کمتر از یک ماه دیگر تا پایان معافیت شش‌ماهه‌ای که آمریکا برای هشت کشور واردکننده نفت از ایران در نظر گرفته بود باقی مانده است و دولت ترامپ باید در این مدت نسبتاً کوتاه تصمیم بگیرد که آیا بار دیگر این کشورها یا حداقل تعدادی از آنها را از تحریم‌های نفتی یکجانبه خود علیه ایران معاف کند یا اینکه آنها را به قطع واردات نفت از ایران مجبور سازد.
بدون شک دولت ترامپ خواستار افزایش فشار بر ایران است اما در شرایطی که قیمت نفت بار دیگر در یک روند صعودی قرار گرفته است، کاهش صادرات نفت ایران می‌تواند این روند را تقویت کند و به رشد بیشتر قیمت سوخت در آمریکا منجر شود.
هفته گذشته «برایان هوک» نماینده ویژه وزارت امور خارجه آمریکا در امور ایران مدعی شد که شرایط کنونی بازار نفت (در سمت عرضه) بهتر از سال 2018 است و به همین دلیل آمریکا می‌تواند برنامه‌های خود برای به صفر رساندن صادرات نفت ایران را با شتاب بیشتری دنبال کند. البته در این میان اعداد و ارقام بازار نفت حکایتی متفاوت را بازگو می‌کنند و بر نادرست بودن ادعای برایان هوک دلالت دارند.
از ابتدای سال جاری میلادی تاکنون قیمت نفت حدود 50 درصد افزایش یافته و به بالاترین میزان خود در 5 ماه اخیر رسیده است. قیمت سوخت در آمریکا نیز در هفته‌های اخیر رشد قابل‌توجهی داشته است، به‌طوری که بر اساس آخرین آمارهای وزارت انرژی آمریکا متوسط قیمت بنزین در این کشور از اواخر ماه فوریه (اوایل اسفند) تاکنون 18 درصد افزایش یافته و فاصله چندانی با سقف آن در سال 2018 ندارد. در چنین شرایطی دولت ترامپ کار دشواری برای تحت فشار قرار دادن مشتریان نفت ایران در پیش خواهد داشت.
از سوی دیگر صادرات نفت خام و میعانات گازی ایران در سال جاری میلادی روندی صعودی را پیموده است. نفت‌کش‌های ایرانی که در هفته‌های آغازین تحریم‌های نفتی معمولاً مکان‌یاب‌های ماهواره‌ای خود را خاموش می‌کردند تا تحرکاتشان رصد نشود، اکنون مدتی است که بار دیگر این مکان‌یاب‌ها را روشن کرده‌اند و به همین دلیل کاملاً مشخص شده است که صادرات نفت ایران بیشتر از آن چیزی است که قبلاً تصور می‌شد. البته آمارهای گمرکی مشتریان نفت ایران نیز نشان می‌دهند که صادرات نفت ایران در سال جاری میلادی در قیاس با ماه‌های پایانی سال 2018 افزایش یافته است.
در حال حاضر کشورهای چین، ژاپن، کره جنوبی، هند، ترکیه، تایوان، ایتالیا و یونان از اجرای تحریم‌های نفتی آمریکا علیه ایران معاف هستند. اطلاعاتی که بلومبرگ از طریق رهگیری نفت‌کش‌های حامل نفت ایران کسب کرده نشان می‌دهد که صادرات نفت ایران به پنج کشور چین، کره جنوبی، هند، ژاپن و ترکیه در ماه مارس (10 اسفند تا 11 فروردین) روزانه به‌طور متوسط 1.76 میلیون بشکه بوده است که در قیاس با رقم روزانه 1.42 میلیون بشکه‌ای آن در ماه فوریه (12 بهمن تا 9 اسفند) افزایش چشمگیری نشان می‌دهد.
بر خلاف ادعاهای برایان هوک، به نظر نمی‌رسد که آمریکا قادر باشد در آینده‌ای نزدیک صادرات نفت ایران را به صفر برساند. این دیپلمات بلندپایه آمریکایی در حالی قطع کامل واردات نفت سه کشور یونان، ایتالیا و تایوان از ایران را سندی برای اثبات ادعای خود می‌خواند که این سه کشور اساساً از معافیتی که آمریکا به آنها داده است هیچ استفاده‌ای نکرده‌اند. در واقع به صفر رسیدن صادرات نفت ایران به این کشورها قبل از آغاز رسمی تحریم‌ها اتفاق افتاده است. پالایشگاه‌های یونان و ایتالیا حدود شش ماه است که هیچ محموله نفتی از ایران دریافت نکرده‌اند و حدود هفت ماه است که هیچ محموله نفتی از ایران وارد بنادر تایوان نشده است.
تحریم‌های ترامپ در مقایسه با تحریم‌های اوباما
برآوردهای آماری حکایت از این دارند که میزان کاهش تولید نفت ایران بر اثر تحریم‌های نفتی دولت ترامپ تنها کمی بیشتر از رقم آن در دوران تحریم‌های نفتی دولت اوباما بوده است. اگرچه رئیس‌جمهور کنونی آمریکا نیز توانسته است به مانند رئیس‌جمهور قبلی این کشور از طریق تحریم‌های نفتی به اقتصاد ایران فشار وارد کند اما وی برای شدت بخشیدن به این فشار در ماه آینده میلادی کار دشواری خواهد داشت.
در شرایطی که پنج کشور نفت‌خیز دیگر شامل آنگولا، الجزایر، ونزوئلا، لیبی و نیجریه با بحران‌های داخلی دست‌وپنجه نرم می‌کنند و تولید نفت آنها نیز تحت تأثیر این بحران‌ها قرار گرفته است، افزایش فشار بر ایران می‌تواند موجب سرعت گرفتن روند صعودی قیمت‌ها در بازار نفت شود.
دو گزینه پیش روی ترامپ
اکنون ترامپ با دو گزینه در مورد نفت ایران مواجه است و مشاوران وی در مورد انتخاب یکی از این دو گزینه اختلافات جدی با یکدیگر دارند.
یک گزینه برای دولت ترامپ این است که معافیت سه کشور یونان، ایتالیا و تایوان –که عملاً از معافیت خود استفاده نکردند- را تمدید نکند و از این طریق مدعی شود که فشار بر ایران را افزایش داده است، بدون اینکه تأثیر واقعی بر جریان نفت در بازار بگذارد. در قالب این گزینه، دولت ترامپ می‌تواند از پنج کشور دیگر (چین، هند، کره جنوبی، ترکیه و ژاپن) نیز بخواهد که واردات نفت از ایران را کاهش دهند که در این میان کره جنوبی و ژاپن بیش از سایرین به پذیرش خواسته‌های آمریکا تمایل نشان خواهند داد.
گزینه دیگر دولت ترامپ این است که برای جبران کمبود نفت ایران در بازار به عربستان و دیگر اعضای اوپک تکیه کند. سعودی‌ها خوشحال خواهند شد که جای رقیبشان را در بازار بگیرند اما در عین حال باید اذعان داشت که آنها نیز دیگر به اندازه گذشته مایل به افزایش سطح تولید خود نیستند.
ترامپ برای انتخاب یکی از این دو گزینه احتمالاً به تأثیرات داخلی آنها (مشخصاً تأثیر بر قیمت سوخت) نیز توجه خواهد کرد. با این اوصاف به نظر می‌رسد باید در هفته‌های آینده منتظر پیام‌های توئیتری وی خطاب به عربستان و اوپک باشیم؛ ضمن اینکه انتظار می‌رود وی معافیت پنج کشور چین، هند، کره جنوبی، ترکیه و ژاپن را تمدید کند.