اتحادیه اروپا برای ایجاد یک ساز و کار ویژه مالی جهت تجارت با ایران می‌تواند در زمینه تجارت کالاهای اساسی نیز مثمر ثمر واقع شود. اما باید اذعان داشت که مبادلات مالی از طریق کانال‌های ویژه (در قیاس با کانال‌های عادی بانکی) موجب افزایش هزینه واردات و صادرات شده و بدون شک بخشی از هزینه‌های اضافه به مصرف‌کنندگان منتقل خواهد شد.