«زمستان می‌رود و روسیاهی آن به زغال می‌ماند» شاید این کانی سیاه‌رنگ بیشتر در ضرب‌المثل‌های ایرانی کاربرد داشته باشد تا در صنایع و انرژی این کشور. این سوخت جزو آلاینده‌ترین سوخت‌های جهان به شمار می‌آید که بیشتر در کشورهای چین و ایالات متحده امریکا مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما اکنون که اقتصاد چین سقوط آزادی به دره داشته‌است، زغال‌سنگ را نیز با خود به قعر دره کشانده‌است. آمار به دست آمده از بی‌پی نشان می‌دهد سال گذشته به لطف کاهش تقاضای چینی‌ها و ارزان شدن قیمت نفت و گاز، مصرف جهانی زغال‌سنگ به پایین‌ترین سطح ممکن رسیده‌است. خبرگزاری بلومبرگ روز گذشته در خبری نوشت: «دنیا رفته‌رفته سفر خود را از زغال‌سنگ به نفت ارزان آغاز می‌کند.»
ایران با وجود دسترسی به نفت ارزان و راحت هیچ‌گاه تمایل چندانی به بازار زغال‌سنگ نشان نداده‌است. بررسی‌ها از پایگاه ملی داده‌های علوم زمین کشور نشان می‌دهد در حالی‌که در سال 1376 تعداد افراد مشغول به کار در معادن زغال‌سنگ ایران بیش از 160هزار نفر بوده در سال 1380 تعداد این افراد به حدود 140هزار نفر کاهش یافته‌است. اطلاعات به دست آمده از مرکز آمار نشان می‌دهد مصارف عمده زغال در ایران در تولید برق و ذوب آهن-فولاد است. زغال‌سنگ حرارتی معمولاً برای سه هدف استفاده می‌شود. نخست جهت احتراق و تأمین گرما به عنوان منبع انرژی گرمایی؛ دوم مصرف زغال‌سنگ در صنایع فروآلیاژ و سوم تبدیل زغال‌سنگ به نفت مایع، گاز و مشتقات شیمیایی. با وجود تمامی این مصارفی که برای زغال‌سنگ برشمرده شده، این سوخت در ایران جایگاه چندانی ندارد چرا که نفت و گاز به وفور در دسترس است.
تاریخ نشان می‌دهد چینی‌ها نخستین بار از زغال‌سنگ به عنوان سوخت استفاده کردند اما این روزها به دلایلی روی از یار سیاه‌روی خود برگردانده‌اند. نگاهی به مصرف جهانی زغال‌سنگ در سال‌های 1997 تا 2001 نشان می‌دهد در سال 2000 بیشترین مصرف زغال‌سنگ یعنی 4.4میلیارد تن رخ داده و در سال 1998 کمترین میزان مصرف زغال‌سنگ (2.6میلیارد تن) رخ داده‌است. اما این روزها کشورهای اصلی مصرف‌کننده زغال‌سنگ یعنی چین و ایالات متحده امریکا رویه خود را در برابر این کانی سیاه تغییر داده‌اند.
آب‌وهوا دامن سوخت‌های آلاینده را گرفت
اما قضیه فقط به اقتصاد محدود نمی‌شود. بداقبالی زغال‌سنگ دلایل دیگری نیز دارد که مهم‌ترین آن‌ها تغییرات آب‌وهوایی در کره زمین است. سال گذشته کشورها در پاریس دور هم جمع شدند و توافق پاریس را برای حفظ کره زمین از گرمایش جهانی و آلودگی هوایی امضا کردند. این توافق یعنی کشورها عهد بستند میزان مصرف خود از سوخت‌های آلاینده را کاهش بدهند و به جای آن به سوخت‌های پاک روی بیاورند. این تغییر سیاست‌ها نقش مهمی در بازار زغال‌سنگ به عنوان سوختی با آلایندگی بالا، داشته‌است.
وقتی نفت جای زغال‌سنگ را اشغال کرد
بررسی‌ها نشان می‌دهد مصرف زغال‌سنگ در سال 2015 بیش از 1.8درصد کاهش یافته‌است. این در حالی است که آخرین در دهه 60 چنین کاهش مصرفی برای زغال‌سنگ مشاهده شده بود. این سوخت در سال 2015 تنها 29.2درصد از مصارف انرژی را در بر گرفته‌است که کمترین سهم از سال 2005 به شمار می‌آید. این در حالی است که سهم نفت در مصرف انرژی افزایش یافته‌است. به این ترتیب کاملاً واضح است که نفت جای زغال‌سنگ را گرفته‌است. کاهش قیمت نفت در دو سال گذشته باعث شده نفت و فرآورده‌های نفتی از جمله بنزین صرفه اقتصادی بیشتری داشته‌باشند و مورد استقبال بیشتر مصرف‌کنندگان قرار بگیرند.
اکثر کشورها درهای تأسیسات خود را به روی سوخت‌های آلاینده بستند و به انرژی‌های نو و پاک روی آوردند. مصرف زغال‌سنگ در ایالات متحده امریکا در سال گذشته بیش از 13درصد کاهش را تجربه کرد؛ در چین نیز با کاهش 1.5درصدی مواجه شد. البته تقاضا از سوی کشورهای هند و اندونزی برای این سوخت بیشتر شد اما به حدی نبود که بازار آن را تکان بدهد. در امریکا گاز به سوختی پرطرفدار تبدیل شده‌است. در چین نیز اشتیاق زیادی به مصرف سوخت‌های پاک به جای زغال‌سنگ ایجاد شده‌است.