نیمه گرم‌ترین ماه تابستان ١٣٩٥ مجتمع پتروشیمی بوعلی سینا در منطقه بندرامام دچار آتش‌سوزی شد که ابعاد به نسبت بزرگی داشت و پس از حدود ٦٠ ساعت مهار شد. ابعاد این حادثه به حدی بزرگ بود که خبر خیلی سریع در همه جا منتشر شد و گروهی نیز عنوان می‌کردند در این جریان قلب پتروشیمی آتش گرفته است.
در این میان، شایعات بسیاری درباره دلایل آتش‌سوزی پتروشیمی بوعلی منتشر می‌شد؛ از فعالیت‌های خرابکارانه تا حادثه فنی یا اشتباه فردی و حتی فرسودگی تجهیزات. اما وزیر نفت در مقابل این شایعات با رد فعالیت‌های خرابکارانه، عنوان کرد: «حادثه پتروشیمی بوعلی‌سینا بزرگ‌ترین حادثه این صنعت نبوده است.»
در این خصوص، غلامحسین نجابت، معاون اسبق وزیر نفت نیز این گفته بیژن زنگنه را تایید می‌کند. وی معتقد است «تقریبا مشابه آتش‌سوزی پتروشیمی بوعلی، آروماتیک اصفهان بود که تانک‌یارد آتش گرفت.» به گفته نجابت، «آتش‌سوزی اصفهان، وسیع‌تر از ماهشهر بود.» وی در عین حال عنوان می‌کند: «از پتروشیمی بوعلی اصلا زمانی نگذشته بوده که بخواهد مساله پوسیدگی یا فرسودگی تجهیزات مطرح باشد، بنابراین مطلقا بحث تجهیزات یا گرمای هوا در این حادثه دخیل نبوده است.»
آنچه در ادامه می‌خوانید، مشروح گفت‌وگوی خبرگزاری خبرآنلاین با غلامحسین نجابت درباره حادثه پتروشیمی بوعلی سینا در کافه‌خبر است.
*****
* بحث را از آتش‌سوزی ماهشهر شروع می‌کنیم. آیا در دوره‌ای که شما در صنعت پتروشیمی فعالیت داشتید، آیا یک‌چنین حادثه‌هایی را با این شدت و اندازه دیده بودید؟
بله، من در دوره‌ای که در پتروشیمی فعالیت داشتم، چنین حوادثی را دیده بودم. من به جز زمانی که معاون وزیر نفت و مدیرعامل شرکت صنایع پتروشیمی بودم، طی سال‌های 60 تا 88 نیز در صنعت پتروشیمی فعالیت داشتم.
* از نظر شما بزرگ‌ترین حادثه در این صنعت، چه حادثه‌ای بوده است؟
تقریبا مشابه آتش‌سوزی پتروشیمی بوعلی، آروماتیک اصفهان بود که آن هم تانک‌یارد آتش گرفت. آن آتش‌سوزی هم در همین ابعاد بود و در همین مدت طول کشید.
* آن آتش‌سوزی چقدر خسارت بر جای گذاشت؟
تانک‌یاردش کلا از بین رفت.
* وزیر نفت در صحبت‌هایی که داشتند، عنوان کردند آتش‌سوزی بوعلی، بزرگ‌ترین حادثه در صنعت پتروشیمی نبوده است.
اگر از این دیدگاه بخواهیم موضوع را نگاه کنیم، در حدی که من از اخبار عمومی و تصویری دیدم، یکی از مخزن‌ها در پتروشیمی ماهشهر تا پایان آتش گرفت، ولی در اصفهان کلا تانک‌یارد از بین رفت و به طور قطع آتش‌سوزی اصفهان، وسیع‌تر از ماهشهر بود.
* اگر بخواهیم خسارت‌های چنین حادثه‌ای را برآورد کنیم، فکر می‌کنید ابعاد این آتش‌سوزی در چه حدی بوده است؟
اگر من اطلاعات بیشتری از آتش‌سوزی کسب کنم، به طور قطع می‌توان رقمی را یا واقعی یا نزدیک به واقعیت برآورد کرد، ولی در حال حاضر اطلاعات من در همان حدی است که شما در رسانه‌ها دیده‌اید.
* به صورت نسبی هم نمی‌توان رقمی را عنوان کرد؟
تصور من این است که یک چیزی حدود 50 میلیون دلار خسارت آتش‌سوزی ماهشهر باشد. البته اگر تاور جداسازی زایلین‌ها از بین رفته است؛ غیر از مخزن. اما برای برآورد خسارت وارده حتما نیاز به حداقل اطلاعات است. این حداقل اطلاعات را از تصاویر تلویزیونی نمی‌شود بیرون آورد.
* تجهیزاتی که در صنعت پتروشیمی هست، به نظر شما تا چه اندازه به‌روز است؟ صحبت‌هایی که از آتش‌سوزی ماهشهر می‌شود، متفاوت است. گروهی معتقدند که فرسودگی تجهیزات عامل آتش‌سوزی بوده و گروهی هم عنوان می‌کنند عامل آتش‌سوزی فرسودگی تجهیزات نبوده است. البته در خصوص آتش‌سوزی به عامل گرمای هوا اشاره می‌شود. شما فرسودگی تجهیزات را در چنین حادثه‌ای چقدر دخیل می‌دانید؟
صنعت پتروشیمی ایران بنا به اذعان تمام مراکز بررسی‌کننده و تخصصی بین‌المللی می‌توانیم بگوییم از مدرن‌ترین صنایع در دنیا است، زیرا همه طراحی‌هایی که انجام شده، همه طراحی‌ها به‌روز بوده و بهترین اجناس از کشورها وارد شده است.
پتروشیمی بوعلی اصلا زمانی از آن نگذشته بوده که بخواهد مساله پوسیدگی یا فرسودگی تجهیزات مطرح باشد، بنابراین من به شخصه مطلقا بحث تجهیزات یا گرمای هوا را در این حادثه دخیل نمی‌دانم. درجه اشتعال هیدروکربورها مشخص است. شما اگر دمای هوای آنجا را نه 50، بلکه 60 هم بگیرید، اصلا گرما نمی‌تواند عامل آتش‌سوزی باشد.
* عامل اشتباه فردی چه؟
آنچه که عنوان شده، این بوده که تعمیرکار یک پمپی را آمده تعویض کند و نشتی در لوله بوده است، به همین دلیل این اتفاق رخ داده است. البته بزرگ‌ترین هنری که انجام شد، این بود که به کسی آسیب نرسید.
شما اگر رویدادهای این‌چنینی را در دنیا تعقیب کنید، برای مثال در هند حادثه‌ای که اتفاق افتاد، تلفات، دامنه و ماندگاری‌اش در رکوردهای بین‌المللی ثبت شد. حتی در کشورهای اروپایی و آمریکایی نیز چنین بوده است.
صنعت پتروشیمی خیلی خطرناک‌تر از صنعت پالایش و پخش و گاز هم هست. چون گاز مخلوطی از هیدروکربورها دارد و وقتی در پتروشیمی می‌آید، خالص می‌شود و درجه اشتعال و استعداد سوختی‌شان بسیار بالاتر است. پیچیدگی تکنولوژی نیز به همین صورت است، بنابراین هنری که در این‌جا به کار رفت، این بود که به کسی آسیب نرسید. همچنین تجهیزات جنبی را توانستند محفوظ نگه دارند؛ حتی مخازن جنبی را.
منهای این‌که علت چه بوده، ولی رویارویی با این رویداد به نظر من می‌تواند یکی از رکوردهای خوب تلقی شود.
* وزیر نفت پس از آتش‌سوزی ماهشهر عنوان کرد که 2 تا 3 هفته طول می‌کشد که پتروشیمی بوعلی به مدار تولید برگردد. آیا این اتفاق می‌افتد؟
بستگی به این دارد که آمدن در مدار تولید را چه تعبیر کنید. از بابت این‌که آن مجتمع می‌تواند کار خود را مجددا شروع کند، بله، به این سرعت به مدار تولید باز می‌گردد. همچنین محصولات خود را که عبارت است از بنزن، تولوئن، مخلوط زایلین‌ها، هوی‌اند و لایت‌اند، می‌تواند تولید کند. می‌رسیم به مخلوط زایلین. ما سه زایلین داریم؛ اورتوزایلین، متازایلین و پارازایلین. این سه را از هم جدا می‌کنیم. از قرار اطلاع این بخش آسیب دیده که جداسازی مخلوط زایلین‌ها نمی‌تواند انجام گیرد.
مجتمع پتروشیمی بندر امام یک واحد آروماتیک دارد که در این واحد، واحد جداسازی زایلین‌ها وجود دارد. آن واحد در بند امام به دلیل موضوع خوراک خوابیده بوده است. این‌ها می‌توانند مخلوط زایلین را به همسایه منتقل کنند و در آنجا جداسازی مخلوط زایلین را انجام دهند. همان‌طور که می‌دانید، یک خیابان فاصله است بین پتروشیمی بوعلی و پتروشیمی بندر امام.
بر این اساس، مشکل را به این صورت می‌شود حل کرد. در کنار آن، مسایل جزئی وجود دارد که در یک اتفاق کلانی به این صورت، جزییات دیگر قابل طرح نیست؛ از جمله این‌که ظرفیت جداسازی زایلین‌ها در بندر امام کمتر از پتروشیمی بوعلی است. همچنین پارازایلین محصول این واحد، خوراک پتروشیمی تندگویان می‌شود.
ما غالبا در واحدهایمان حداقل برای مدت 15 روز ذخیره خوراک و محصول داریم، بنابراین اگر دو هفته‌ای موضوع را بتوانند جمع کنند، حتی آن هم هیچ‌گونه توقفی برایش حاصل نخواهد شد.
* به جز مخزنی که آتش گرفته بوده، بقیه مخازن را نیز سرد کرده بودند تا آتش نگیرند. این باعث نمی‌شود تولید عقب بیفتد؟
خیر، در مدتی که مخزن شعله‌ور بود، با گرفتن آب در بدنه آن مخازن، مخازن را محفوظ نگه داشتند. آتش که تمام شد، کار ادامه پیدا می‌کند، چون صدمه‌ای ندیدند.
* چه می‌شود که یک مخزن آتش می‌گیرد؟
ببینید، وقتی در منزل شما یا در پمپ بنزین مقدار کمی بنزین روی زمین ریخته می‌شود و یک نفر بی‌احتیاطی کند، لازم نیست که حتما کبریت یا فندک یا سیگار بیاندازید، کافی است اصطحکاک دو فلز به هم جرقه بزند. بنابراین چون محصول هیدروکربور است، سریع آتش می گیرد.
همان‌طور که می‌دانید، نفتا نیز تشکیل شده از مجموعه‌های هیدروکربوری و آروماتیک. وقتی جداسازی صورت می‌گیرد، هوی‌اند گازوییل می‌شود و لایت‌اند نیز برای واحد الفین، اتلین می‌شود. آروماتیک‌ها نیز تبدیل به بنزن و تولوئن و مخلوط زایلین‌ها می‌شود. بنابراین وقتی شما مواد هیدروکربوری دارید، همین مواد برای آتش‌سوزی کافی است.
* هزینه‌های بازسازی پتروشیمی بوعلی چقدر خواهد بود؟
من به دلیل این‌که اطلاعات کاملی از میزان خسارت ندارم، نمی‌توانم بگویم هزینه‌های بازسازی چقدر خواهد بود. اما بنا به اخبار کلی، صدمه دیدن یک مخزن می‌تواند به طور قطع توقفی در کار حاصل نکند، زیرا مخزن ذخیره خوراک بوده و خوراک آنجا نفتا است. مخازن دیگری نیز دارند که بتواند آن کار را انجام دهد.