نوزدهم دی‌ماه، معاونت حقوقی رئیس‌جمهور پیش‌نویس لایحه «مدیریت تعارض منافع در انجام وظایف عمومی» را به‌منظور نظرخواهی از عموم و صاحب‌نظران منتشر کرد. کمیسیون رقابت، خصوصی‌سازی و سلامت اداری اتاق ایران که اسفندماه 97 در گزارش «ضمانت اجرای مطلوب در قوانین مقابله با فساد» ضمن بررسی این لایحه، الگوی مطلوب ضمانت اجرا در لایحه را بررسی کرده بود؛ در تازه‌ترین گزارش خود ضمن تشریح مفاد لایحه مدیریت تعارض منافع در انجام وظایف قانونی، به ارایه پیشنهادهایی به‌منظور اثربخش شدن هرچه بیشتر این لایحه پرداخته است.
بر اساس تعریف سازمان همکاری و توسعه اقتصادی، تعارض منافع عبارت است از تضاد بین وظیفه عمومی و نفع شخصی مقام دولتی که در آن نفع شخصی مقام مسئول بر عملکرد و پاسخگویی وی تاثیر ناروا دارد. به عبارتی، تعارض منفعت موقعیتی است که اجرای وظایف قانونی هر یک از کارمندان و مدیران بخش‌های حکومتی یا موسسات خصوصی عهده‌دار خدمات عمومی با منافع فردی آن‌ها (به معنای عام) در تقابل یا تعارض قرار گیرد و احتمال ترجیح منفعت فردی، قومی، سیاسی توسط فرد یادشده وجود داشته و ممکن است مانع از انجام شایسته وظیفه قانونی افراد شود.
از آنجایی که در قوانین کشور، مفهومی به نام تعارض منافع یا تضاد منافع مشاهده نمی‌شود؛ بر همین اساس در قوانین ایران این مفهوم به صورت پراکنده و به صورت پنهان در قوانین قرارگرفته است.
«پیش‌نویس لایحه نحوه مدیریت تعارض منافع در انجام وظایف قانونی» که توسط معاونت حقوقی رئیس‌جمهور تهیه‌شده است، از لوایح قابل توجه سال‌های اخیر در مبارزه با فساد محسوب می‌شود. از جمله موارد ابتکاری این لایحه می‌توان به تشکیل هیات نظارت بر تعارض منافع در هر نهاد مشمول قانون برای مشاوره، پیشگیری و مبارزه با تعارض منافع صورت گرفته در سازمان، ممنوعیت و محدودیت افراد از قرار گرفتن در موقعیت‌های تعارض منافع همچون مشاغل متعدد، قبول و دریافت هدیه، انعقاد قرارداد با بستگان، شرکا و تاکید بر خود اظهاری تعارض منافع اشخاص مشمول و سپس نظارت بر آنان اشاره کرد.
بر اساس گزارش کمیسیون رقابت، خصوصی‌سازی و سلامت اداری اتاق ایران، هر قانون منع تعارض منافع باید دارای مؤلفه‌های زیر باشد:
- تفکیک و تمایز منافع خصوصی از عمومی
- تبیین مکانیسم‌هایی برای افشای منافع خصوصی
- ایجاد فرآیندهایی برای رفع و حل اتهامات در مورد منافع خصوصی
- ایجاد رویه‌هایی برای خروج منافع خصوصی از تصمیم سازی‌های در راستای منافع عمومی
- تعیین منافع خصوصی ناسازگار با تصمیم سازی‌هایی که در عرصه منافع عمومی گر فته خواهد شد
علاوه بر این، محدودیت استخدام آشنایان، اعلام درآمد مقام عمومی و خانواده وی و همچنین هدایای دریافتی توسط مقام عمومی، افشای اموال و دارایی‌های عمومی، محدودیت شخصی و خانوادگی بر مالکیت خصوصی شرکت ها از مهم‌ترین ابزارهایی است که به عقیده کمیسیون رقابت، خصوصی‌سازی و سلامت اداری اتاق ایران مانع تعارض منافع می‌شود.
این کمیسیون همچنین در بررسی و نقد خود از پیش‌نویس لایحه مدیریت تعارض منافع اظهار داشته که «تبیین و تدقیق مفاهیم»، «ابتکارات ساختاری»، «توجه به ظرفیت‌های موجود و ایجاد فرصت‌های جدید»، «طراحی سازوکارهای مدیریت تعارض منافع» و «پرداختن به ضمانت اجراها» از مهم‌ترین نوآوری‌هایی که در تهیه و تدوین این لایحه اعمال‌شده است و کمیسیون رقابت، خصوصی‌سازی و سلامت اداری اتاق ایران به منظور تکمیل این نقاط قوت و ارتقای این لایحه، موارد زیر را پیشنهاد داده است:
- مشارکت بیشتر نمایندگان جامعه مدنی و بخش خصوصی در کمیسیون نظارت بر تعارض منافع
- تدقیق و تکمیل طراحی سازوکارهای اجرایی مدیریت تعارض منافع
- تعمیم و طراحی کامل ضمانت اجراها
- انعطاف‌پذیری و تنوع ضمانت اجراهای به‌کاررفته شده در ماده 19
- پیش‌بینی مراجع قضایی موجود در مورد رسیدگی پرونده‌های متعارض منافع در شعبه‌ای خاص با قضات متخصص در زمینه تعارض منافع
مهم‌ترین ایرادات لایحه
کمیسیون رقابت، خصوصی سازی و سلامت اداری اتاق ایران در بخش دوم گزارش خود به تشریح مهم‌ترین ایرادهای وارد بر پیش‌نویس لایحه مدیریت تعارض منافع پرداخته است. بر همین اساس دو چالش « لفظی و مفهومی» و «ماهوی و ساختاری» از مهم‌ترین اشکالاتی هستند که پیش‌نویس لایحه مدیریت تعارض منافع با آن مواجه است؛ مهم‌ترین پیشنهادهای این کمیسیون برای رفع چالش‌ها و نقص‌های موجود به شرح زیر است:
- استفاده از نمایندگان کانون وکلا، احزاب، تشکل‌های مردم نهاد و رسانه ها در ترکیب کمیسیون نظارت بر تعارض منافع
- ارایه مستمر اطلاعات مدیریت تعارض منافع اشخاص مشمول به مردم از طریق پایگاه اطلاع رسانی
- حمایت سلبی و ایجابی از گزارشگران تعارض منافع که شامل جوایز نقدی و غیر نقدی است
- استفاده ترکیبی و تلفیقی از ضمانت اجرای کیفری، اداری، مردمی و مدنی در اعمال مجازات ها
- و ...
گزارش کامل کمیسیون رقابت، خصوصی‌سازی و سلامت اداری اتاق ایران را در خصوص مفاهیم، نظریه‌ها و راهکارهای مدیریت تعارض منافع، می‌توانید از اینجا دانلود کنید.
گزارش کامل کمیسیون رقابت، خصوصی‌سازی و سلامت اداری اتاق ایران از نوآوری‌ها و چالش‌های پیش‌نویس لایحه مدیریت تعارض منافع را می‌توانید از اینجا دانلود کنید.