برجام چه آن زمان که پس از روزها و هفته‌ها مذاکرات فشرده به امضای ایران و قدرت‌های بزرگ رسید و یکی از مهم‌ترین دستاوردهای دیپلماسی در جهان لقب گرفت و چه آن زمان که با تصمیم دونالد ترامپ مبنی بر خروج آمریکا دچار بحران شد، معیاری بود برای خط‌کشی میان کشورها. ژاپن از همان ابتدا جزو آن دسته‌ای بود که ترجیح داد در سمت درست تاریخ و سیاست بین‌الملل بایستد. ژاپنی‌ها برخلاف خواست رقبای منطقه‌ای ایران، از به سرانجام رسیدن توافق هسته‌ای حمایت کردند. آن زمان هم که دونالد ترامپ مسیر خروج از برجام را در پیش گرفت، دولت ژاپن با وجود ارتباط نزدیکش با دولت آمریکا اعلام کرد از ادامه حیات برجام حمایت می‌کند. ایران و ژاپن هرگز متحد نزدیک یکدیگر نبوده‌اند اما تاریخ روابط سیاسی 2کشور، دستخوش بحران و تنش جدی هم نبوده است. در مقابل، ژاپن را باید متحد نزدیک آمریکا دانست. این موضوع، در دوره‌های مختلف بر روابط میان ایران و ژاپن اثرگذار بوده اما هرگز باعث قطع روابط میان تهران و توکیو نشده است. همزمان با نودمین سال برقراری روابط دیپلماتیک میان ایران و ژاپن با «میتسو جو سایتو»، سفیر ژاپن در تهران، به گفت‌وگو نشسته‌ایم. سایتو که در ملاقات‌ها و نشست‌های عمومی با کیمونو، لباس سنتی ژاپنی‌ها حاضر می‌شود، معرفی فرهنگ ژاپن را یکی از دغدغه‌های مهمش در دوره حضور در تهران عنوان می‌کند. او در عین حال، تقویت روابط اقتصادی میان 2طرف را اولویت نخست سفارت ژاپن می‌داند و ادامه حضور شرکت‌های ژاپنی در ایران با وجود بازگشت تحریم‌های آمریکا را نشانه اهمیت روابط توکیو با تهران. ژاپن که مشمول معافیت‌‌های آمریکا شده، حدود 5درصد از نفت مورد نیازش را از ایران وارد می‌کند. میتسو جو سایتو شایعه توقف خرید نفت ایران را رد می‌کند و می‌گوید که سیاست کشورش ادامه خرید نفت از ایران است.
ایران و ژاپن اکنون نودمین سال برقراری روابط سیاسی خود را جشن می‌گیرند. می‌خواهیم بدانیم کشور شما در سیاست خارجی خود چه جایگاهی برای ایران قائل است؟
قبل از اینکه در مورد مسائل سیاسی بخواهم صحبت کنم، باید بگویم که ما نگاه‌مان به ایران بسیار دوستانه است و این نگاه بر مبنای دهه‌ها رابطه میان 2کشور شکل گرفته است. ایران در ژاپن، وجهه‌ای قابل‌قبول دارد و براساس همین نگاه ژاپنی‌هاست که ما طی سال‌ها سعی کرده‌ایم دوست ایران باشیم. اما در مورد مسائل سیاسی باید گفت که سیاست خارجی ما براساس منافع ملی‌مان تعیین می‌شود. معتقدم روابط‌مان با ایران قوی است و تلاش داریم روابط موجود را قوی‌تر هم کنیم؛ نه تنها در حوزه سیاست، بلکه در حوزه اقتصاد و فرهنگ.
همانطور که می‌دانید اخیرا جناب آقای دکترلاریجانی رئیس مجلس شورای اسلامی به دعوت رئیس مجلس مشاوران ژاپن آقای چوئیچی داته، طی سفر به توکیو علاوه بر دیدار با رئیس مجلس با نخست‌وزیر و دیگر مقام‌های عالی‌رتبه کشور دیدارهایی داشته است. غیراز روابط پارلمانی، روابط تجاری، فرهنگی و سیاسی نیز در این دیدارها مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. نخست‌وزیر ژاپن شینزو آبه بر توسعه روابط میان 2کشور تأکید دارد.
نشستی در لهستان با محوریت خاورمیانه و ایران برگزار شد. موضع ژاپن در قبال نشست ورشو که یک نشست ضد‌ایرانی تلقی شده، چه بود؟
ما نشست ورشو را به‌عنوان یک کنفرانس ضد‌ایرانی در نظر نگرفتیم. آمریکا و لهستان، بسیاری از کشورها از جمله ژاپن را برای حضور در نشست ورشو دعوت کردند. از طرف ژاپن آقای کنتارو سونوئورا، مشاور نخست‌وزیر، در این کنفرانس شرکت کرد. ژاپن قصد دارد از این پس نیز هماهنگی تنگاتنگی با جامعه بین‌الملل در جهت صلح و ثبات خاورمیانه داشته باشد؛ خاورمیانه‌ای که برای جامعه بین‌الملل از جمله ژاپن اهمیت دارد.
به هر حال تنش میان آمریکا و ایران تا حد زیادی بهانه برگزاری نشست ورشو بوده است. خروج آمریکا از برجام یکی از آخرین مواردی است که به تنش میان آمریکا و ایران دامن زده؛ نگاه ژاپن به برجام چیست؟
ژاپن کشور عضو مذاکره‌کننده برجام نبوده اما دولت ژاپن حتی با وجود خروج آمریکا از برجام، به‌طور مداوم از برجام حمایت می‌کند و امیدوار است که ایران همچنان به قطعنامه2231 شورای امنیت سازمان ملل پایبند بماند و برای ثبات منطقه نقش سازنده‌ای ایفا کند. ما از رویکرد ایران برای ادامه حضور در برجام با وجود مشکلات موجود، بسیار قدردانی می‌کنیم.
به موضوع روابط دوجانبه برمی‌گردم؛ خیلی‌ها فکر می‌کنند که ژاپن طی سال‌ها ایران را تنها به‌عنوان یک منبع تأمین انرژی و بازاری برای محصولاتش دیده است.
به‌هیچ‌وجه. این نگاه درست نیست. اگر ایران را تنها به‌عنوان منبع انرژی و بازار محصولاتمان می‌دیدیم، 3ماه پیش که تحریم‌های آمریکا آغاز شد ما هم باید ایران را ترک می‌کردیم. خیلی از شرکت‌هایی که نمی‌خواهم نام ببرم ایران را ترک کردند اما شرکت‌های ژاپنی در ایران مانده‌اند. تجار ژاپنی به آینده ایران توجه دارند و روابط با ایران را بلندمدت می‌بینند. بنابراین نمی‌توان گفت که ما تنها به نفت ایران و فروش کالا به این کشور توجه داریم.
90سال از روابط میان 2کشور گذشته است. 2کشور طی این سال‌ها درگیر تنش جدی نبوده‌اند اما دوستان خیلی نزدیکی هم نبوده‌اند.
خیر. تعجب می‌کنم که این را می‌شنوم. ژاپن هم در طول جنگ ایران و عراق و هم پس از آن، تلاش کرد دوست ایران بماند و بین 2کشور میانجیگری کند. حتی بعد از جنگ، با وجود فشارهای بین‌المللی علیه ایران، ژاپن تلاش کرد تجارت با ایران را ادامه دهد. همانطور که اشاره کردم، آمریکا تحریم‌هایش علیه ایران را ازسرگرفته اما ژاپن یکی از 8کشوری است که توانسته از آمریکا برای ادامه خرید نفت ایران معافیت بگیرد. ما مذاکرات بسیار جدی و سختی با آمریکایی‌ها داشتیم. اگر ژاپن ایران را تنها به‌عنوان یک منبع برای تأمین انرژی می‌دید، خب می‌توانست بعد از آغاز تحریم‌ها نیازش را به‌راحتی در بازار انرژی از کشوری دیگر تأمین کند.
همکاری‌های مهمی بین 2کشور وجود دارد. یکی از سازمان‌های دولتی ژاپن به نام JCCME یا مرکز همکاری ژاپن برای خاورمیانه همکاری‌های خوبی در 4زمینه تولید و توزیع برق، آب و انرژی‌های تجدیدپذیر، دوره‌های کارآموزی و سمینارهای آموزشی با ایران دارد. غیر از این، باید اشاره کنم که طی مدت 60سال گذشته، 3600کارآموز ایرانی در زمینه‌های مختلف از جمله کشاورزی از سوی آژانس همکاری‌های بین‌المللی ژاپن موسوم به جایکا در ژاپن آموزش دیده‌اند و 1200نفر از متخصصان ژاپنی نیز به ایران اعزام شده‌اند.
شرکت JXTG ژاپن که یکی از واردکننده‌های اصلی نفت از ایران است اعلام کرده که از ابتدای ماه آینده میلادی یعنی حدود 2هفته دیگر، واردات نفت از ایران را متوقف خواهد کرد.
من هم در این رابطه خبرهایی شنیده‌ام اما هنوز موضع رسمی این شرکت اعلام نشده و من فعلا آن را شایعه می‌دانم. براساس همین شایعه است که برخی گمانه‌زنی کرده‌اند که احتمالا آمریکا دیگر قرار نیست معافیت واردات نفت ژاپن از ایران را تمدید کند. اما به‌طور مشخص تأکید می‌کنم که ژاپن قصد دارد واردات نفت از ایران را ادامه دهد.
طبق اعلام JXTG مشکل این است که از ماه آینده تعهد دولت ژاپن برای بیمه محموله‌های نفتی به پایان می‌رسد.
تا جایی که من اطلاع دارم، هیچ تغییری در سیاست دولت ژاپن برای بیمه مذکور ایجاد نشده و هرگونه خبری که مبنی بر توقف واردات نفت ژاپن از ایران باشد، از پایه بی‌اساس است.
در سال1953 پس از ملی شدن صنعت‌نفت ایران، یک تانکر متعلق به شرکتی ژاپنی برخلاف خواسته انگلیسی‌ها، نفت ایران را از آبادان به ژاپن منتقل کرد. این یکی از مهم‌ترین رویدادهای تاریخ 90ساله روابط ایران و ژاپن است. سؤال این است که بعد از آن چه اتفاقی افتاد که ژاپن هرگز در صنایع نفت‌وگاز ایران حضور جدی پیدا نکرد؟ توسعه میدان نفتی آزادگان برای ما اهمیت بسیاری داشت اما ژاپن با آغاز تحریم‌ها این میدان نفتی را ترک کرد.
در رابطه با این موضوع کمی توضیح می‌دهم. ببینید ژاپن و آمریکا متحدان بسیار نزدیک یکدیگرند. آمریکا برای ژاپن از نظر امنیتی مهم‌ترین کشور متحد است. با توجه به وضعیت دشوار آسیای شرقی، هم‌پیمانی با آمریکا برای ژاپن بیش از پیش اهمیت دارد. همچنین سیستم اقتصادی و مالی ژاپن ارتباط تنگاتنگی با سیستم اقتصادی و مالی آمریکا دارد. اقتصاد ما در اقتصاد آمریکا گره خورده است. این ملاحظات برای تصمیم‌گیری سیاست خارجی ژاپن عوامل مهمی هستند. ژاپن براساس منافع ملی خود سیاست‌هایش را اتخاذ می‌کند و خواهد کرد.
بیش از 90درصد از اقتصاد ژاپن را شرکت‌های کوچک و متوسط در دست دارند. موانع توسعه تجارت و همکاری‌های اقتصادی میان ایران و ژاپن را باید در کجا جست‌وجو کرد؟ به‌نظر شما موانع اصلی چیست؟
این نخستین‌بار نیست که با چنین سؤالی روبه‌رو می‌شوم. ممکن است بگویید ایران برای سرمایه‌گذاری خارجی‌ها بسیار جذاب است. دقیقا به من بگویید چرا فکر می‌کنید محیط ایران برای حضور شرکت‌های خارجی جذاب است؟ از سمت ایران هنوز باید اقداماتی انجام شود تا بتوان شرکت‌های خارجی را جذب کرد. سؤال مهم این است که ایران برای جذب شرکت‌های خارجی چه کرده است؟ چه تسهیلاتی به شرکت‌های خارجی می‌دهد؟ اینکه بنشینید و دائما بگویید چرا شرکت‌های خارجی به ایران نمی‌آیند، بی‌فایده است. تجارت یک اتفاق دوجانبه است؛ 2طرف باید تلاش کنند.
به نکته مهمی اشاره کردید. تجارت و حتی سیاست، یک خیابان دوطرفه است. بعد از برجام بیش از 200هیأت تجاری از اروپا به ایران سفر کردند تا زمینه فعالیت با طرف‌های ایرانی را بررسی کنند اما ژاپن حتی یک هیأت تجاری هم به ایران اعزام نکرد. دلیلش چیست؟
به‌گفته شما بیش از 200هیأت به ایران سفر کردند، چه اتفاقی افتاد؟ خروجی این سفرها چه بود؟ بسیاری از شرکت‌های اروپایی بعد از تحریم‌ها ایران را ترک کردند اما ژاپنی‌ها در ایران مانده‌اند.
آماری از شرکت‌های ژاپنی فعال در ایران در اختیار دارید؟
آمار دقیقی نداریم اما شرکت‌های اصلی و بزرگ ژاپنی در ایران حضور دارند. روابط تجاری را نمی‌توان بر مبنای رفت‌وآمدهای تجاری و تعداد هیأت‌ها برآورد کرد. صدور بیانیه به‌تنهایی چه نتیجه‌ای دارد؟
پیش از آنکه اروپایی‌ها وارد بازار ایران شوند، ژاپن بازیگر مهم بازار ایران بود. بعد از جنگ، کالاهای باکیفیت ژاپنی در بسیاری از خانه‌های ایرانی‌ها دیده می‌شد. آن زمان هنوز حرفی از اروپا نبود. موضوع این است که رفته‌رفته ژاپنی‌ها ایران را ترک کردند.
به هیچ‌وجه. ژاپن هرگز ایران را ترک نکرده است. موضوع چیز دیگری است. این متأثر از تغییر ساختار اقتصاد و صنعت ما طی این سال‌هاست و این تنها در قبال ایران نیست. ما در زمینه کالاهای الکترونیک، بازار را به دیگران واگذار کرده‌ایم. ساختار صنعت ما از تولید محصولات مصرفی به سمت تولید محصولات با تکنولوژی پیشرفته تغییر جهت داده است. همین گوشی‌های آیفون را در نظر بگیرید. آیفون در چین تنها مونتاژ می‌شود. چینی‌ها از قطعاتی استفاده می‌کنند که در ژاپن ساخته می‌شود.
دوره حضور شما در ایران به‌تازگی آغاز شده است. برنامه شما برای این دوره چیست؟
مأموریت من تقویت روابط دیرینه ایران و ژاپن در تمامی زمینه‌هاست. در این میان، توسعه روابط اقتصادی میان 2طرف اولویت خواهد داشت. غیر از این، تلاش من شناساندن فرهنگ ژاپن به مردم ایران است. در ساختمان سفارت، اتاقی را با عنوان اتاق ژاپنی آماده کرده‌ایم که در واقع نمایشگاهی از فرهنگ عامه ژاپنی است. در این نمایشگاه، غیر از کیمونو و لباس‌های سنتی، دیگر داشته‌های فرهنگ ژاپن به نمایش درآمده و بازدید برای همه آزاد است. توجه داشته باشید که زیربنای روابط سیاسی ژاپن و ایران، ملت 2کشور هستند. نودمین سالگرد روابط دیپلماتیک نمادی است که نشان می‌دهد در طول این مدت، 2ملت تلاش کرده‌اند روابط‌شان را حفظ کنند. بنابراین، تقویت روابط در سطح ملت‌ها موضوعی است که در دوره حضور من در تهران نه‌تنها در سطح سیاسی و اقتصادی، بلکه در سطح فرهنگی دنبال خواهد شد.
ممکن است سفر آقای آبه به ایران در آینده نزدیک انجام شود؟
به‌عنوان سفیر ژاپن در جمهوری اسلامی ایران از صمیم قلب خواستار سفر نخست‌وزیر آبه به تهران هستم و بسیار آرزومند تحقق سفر جناب آقای دکتر روحانی، رئیس‌جمهور محترم جمهوری اسلامی ایران به ژاپن هستم. نقش من به‌عنوان سفیر، فراهم کردن شرایط تحقق این سفرهاست. تلاش دارم با استفاده از فرصت برگزاری نودمین سالگرد برقراری روابط دیپلماتیک ژاپن و ایران، امکان سفر سران 2کشور را فراهم کنم.