یکی از اقداماتی که در نخستین روزهای روی کار آمدن دولت یازدهم و با بازگشت دوباره مسعود کرباسیان به گمرک جمهوری اسلامی ایران به طور جدی پیگیری شد، طرحی با عنوان سامانه جامع گمرکی بود. مسعود کرباسیان در بازگشت دوباره خود عزمش را به طور جدی جزم کرد تا طرحی را پیاده سازی کند که ردیابی ورود کالا را ساده کند و در مقابل «فساد» بتواند قد علم کند. منتقدان او به این نکته تاکید داشتند به دلیل عدم دسترسی به بسترهای اینترنتی و مواردی از این دست چنین اتفاقی در فضای تجارت ایران به سرعت به وقوع نمی پیوندد اما رییس گمرک در دولت یازدهم در مدت زمان کوتاهی با بهره گیری از استعداد گروهی دانشجویان و فارغ التحصیلان رشته کامپیوتر از دانشگاه های سراسر کشور موفق شد طرحی را راه اندازی کند که سیستم تجاری ایران را متحول کند. طرحی که حالا در مجامع بین المللی به عنوان یک برگ برنده برای ایران شناخته می شود و بسیاری از سازمان های شاخص جهانی اجرایی شدن آن را یک اتفاق کم نظیر عنوان می کنند. طرحی که منجر به این شد درآمدهای گمرکی افزایش چشم گیری داشته باشد و از سوی دیگر کشفیات مواد مخدر را به اندازه ای گسترش دهد که شاید باور آن سخت است. در ادامه متن کامل توضیحات مسعود کرباسیان، رییس کل گمرک جمهوری اسلامی ایران را در همین رابطه می خوانید:
طرحی که شما در گمرک پیاده سازی کردید به نوعی بهره گیری از فناوری ای تی بود که در روزهای نخست روی کار آمدن دولت یازدهم برخی فکر می کردند این اتفاق زمان بر است اما این طرح در حال حاضر جا افتاده است. شرایط با گذشته تا چه اندازه تغییر کرده است؟
رویداد جدیدی که در گمرک رخ داده، گزارش در لحظه است. ما ردیابی کالا را قبل از ورود به کشور اختصاص دادیم. قبلا کالا وارد کشور می شد، در بندر تخلیه می شد و قبض انبار صادر می شد. شرکت حمل هم به صاحب کالا اسناد را می داد و آن شخص به بانک مراجعه می کرد تا تسویه با بانک انجام شود و سپس به گمرک مراجعه می کرد تا اسناد را ارائه دهد. پس از تمام این پروسه تازه ما متوجه می شدیم همچین کالایی وارد کشور شده است. اقدامات گذشته در شرایطی بوده که سیستم بانکی گشایش اعتبار نمی کرد و یک سند بانکی کنار واردات کالا داشته باشیم. کشورهای فروشنده کالا مستقیما به ما اطلاعات کالا نمی دادند ولی دو کشور دیگر به یکدیگر اطلاعات مستقیم می دهند. ما باید تحریم را قبلا دور می زدیم و حمل نیز مستقیما انجام نمی شد. کالا به یک کشور دیگر می رفت و با کشتی های کوچک با یک اسناد دیگر حمل می شد. در گذشته فضای تجارت فراهم نبود.
یعنی در حال حاضر شرایط به گونه ای است که قبل از ورود شرایط کالا مشخص است؟
در حال حاضر کاری که انجام شده اینگونه است که قبل از اینکه هواپیما، کشتی و حتی کامیون بین المللی وارد کشور شود موظف هستند روی بستر اینترنتی اطلاعات بار را به ما بدهند. اطلاعات را می گیریم که چه کالایی وارد کشور می شود. از طرفی دیگر مجوز ها از سازمان به طور الکتریک گرفته می شود که دیگر جعل سندی انجام نشود. قبض انبار الکتریک تحویل گمرک داده می شود. بحثی بود که ممکن است کم اظهاری شود ولی باسکول ها و ارزش را هم ما الکترونیک کردیم. یعنی به طور دقیق در سایت گمرک ملاحظه بفرمایید ارزشی که ما برای هر کالا ذکر کردیم در کل گمرکات یکسان است. این کالا مشخص است چی هست و ارزش آن و کد کالا چیست. اینها با یکدیگر جفت و جور می شوند و صاحب کالا برمبنای ثبت سفارس باید اعلام کند این کالا که در انبار است مالکش خود شخص است. در نتیجه ما یک راستی آزمایی قبلش انجام دادیم.
این کل فرآیند است؟
به همین جا خاتمه پیدا نمی کند. بعد از آن سیستمی که داریم سیستم های است که در ایکس ری یا درب خروج کنترل مجدد می شود. ضمن اینکه بازبینی و حسابرسی پس از ترخیص منجر به این می شود که کنترل ها بشود و پرونده ها اگر خلاف شده است جواب گو باشند. برای همین واردات رسمی رشد پیدا می کند.
این سیستم از لحاظ ردیابی کالا کمک بسیار زیادی برای مبارزه با قاچاق است. تحلیل شما در این باره چیست؟
قاچاق دو جنبه دارد که یک وجه آن سلبی است و جنبه دیگر آن ایجابی است. فردی که کار قانونی می کند نباید مورد تهاجم و حمله از جانب قاچاقچی قرار گیرد چون فعالیت اقتصادی می کند و درآمد به دست می آورد. این سیستم هایی که ما پیش رو گرفتیم منجر به این شده است که در حال حاضر پرونده های قاچاقی که ما در این تخلفات توانستیم تشکیل دهیم به مراتب تا حدود ۴۰۰ درصد رشد داشته باشد. سال ۹۴ نسبت به سال ۹۳ درآمد های گمرکی ۶۰ درصد رشد داشته است؛ یعنی مسیر رسمی آن چیزی که دست قاچاقچی مده بود را کشف کردیم. تسویه ترانزیت لحظه ای به صورت الکترونیک انجام می شود. همه کامیون هایی که عبور می کنند مجهز به جی پی اس هستند. یعنی رد یابی ماهواره ای دارند و کنترل می شوند. فرآیند این کار منجر به این شده که ۳۰۰ تن پیش ساز مواد مخدر و مواد مخدر در سال قبل کشف کردیم که این عدد در سه سال قبل ۱۸ تن بوده است. بر این اساس می توان گفت این طرح نشان دهنده این است که برخورد در گمرک نسبت به آن چیزی در گذشته در گمرک بوده جدی تر انجام شده است .ضمن اینکه یک سری کالا ها اصلا از مسیر گمرکی شکل نمی گیرد. همانطور که در فرمایشات مقام معظم رهبری مطرح شده و دولت هم به آن تاکید دارد باید فقط منحصر بشیم به افرادی که طبق قانون فعالیت می کنند. شرایط باید برای آنهایی که به صورت قانونی تجارت می کنند ساده شود. به همین دلیل دولت از این موضوع به شدت دفاع می کند.
اگرچه موضوع قاچاق به طور مستقیم با گمرک ارتباط پیدا نمی کند اما سیستم سامانه جامع گمرکی به ردیابی ورود کالای قاچاق کمک زیادی کرده است. هماهنگی های لازم برای جا اندازی این سیستم بین شما و نهادهای دارای ارتباط برقرار شده است؟
ما با سازمان هایی که در ارتباط هستیم همکاری خوبی داریم. از طرف دیگر نباید فراموش کنیم که قاچاق اصلی ترین مساله ای که دارد این است که کالایی امکان دارد وارد شود که سلامتی مردم را به خطر بیاندازد. چون کالایی که از گمرک عبور می کند سلامتی و استانداردش باید رعایت شود. اصلی ترین معضل قاچاق آسیب آن به سلامت و امنیت مردم است. برای همین در سطح عرضه باید ما برخورد کنیم.
پس از برداشته شدن تحریم ها رابطه با کشورهای دیگر آسان تر شد؟
اخیرا با ترکیه ، روسیه، چین و کره نهایی کردیم که اطلاعات کالا بین دو کشور رد و بدل شود. ما اسناد خروج آن ها را می گیریم و با اسناد ورود خودمان تطبیق می دهیم و بلعکس. با روسیه توافق کردیم که ما اسناد گمرک ایران را به عنوان اسناد ورودی برای صادر کننده های خودمان به رسمیت می شناسیم. اگر این پنجره مشترک و این گفتمان مشترک را با کشورهای دیگر داشته باشیم جعل اسناد دیگر رخ نمی دهد و دریابی می شود.
در گمرک چگونه کالاها شناسه می شوند؟
کدینگ و شناسه کالا است که ما در بحث تلفن همراه و موبایل انجام می دهیم. یک کد ۱۶ رقمی وجود دارد که از آذر ماه گمرک همه واردکننده ها را ملزم کرده که این کد ۱۶ رقمی را همراه اظهار نامه بیاورند. هرکسی پیامک به سامانه گمرک دهد ما به وی این اطلاعات را می دهیم که این از گمرک با چه قیمتی آمده بیرون. یعنی حقوق مصرف کننده نیز رعایت می شود. این قانون برای دخانیات نیز در حال اجرا است. اخیرا برای ورود موقت طلا نیز تصمیم گرفته شده است یعنی با آن ده قلم کالاهای هدف قرارداده شده قاچاق را مورد به مورد برخورد کردیم. یک نسخه ثابت نمی توان برای همه کالا ها پیچید. در حال حاضر با وزرات بهداشت نیز یک همکاری کردیم که به ما کالاهایی که با کد های مشخص می توانند وارد بشوند را معرفی می کند. هرکسی در حال حاضر پیامک دهد می فهمد این کالا اصل است و تحت مجوز بهداشت آمده است.