توقف اعزام حاجیان ایرانی به عربستان از دو سو بازار حج ایران را تحت‌الشعاع قرار داده است. از یک سو واریز هزینه‌های مورد نیاز برای کسانی که در نوبت اعزام هستند سبب شده است گردش مالی در حدود ٢ هزار میلیارد تومان در این حوزه متوقف شود و از سوی دیگر بازار بزرگ خرید و فروش فیش نیز به حاشیه رانده شود. بر اساس آخرین اعلام‌ها متوسط قیمت اعزام حاجیان به حج تمتع در حدود ١٠ میلیون تومان بود که به این ترتیب با احتساب سهمیه ٦٠ هزار نفری ایران، رقمی در حدود ٦٠٠ میلیارد تومان را تشکیل می‌دهد.
این تنها بخشی از گردش مالی بازار بزرگ حج در ایران است. از سال گذشته که اعزام حاجیان ایرانی به حج عمره در اعتراض به رفتار نامناسب ماموران فرودگاه جده در قبال نوجوانان ایرانی متوقف شد، گردش مالی برابر با هزار و ١٢٥ میلیارد تومان متوقف شد. متوسط هزینه اعزام حاجیان ایرانی به حج عمره در حدود ٢ میلیون و ٢٥٠ هزار تومان است. با احتساب تعداد کسانی که در سال برای سفر عمره از ایران راهی عربستان می‌شدند، این اعتبار بین ١٢٥٠ تا ١٥٧٠ میلیارد تومان می‌شود.
هر سال بین ٥٠٠ تا ٧٠٠ هزار ایرانی برای سفر عمره راهی عربستان می‌شدند. ایرانیان سومین رکورددار سفر عمره، پس از اندونزی و پاکستان بودند.
به این ترتیب پولی که هر سال برای اعزام عمره و تمتع پرداخت می‌شد به رقمی در حدود ١٨٠٠ تا ٢٢٠٠ میلیارد تومان می‌رسید. این بخشی از اتفاقی است که در اثر توقف حج عمره و تمتع به وقوع پیوسته است. بررسی‌ها نشان می‌دهد توقف پرداخت‌ها البته اقتصاد عربستان را نیز تا حدی تحت‌الشعاع قرار خواهد داد. فوربس عایدی عربستان از حضور حاجیان ایرانی را ٣ میلیارد دلار در سال برآورد کرده است اما به نظر می‌رسد این محاسبه با خوش‌بینی انجام شده و درآمد عربستان از محل حضور حاجیان ایرانی کمتر از این‌هاست. بر این اساس ٧٠درصد هزینه‌های پرداختی از سوی حجاج ایرانی حج تمتع و عمره بابت هتلینگ، پروازها و سایر خدمات به عربستان تعلق می‌گیرد.
به این ترتیب با احتساب سهم ٧٠ درصدی عربستان، رقم دلاری درآمد این کشور از محل حضور حاجیان ایرانی در حدود ٥٠٠ میلیون دلار می‌شود. خریدهای ایرانیان از بازار عربستان نیز اگر پانصد تا هزار دلار به ازای هر حاجی برآورد شود، رقمی بین ٣٥٠ تا ٧٠٠ میلیون دلار را تشکیل می‌دهد. به این ترتیب عربستان از درآمدی بین یک میلیارد تا یک میلیارد و دویست میلیون دلار محروم می‌ماند. عربستان هر ساله رقمی در حدود ١٢ میلیارد دلار از حج کسب می‌کند و قصد دارد در قالب برنامه خداحافظی با نفت این عدد را در سال‌های آتی به ٢٠ میلیارد دلار برساند. با این حال قطع رابطه و ایجاد اشکال در روابط با کشوری که اتباعش از جدی‌ترین دوستداران سفر به مکه و مدینه هستند می‌تواند برنامه‌های آتی مقامات این کشور را تحت تاثیر قرار دهد. این علاقه‌مندی در سال‌های گذشته که روال عادی بر اعزام حاجیان ایرانی به حج وجود داشت به شکل‌گیری بازارهایی موازی بدل شده بود. بازار خرید و فروش فیش حج یکی از این بازارهاست.
این بازار مشتری ندارد
بررسی‌ها نشان می‌دهد بازار خرید و فروش حج که پیش از این تبلیغات گسترده‌ای برای آن صورت می‌گرفت و هشدارهای مکرر مسوولان در خصوص غیرقانونی بودن فعالیت در آن نیز مانع از ورود خریداران و فروشندگان به آن نمی‌شد، این روزها به‌شدت سوت و کور شده است. فیش اعزام حج تمتع، درست یک سال پیش در چنین روزهایی بین ١١ تا ١٨ میلیون تومان قیمت داشت. هر چه زمان اعزام نزدیک‌تر بود، فیش حج گران‌تر در می‌آمد و برآوردها حکایت از آن دارد که فیش‌های اعزام سال ١٣٩٤ به قیمت‌هایی حداقل معادل ١٥ میلیون تومان در این بازار دست به دست شدند. این روزها اما بازار خرید و فروش فیش‌های حج به‌شدت راکد است و هر چند فروشندگانی در این بازار حضور دارند اما خریداران ریسک خرید را به جان نمی‌خرند و همین امر به سقوط آزاد قیمت فیش‌های تمتع در بازار منجر شده است.
در این میان برخی حتی حاضرند با قیمت‌هایی معادل یک تا دو میلیون تومان فیش‌های حج‌شان را بفروشند اما یک فعال بازار در این خصوص می‌گفت: این هم بستگی به توافق خودشان دارد. ما می‌دانیم که فعلا چشم‌اندازی برای تعیین زمان اعزام وجود ندارد و همین امر مانع از فعالیت در این بازار می‌شود. بازار خرید و فروش فیش حج عمره نیز سال گذشته با توقف اعزام حاجیان ایرانی به حج عمره با کاهش قیمتی محسوس و جدی روبه‌رو شد. فیش حج عمره در موعد اعزام که قیمتی در حدود ٢ میلیون تومان در آخرین ماه‌های سال ١٣٩٣ داشت، این روزها با کاهش قیمت و نبود مشتری روبه‌رو شده است.
فعالان این بازار در ابتدا تصور می‌کردند که این اتفاقات گذراست و وضعیت به زودی عادی می‌شود اما توقف یک ساله اعزام حاجیان عمره و توقف اعزام حاجیان به حج تمتع سبب شده است بازار تا حدی با توقف فعالیت در این حوزه روبه‌رو باشد. این تمام ماجرا نیست. بسیاری از فعالان بازار ارز بر این عقیده‌اند که توقف اعزام حاجیان، بازار ارز را در پایان نیمه اول سال تحت تاثیر قرار خواهد داد.
تاثیر توقف حج بر بازار ارز
امین رمضانی از فعالان بازار ارز در خصوص تاثیر موسم حج بر بازار ارز گفت: همواه در هفته‌های منتهی به اعزام حاجیان ما با افزایش خرید دلار در بازار روبه‌رو می‌شویم. بسیاری از حاجیان برای خرید سوغاتی دلار می‌خرند و برخی دیگر که تعدادشان در مقابل خریداران دلار اندک است ترجیح می‌دهند ریال عربستان بخرند.
او در پاسخ به این سوال که در این فصل چقدر دلار فروخته می‌شود که قیمت‌ها دستخوش افزایش می‌شود، گفت: کسی که می‌خواهد به مکه و مدینه برود تقاضای اسکناس را وارد بازار می‌کند، بازار ایران نیز در چند سال اخیر با کمبود اسکناس دلار روبه‌رو بود و در نتیجه همین تقاضای اندک موجب رشد قیمت‌ها می‌شد.
او در جواب این سوال که غالبا عازمان حج چه میزان دلار می‌خرند، گفت: ما آمار مشخص نداریم اما اگر فرض کنیم هر حاجی ٥٠٠ تا هزار دلار بخرد بین ٣٠ تا ٦٠ هزار دلار تقاضای تازه در مدت زمانی کوتاه وارد بازار می‌شود که می‌تواند روند بازار را تحت تاثیر قرار دهد که البته در سال‌های اخیر نیز شاهدیم که قیمت‌ها در این موعد افزایشی می‌شد. او گفت: امسال از دو جهت بازار ارز ثبات دارد، یکی اینکه این تقاضا بر بازار تحمیل نمی‌شود و از سوی دیگر با لغو تحریم‌ها دسترسی به اسکناس دلار راحت‌تر از قبل خواهد بود.