در پی اعتراضات کامیونداران در ماه‌های گذشته، نهایتاً شورای عالی ترابری در مصوبه‌ای کلی، سازمان راهداری و حمل و جاده‌ای را مأمور کرد تا نرخ پایه تن ـ کیلومتر را تهیه و برای اجرا به ادارات کل راهداری استان‌ها ابلاغ کند.
اگرچه تهیه فرمول نرخ پایه تن ـ کیلومتر حدود سه ماه طول کشید اما به نظر می‌رسد رقم تعیین شده به همراه ضرایب آن، از سوی رانندگان تا حدودی با استقبال مواجه شده است.
بر اساس برخی محاسبات، در صورت محاسبه کرایه حمل با استفاده از تن ـ کیلومتر، دستمزد رانندگان کامیون‌ها تا حدود دو تا سه برابر ارقام فعلی افزایش می‌یابد اما به گفته فعالان صنفی حمل‌ونقل جاده‌ای، این افزایش دستمزد سبب افزایش قیمت تمام‌شده کالا و درنتیجه گران شدن اجناس و کالاهای مصرفی نخواهد شد چراکه با این فرمول، دیگر شاهد انتقال منابع مالی صنعت حمل‌ونقل جاده‌ای به سمت واسطه‌ها، مراکز اعلام بار و شرکت‌های حمل‌ونقلی نخواهیم بود.
این در حالی است که اکنون نحوه توزیع بار میان رانندگان کاملاً به‌صورت یک‌طرفه از سوی مراکز اعلام بار است و رانندگان به دلیل کمبود بار از یک‌سو و بیشتر بودن تعداد ناوگان از بار موجود در کشور، مجبور به پذیرش ارقام مورد نظر شرکت‌های حمل‌ونقلی هستند که بعضاً گفته می‌شود تا ۷۰ درصد رقم اخذ شده از سوی صاحب بار را شرکت‌های حمل‌ونقل برداشته و رقم بسیار کمی را به رانندگان اختصاص می‌دهند.
بر اساس اعلام معاون سازمان راهداری از ابتدای دی‌ماه در سراسر کشور محاسبه کرایه حمل با فرمول تن ـ کیلومتر اجرایی خواهد شد.
طبقه‌بندی ناوگان در ۷ کلاس با ۴۵۰ هزار مسیر جاده‌ای
فرامرز مداح، معاون برنامه‌ریزی سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای در خصوص نحوه محاسبه تن ـ کیلومتر در گفتگویی گفته بود فرمول فعلی نتیجه ۲۰ جلسه کارشناسی است البته سازمان راهداری مصوبه شورای عالی ترابری را به استان‌ها ابلاغ کرده است و در تلاشیم تا نحوه محاسبه را به هر استان به‌طور جداگانه واگذار کنیم.
به گفته این مقام مسئول در سازمان راهداری، ۴۵۰ هزار مسیر برای تردد خودروهای باری سنگین در کشور وجود دارد و ناوگان باری نیز در ۷ کلاس طبقه‌بندی شده‌اند.
مداح گفته بود: زمان اجرای طرح از سوی استان‌ها وابسته به تصمیم خود آنها است اما پیش‌بینی می‌کنیم که بیشتر استان‌ها از هفته جاری نحوه محاسبه را آغاز کنند. ولی به‌طورکلی از اول دی در سراسر کشور این فرمول و نرخ پایه (۱۰۳۳) به‌عنوان پایه محاسبات استان‌ها قرار گیرد.
از نظر مداح، مهم‌ترین شاخصه تن ـ کیلومتر، افزایش دستمزد رانندگان است که این افزایش دستمزد، در کرایه حمل نیز تأثیرگذار خواهد بود.
دستمزد رانندگان بیشتر می‌شود؛ اما قیمت کالاها افزایش نخواهد یافت
احمد کریمی، دبیر کانون کامیون داران گفت: در نشست هفته گذشته یک نرخ مبنا برای تن ـ کیلومتر مشخص شد. این نرخ مبنا برای میزان کیلومتری که متوسط همه مسیرهاست، در نظر گرفته شده است. هر چه مسافت پایین‌تر باشد، نرخ تن ـ کیلومتر بالاتر است و اگر مسافت بیشتر باشد، نرخ نهایی تن ـ کیلومتر کاهش می‌یابد. پارامترهایی هم مانند سردسیر یا گرمسیر بودن منطقه، صعب‌العبور بودن، کاربری‌های خاص، با یک سر بار تردد کردن، مواد خطرناک، هزینه لاستیک، سوخت، استهلاک خودرو، قطعات یدکی و شاگرد راننده و بسیاری موارد دیگر نیز در تعیین نرخ نهایی اثرگذار است. به‌طورکلی تن ـ کیلومتر به معنی کشف قیمت حمل یک محموله از یک مبدأ به مقصد چه میزان خواهد بود.
همه پارامترهای مؤثر در کرایه حمل کالا
وی ادامه داد: در فرمول تن ـ کیلومتر، علاوه بر هزینه‌های جاری و قابل پیش‌بینی، هزینه‌های اتفاقی مانند تعمیرات موتور هم پیش‌بینی شده است. ضمن اینکه سرمایه‌گذاری در خرید ناوگان نیز در رقمی که به‌عنوان نرخ پایه تن ـ کیلومتر (۱۰۳۳ ریال) تعیین شده، به‌طور متوسط رو به بالا لحاظ شده است. به این معنا که متوسط ناوگان در یک سال چه میزان کارکرد دارد. همه این موارد در رقم پایه اعمال شده است.
دبیر کانون کامیونداران که به‌عنوان یکی از نمایندگان تشکل‌های صنفی کارگری رانندگان در نشست تعیین نرخ پایه تن ـ کیلومتر حاضر بوده است، درباره اینکه آیا با توجه به اینکه سن ناوگان باری جاده‌ای کشور بالاست، باز هم امکان لحاظ کردن رقم سرمایه‌گذاری خرید ناوگان در این فرمول وجود دارد یا خیر؟ گفت: وقتی فردی یک خودروی باری سنگین را به رقم یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان خریداری کرده است، نمی‌توانیم این سرمایه‌گذاری سنگین را نادیده بگیریم. اما باز هم این پارامترها به‌صورت منطقی دیده شده است.
وی در پاسخ به این پرسش که با توجه به رقم تعیین شده به‌عنوان نرخ پایه تن ـ کیلومتر (۱۰۳۳ ریال) مسیری مانند تهران ـ بندرعباس به‌طور متوسط چه نرخی برای صاحب بار رقم می‌خورد؟ اظهار داشت: این مسیر با احتساب تن ـ کیلومتر در حدود ۲ میلیون و ۷۰۰ تا ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار تومان نرخ‌گذاری می‌شود. درحالی‌که تا قبل از محاسبه کرایه حمل بار به‌صورت تن ـ کیلومتر، این مسیر تا نصف این مبلغ برای رانندگان محاسبه می‌شد.
کریمی با بیان اینکه در جریان اجرا احتمالاً با ایراداتی مواجه می‌شویم، گفت: به همین منظور به دستور رئیس سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای قرار شده تا ماهانه نشست‌هایی برای رسیدگی به ایرادات و نقاط ضعف طرح برگزار و آنها را رفع کنیم.
کدام ناوگان مشمول تن ـ کیلومتر می‌شوند؟
وی درباره ناوگان مشمول این طرح به خبرنگار مهر گفت: ناوگان حمل مواد سوختی مشمول تعرفه‌های سازمان برنامه‌وبودجه هستند و از شمول این طرح خارج هستند. ناوگان حمل تناژ بالا (بوژی‌ها) هم مشمول دستورالعمل «ترافیک سنگین» بوده و از گذشته قاعده تن ـ کیلومتر برای آنها اعمال می‌شده است. بنابراین این دستورالعمل شامل سایر انواع کامیون‌ها و کشنده‌ها می‌شود؛ در خصوص کامیونت‌ها و خودروهای باری نیمه سنگین یا تناژ پایین هم برای آنکه این طرح اجحافی در حق آنها نباشد، برخی ضرایب دیگر را در نظر گرفته‌ایم که در دستورالعمل تن ـ کیلومتر برای آنها اعمال می‌شود.
هم محموله‌ها طبقه‌بندی شده‌اند هم خودروهای باری سنگین
دبیر کانون کامیونداران درباره تأثیر نوع کالای محموله در نحوه اجرای طرح گفت: نوع کالا نیز در تن ـ کیلومتر به‌صورت طبقه‌بندی شده قید شده است اگر محموله جزء کالاهای گران‌قیمت باشد، ضرایبی برای راننده در نظر گرفته می‌شود همچنین اگر نوع کالا از محموله‌هایی باشد که هزینه حمل در قیمت تمام‌شده کالا اثرگذار باشد (مانند محصولات دامی و کشاورزی)، ضرایب کمتری برای رقم پایه تن ـ کیلومتر اعمال می‌شود تا مصرف‌کننده نهایی (مردم) از آن متضرر نشوند. به‌طورکلی در این طرح قرار است هزینه حمل تأثیر چندانی بر قیمت تمام‌شده کالاهای اساسی و مصرفی مردم نداشته باشد.
گردش مالی صنعت همان رقم قبلی است اما دستمزد رانندگان واقعی می‌شود
وی ادامه داد: تا پیش از اجرای طرح تن ـ کیلومتر، معمولاً صاحبان بار همین مبالغی که با اجرای این طرح اعمال می‌شود را پرداخت می‌کردند اما دستمزد راننده پایین بود این در حالی است که با اجرای این طرح، دستمزد رانندگان واقعی و دست واسطه‌ها و شرکت‌های حمل‌ونقل از ارقام پرداختی از سوی صاحبان بار کوتاه خواهد شد. مثلاً یکی از صاحبان بار می‌گفت برای حمل بار از صومعه‌سرا (گیلان) به بندر امام (خوزستان) توسط یک دستگاه کشنده، ۱۰ میلیون تومان به شرکت حمل‌ونقلی پرداخت کرده اما در بارنامه رقم ۱.۵ میلیون تومان قید شده است که نشان‌دهنده سهم بسیار کم راننده کامیون از گردش مالی صنعت حمل‌ونقل جاده‌ای است.