بر اساس یافته‌های پژوهش سالانه «آینده پژوهی ایران ۱۳۹۵»، متغیرهای اقتصادی در بین حوزه‌های موضوعی ۱۰گانه شامل اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، سلامت، صنعت و کشاورزی، دین، محیط‌زیست، علم و فناوری و بین‌الملل، مهم‌ترین‌ها برای ایران در سال پیش روی کشور هستند.
در این پژوهش در مراحل اول چالش‌ها و مسائل (متغیرهای) ایران در سال ۱۳۹۵ شناسایی شده است و سپس با نظر کارشناسان و خبرگان میزان اهمیت و عدم قطعیت این متغیرها و موارد کلیدی تعیین شده‌اند. در مراحل نهایی نیز با استفاده از روش‌های علمی حوزه آینده‌پژوهی سناریوهای پیش روی جامعه ایران معرفی شده است.
از بین ۱۹۵ مسئله و چالش (متغیر) شناسایی شده که دارای اهمیت متوسط به بالا برای ایران در سال ۱۳۹۵ هستند، حدود ۲۰ درصد اجتماعی، ۱۶ درصد اقتصادی، ۱۲ درصد بین الملل، ۹ درصد فرهنگی، ۹ درصد در حوزه سلامت، ۸ درصد سیاسی، ۸ درصد در حوزه صنعت و کشاورزی، ۷ درصد محیط زیستی، ۷ درصد در حوزه علم و فناوری و ۴ درصد در حوزه دین بوده اند.
در بین متغیرهای دارای اهمیت متوسط به بالا، متغیرهای اقتصادی پس از اجتماعی بیشترین سهم را دارند. در شاخص میانگین درصد اهمیت، متغیرهای اقتصادی با میانگین اهمیت ۷۲ درصد رتبه اول و در شاخص میانگین درصد عدم قطعیت با میانگین ۴۶ درصد متغیرهای اقتصادی رتبه سوم را دارند. مجموع امتیازهای این سه شاخص نشان می‌دهد، اقتصاد مهم‌ترین حوزه موضوعی ایران در سال ۱۳۹۵ خواهد بود.
|
میانگین درصد عدم قطعیت متغیرهای برگزیده
|
میانگین درصد اهمیت متغیرهای برگزیده
|
درصد سهم در میان کل متغیرهای برگزیده
|
|
1. سیاسی
|
1. اقتصادی
|
1. اجتماعی
|
|
2. بین الملل
|
2. سلامت
|
2. اقتصادی
|
|
3. اقتصادی
|
3. محیط زیست
|
3. بین الملل
|
رکود/ رونق اقتصادی (۹۳ درصد اهمیت)، بیکاری (۹۲ درصد اهمیت) و قدرت خرید عمومی و معیشت مردم (۸۸ درصد اهمیت) سه متغیر اول بخش اقتصادی هستند که در میان ۵ متغیر نخست کل مسائل ایران نیز قرار دارند. بیشترین عدم قطعیت مسائل اقتصادی نیز مربوط به رکود/ رونق اقتصادی (۶۷ درصد عدم قطعیت)، سرنوشت پول های آزاد شده ایران در ایالات متحده امریکا (۶۰ درصد عدم قطعیت) و تورم (۶۰ درصد عدم قطعیت) شناسایی شده است. در جدول زیر لیست ۳۱ متغیر بخش اقتصادی و ۱۵ متغیر بخش صنعت و کشاورزی به همراه درصدهای اهمیت و عدم قطعیت هر کدام ارائه شده است.
|
چالش‌ها و مسائل (متغیرهای) اقتصاد و صنعت-کشاورزی ایران در سال ۱۳۹۵
|
|
|
متغیر
|
حوزه
|
درصد اهمیت
|
درصد عدم قطعیت
|
|
1
|
رکود/ رونق اقتصادی
|
اقتصادی
|
93.57
|
67.2
|
|
2
|
بیکاری
|
اقتصادی
|
92.5
|
40
|
|
3
|
قدرت خرید عمومی و معیشت مردم
|
اقتصادی
|
88.57
|
47.91
|
|
4
|
نابرابری ناعادلانه توزیع ثروت
|
اقتصادی
|
83.92
|
29.16
|
|
5
|
کارشکنی رانت خواران در مسیر اصلاحات اقتصادی
|
اقتصادی
|
81.42
|
37.08
|
|
6
|
شفافیت اقتصادی
|
اقتصادی
|
81.42
|
46.25
|
|
7
|
قانون گذاری و بسترسازی برای سرمایه گذاری خارجی
|
اقتصادی
|
80.35
|
49.13
|
|
8
|
تورم
|
اقتصادی
|
80.35
|
60.4
|
|
9
|
ساماندهی بدهی های دولت
|
اقتصادی
|
74.07
|
50.43
|
|
10
|
ناکارامدی نظام مالیاتی
|
اقتصادی
|
73.84
|
32.91
|
|
11
|
بازتنظیم رابطه سرمایه گذاری غیرمولد و مولد
|
اقتصادی
|
73.75
|
45.26
|
|
12
|
کسری بودجه دولت
|
اقتصادی
|
72.85
|
52.08
|
|
13
|
فربگی اقتصاد زیرزمینی و قاچاق
|
اقتصادی
|
72.5
|
37.08
|
|
14
|
بحران صندوق های بازنشستگی
|
اقتصادی
|
71.53
|
50.43
|
|
15
|
قراردادهای تجاری با طرف های خارجی
|
اقتصادی
|
71.48
|
50.41
|
|
16
|
عملیاتی سازی اقتصاد مقاومتی
|
اقتصادی
|
70.71
|
52.5
|
|
17
|
وضعیت کسب و کارهای کوچک
|
اقتصادی
|
69.62
|
55.9
|
|
18
|
بنگاه های خودمختار خارج از روند اخذ مجوز و پرداخت مالیات
|
اقتصادی
|
69.62
|
46.95
|
|
19
|
بحران بانک ها و موسسات اعتباری
|
اقتصادی
|
69.62
|
35.21
|
|
20
|
رکود/ رونق بازار مسکن
|
اقتصادی
|
69.28
|
55.76
|
|
21
|
وضعیت پروژه های عمرانی
|
اقتصادی
|
68.57
|
52.6
|
|
22
|
ناکارامدی نظام گمرکی
|
اقتصادی
|
68.46
|
37.72
|
|
23
|
نرخ سود در نظام بانکی
|
اقتصادی
|
68.14
|
30.83
|
|
24
|
ادامه اجرای هدفمندی یارانه ها
|
اقتصادی
|
67.5
|
43.75
|
|
25
|
واردات کالاهای لوکس
|
اقتصادی
|
67.03
|
38.75
|
|
26
|
ارزش پول ملی نسبت به ارزهای خارجی
|
اقتصادی
|
65.92
|
40
|
|
27
|
شاخص های بورس
|
اقتصادی
|
61.07
|
48.33
|
|
28
|
تحریم های اقتصادی مربوط به مسائل غیر هسته ای
|
اقتصادی
|
58.92
|
49.16
|
|
29
|
سرنوشت پول های آزاد شده ایران در ایالات متحده امریکا
|
اقتصادی
|
57.85
|
60.86
|
|
30
|
اختلاف نظرهای اقتصادی مسئولان دولت
|
اقتصادی
|
57.5
|
46.66
|
|
31
|
حذف یارانه برخی اقشار
|
اقتصادی
|
56.78
|
36.25
|
|
|
میانگین متغیرهای اقتصادی
|
72.22
|
46.03
|
|
1
|
تضاد منافع واردکنندگان و تولیدکنندگان
|
صنعت و کشاورزی
|
83.46
|
37.36
|
|
2
|
تامین آب جهت مصارف کشاورزی
|
صنعت و کشاورزی
|
78.14
|
44.5
|
|
3
|
واردات محصولات خارجی
|
صنعت و کشاورزی
|
74.61
|
45.5
|
|
4
|
بدهی های بانکی صاحبان صنایع
|
صنعت و کشاورزی
|
73.46
|
44.5
|
|
5
|
انحصار داخلی در صنایع خودروسازی
|
صنعت و کشاورزی
|
73.33
|
31.36
|
|
6
|
نوسازی و سرمایه گذاری در صنعت نفت
|
صنعت و کشاورزی
|
72.8
|
56.66
|
|
7
|
میزان تولیدات کشاورزی داخلی
|
صنعت و کشاورزی
|
72.3
|
46.5
|
|
8
|
رقابت تولیدکنندگان داخلی با برندهای خارجی
|
صنعت و کشاورزی
|
71.53
|
51.81
|
|
9
|
نوسازی صنایع
|
صنعت و کشاورزی
|
71.2
|
52.63
|
|
10
|
استفاده بی رویه کشاورزان از سموم شیمیایی
|
صنعت و کشاورزی
|
67.69
|
39.54
|
|
11
|
بهبود بهره وری صنایع
|
صنعت و کشاورزی
|
67.2
|
45
|
|
12
|
چالش های نهادهای حاکمیتی با صادرکنندگان
|
صنعت و کشاورزی
|
65.76
|
44.5
|
|
13
|
آلودگی محصولات غذایی
|
صنعت و کشاورزی
|
63.33
|
47.5
|
|
14
|
وضعیت صنایع وابسته به آب مانند ذوب آهن
|
صنعت و کشاورزی
|
62.69
|
50
|
|
15
|
اعتبار نشان استاندارد در افکار عمومی
|
صنعت و کشاورزی
|
56.92
|
34.09
|
|
|
میانگین متغیرهای صنعت و کشاورزی
|
70.29
|
44.76
|
در گام بعد موقعیت این متغیرها، روی نقشه دستهبندی مسائل مشخص شده است. برای دستهبندی متغیرها از نظر اهمیت پنج گروه با اهمیت بسیار کم (E)، با اهمیت کم (D)، با اهمیت متوسط (C)، با اهمیت زیاد (B) و با اهمیت بسیار زیاد (A) درنظر گرفته شده است. برای دستهبندی متغیرها از نظر عدم قطعیت نیز سه گروه با عدم قطعیت بالا (+)، با عدم قطعیت متوسط (¡) و با عدم قطعیت پایین (-) در نظر گرفته شد. نقشه متغیرهای اقتصادی در ادامه ارائه شده است.
با مشخص شدن موقعیت متغیرها، در چند دور دیگر نیز از نظرات کارشناسان بهره گرفته شد تا «آینده‌پژوهی ایران سال ۱۳۹۵» به سرانجام برسد. در گام بعدی محدوده متغیرهای دارای اهمیت بسیار زیاد و عدم قطعیت زیاد، گروه متغیرهای A+ یا عدم قطعیت‌های کلیدی ایران برای تحلیل ریخت‌شناختی انتخاب شدند. عدم‌قطعیت‌های کلیدی ایران در سال ۱۳۹۵ در حوزه‌های بین‌الملل (۴ مورد)، اقتصاد (۲ مورد)، سیاست (۱ مورد) و شامل این موارد هستند: رکود/ رونق اقتصادی، اختلاف نظر در سطوح کلان حاکمیت درباره موضوعات کلیدی، پایداری برجام، سرنوشت انتخابات آینده ایالات متحده امریکا، تقابل منطقهای ایران با عربستان سعودی، قیمت نفت و بازار جهانی آن، و تورم.
پس از مشخص شدن حالت‌های مختلف ۷ متغیر گروه A+ تحلیل بالانس اثرات متقابل با استفاده از نرم افزار تخصصی سناریوسازی انجام شد. در نتیجه محاسبات نرم‌افزاری بر مبنای الگوریتم‌های ریاضی نمرات سازگاری مربوط به ۱۴۵۸ سناریو مشخص شد. در نهایت ۱۸ سناریوی منتخب از میان ۱۴۵۸ ترکیب ممکن گزینش و توسعه داده شد که طیف گسترده‌ای از آینده‌های پیش روی ایران در سال ۱۳۹۵ را ترسیم می‌کنند. این سناریوها در «آینده‌پژوهی ایران ۱۳۹۵» معرفی شده و موقعیت آنها برای ایران روی طیف مطلوبیت-عدم مطلوبیت مشخص شده است.
«آینده‌پژوهی ایران» عنوان پژوهش سالانه‌ای است که از سال ۱۳۹۳ توسط آینده بان تهیه و در ابتدای هر سال منتشر می شود و «آینده‌پژوهی ایران ۱۳۹۵» سومین مورد از این نوع است. «آینده‌بان» مجموعه‌ای غیردولتی و غیرانتفاعی است که قصد دارد تا با ایجاد پیوندی بین پژوهش‌های علمی حوزه آینده از یک‌سو و مسائل و ظرفیت‌های امروز و فردای جامعه ایران از سوی دیگر، نگاه خردمندانه به آینده را وارد فضای عمومی کند.