بازار متشکل ارزی مهمترین برنامه دولت برای مهار تلاطم های بازار ارز، کنار زدن بازار دبی امارات و سلیمانیه عراق در تعیین قیمت ارز در ایران و به حاشیه راندن معاملات کف خیابان است که حتی ادعا می شود که قادر است قیمت ارز را نیز به تدریج تا کانال 10 هزار تومان کاهش دهد.
نوسان ها و تلاطم های شدید بازار ارز از مهم ترین تهدیدات پیش روی اقتصاد است که سال گذشته بخش های مختلف اقتصادی را دچار چالش کرد.
برای مقابله با این چالش قرار است بزودی بازار متشکل ارزی آغاز بکار کند که با راه اندازی آن، بازیگران بازار ارز ساماندهی شده و دلالان و معاملات کف خیابان به حاشیه رانده شوند.
هم اکنون بازار دبی و سلیمانیه عراق به عنوان مراجع مهم تعیین قیمت دلار و ارز در داخل کشور به شمار می روند که این موضوع، مدیریت بازار ارز در داخل را با مشکلاتی مواجه می کند، اما قرار است با راه اندازی بازار متشکل، این بازار به مرجع تعیین قیمت روزانه دلار و سایر ارزها تبدیل شود.
درباره جزئیات بازار متشکل ارزی بطور کامل اطلاع رسانی نشده که این مساله باعث ایجاد ابهامات و حتی تصورات اشتباه در بین فعالان اقتصادی شده است.
به علت ابهامات موجود باعث شده حتی برخی فعالان اقتصادی به اشتباه تصور می کنند که بازار متشکل ارزی قرار است جایگزین سامانه نیما شده و یا اینکه خریداران خرد و حقیقی قادر به خرید و فروش در آن هستند.
در ادامه تلاش می شود که به مهم ترین سوالات و ابهاماتی که درباره این بازار وجود دارد پاسخ داده شود.
زمان راه اندازی بازار متشکل ارزی
هم اکنون مراحل نهایی تدوین دستورالعمل این بازار در حال انجام است. بر اساس برنامه ریزی انجام شده این بازار تا پایان اردیبهشت امسال راه‌اندازی خواهد شد.
بازار متشکل ارزی قرار است در ساختمان شماره یک بانک مرکزی در چهار راه استانبول تهران راه اندازی شود.
بازیگران بازار متشکل ارزی
بازیگران اصلی بازار متشکل شامل بانک مرکزی، بانک ها و صرافی های دارای مجوز هستند.
قرار است از طریق این بازار، بازیگران غیر مجاز سروسامان داده شده و آنها نیز ناچار به اخذ مجوز و فعالیت قانونی شوند.
خرده فروشی ارز در بازار متشکل، جایی ندارد
افراد حقیقی نمی توانند در بازار متشکل ارزی خرید و فروش کنند، این افراد برای تامین نیاز ارزی خود باید مانند گذشته به صرافی ها مراجعه کنند.
تنها بانک ها و صرافی های مجاز قادر به اخذ کد و خرید و فروش در این بازار هستند.
قرار است در بازار متشکل ارزی برای معاملات اسکناس و نقد انجام شود بر این اساس صادرکنندگان و دارندگان ارز می توانند از طریق صرافی ها برای فروش، نرخ مورد نظر خود را در سامانه بازار متشکل به ثبت برسانند.
بازار متشکل جایگزین سامانه نیما نمی شود
بازار متشکله ارز با سامانه نیما تفاوت ماهوی دارند، در واقع در بازار متشکل، اسکناس ارز و در سامانه نیما حواله ارز عرضه می شود.
بنابراین، با توجه به اینکه در بازار متشکل فقط قرار است اسکناس خرید و فروش شود برنامه ای برای جایگزینی با سامانه نیما وجود ندارد. البته شاید در آینده در صورت تثبیت جایگاه بازار متشکل، معاملات حواله های ارزی نیز در آن آغاز شود.
چه ارزهایی در بازار متشکل پذیرفته می شوند
قرار است در ابتدا معاملات 2 یا سه نوع ارز اصلی (دلار، یورو و درهم) آغاز شود، اما به تدریج به سایر ارزها تسری یابد.
ساعت معاملات
زمان معاملات این بازار از ساعت 10 صبح آغاز شده و تا پایان ساعت کاری بانک ها ادامه می یابد.
تلاش شده است که در پایان ساعت معاملات، کار تسویه انجام شود و بدین ترتیب تسویه معاملات به روز آینده موکول نخواهد شد.
نقش بانک مرکزی چیست؟
بانک مرکزی در بازار متشکل ارزی فعالیت ها را رصد می کند و در صورت لزوم برای ایجاد تعادل در بازار دخالت خواهد کرد.
نظارت بانک مرکزی بر این بازار به صورت سیستماتیک و غیر مستقیم خواهد بود.
بازار متشکل ارزی، یک شرکت خصوصی است
بازار متشکل ارزی، شرکتی خصوصی به شمار می رود که نهادهای خصوصی سهامدار آن به شمار می روند. بانک مرکزی با وجود اینکه در آن سهامدار نیست، اما بر آن نظارت می کند.
سهامداران اصلی بازار متشکل، شامل کانون صرافان، کانون بانک های دولتی، کانون بانک های خصوصی و فرابورس هستند.
بازار متشکل تهران، جایگزین دبی و سلیمانیه می شود
هم اکنون برای تعیین نرخ ارز بیشتر توجهات به سوی دبی امارات و سلیمانیه عراق است بطوری که این بازارها نقش اصلی را در تعیین قیمت دلار و سایر ارزها دارند.
اما با راه‌اندازی بازار متشکل ارزی نرخ تعیین در ابتدای معاملات این بازار به عنوان نرخ مرجع منتشر می‌شود که قادر خواهد بود به تدریج بازارهای رقیب که خارج از کشور قرار دادند را به حاشیه براند.
نحوه تعیین نرخ ارز
نرخ‌ها در بازار متشکل ارزی بر اساس عرضه و تقاضا تعیین خواهند شده و دستوری نخواهد بود. خریداران و فروشندگان با سازوکاری مانند بورس، پیش از آغاز معاملات، تقاضاهای خود را ثبت کرده و در نهایت بر اساس نزدیک ترین قیمت، معاملات انجام خواهد شد.
دامنه نوسان
اکنون پیشنهادات مختلفی برای دامنه نوسان روزانه نرخ ارز در این بازار مطرح شده که مهم ترین پیشنهاد دامنه نوسان 5 تا 10 درصدی است. با توجه به اینکه دستورالعمل این بازار هنوز نهایی نشده، احتمال تغییر دامنه نوسان اعلام شده وجود دارد.
در صورت وقوع تحولات سیاسی و اقتصادی مهم که معمولا باعث افزایش یا کاهش شدید تقاضا برای ارز می شود امکان دارد که روند معاملات قفل شده و به قول فعالان اقتصادی، صف خرید و یا صف فروش شکل بگیرد. برای مقابله با این وضعیت، پیش بینی شده که با تصمیم هیات مدیره، دامنه نوسان افزایش یافته و با مشارکت بانک ها قفل معاملات باز شود.
تعیین سقف معاملات
قرار است معاملات به صورت خرید و فروش بسته های حدود 100 هزار تایی هر نوع ارزی (لات) انجام شود.
در ابتدا سقف معاملات محدود خواهد بود اما به تدریج با تثبیت جایگاه این بازار، سقف معاملات افزایش می یابد.
امنیت معاملات بازار متشکل
از نگرانی هایی که درباره راه‌اندازی این بازار وجود دارد امنیت معاملات آن است، به طوری که برخی تردید دارند که در صورت ثبت خرید و فروش، طرفین حاضر به نهایی کردن و پرداخت وجه نباشند.
اما با ساز و کار تعبیه شده در این بازار، نگرانی در این باره وجود ندارد؛ همه خریداران و فروشندگان و بازیگران این بازار موظف هستند 2 حساب ریالی و ارزی را به مدیریت بازار متشکل ارزی معرفی کنند و به محض اینکه سفارش‌ها ثبت شد معادل ارزی و ریالی سفارش ثبت شده از حساب های طرفین مسدود می شود تا معاملات تسویه شود.
همه صرافی هایی که قصد ورود به بازار متشکل ارزی را دارند باید با مدیریت این بازار، قراردادی را امضا کرده و اسناد مورد نیاز را ارایه کنند.
چگونگی مداخله بازار ساز در بازار متشکل
بر اساس نیاز بازار، بازیگران اصلی دخالت می کنند و درخواست های خرید و فروش را ثبت کرده و تلاش می کنند نیازهای اصلی ارزی را پوشش دهند تا بدین ترتیب بازار به تعادل برسد.
نگرانی برای کمبود اسکناس عرضه شده در این بازار وجود ندارد، زیرا پس از آزاد شدن ورود ارز به کشور، عرضه اسکناس در کشور افزایش یافته بطوری که گاهی صرافی ها از خرید همه اسکناس های عرضه شده باز می مانند.
اگر عرضه ارز بیش از تقاضا و نیاز بازار باشد، بانک ها وارد شده و آن را جمع آوری می کنند.
به حاشیه راندن معاملات کف خیابان
معاملات اسکناس دلار و سایر ارزها در بازار کف خیابان که خیابان منوچهری جلوه آشکار آن به شمار می رود نمی تواند رقیب معاملات اسکناس بازار متشکل باشد.
به گفته برخی مسوولان ذیربط، حدود 2 درصد معاملات ارز به صورت دستی در خیابان منوچهری و کف خیابان انجام می شود که ادعا شده است نمی تواند در مقابل بازار متشکل، عرض اندام کند و به تدریج به حاشیه رانده می شود.
نقش بازار متشکل در کاهش نرخ ارز
بهای ارز معامله شده در بازار متشکل به نرخ بازار آزاد (حدود 13 هزار تومان) نزدیک خواهد بود که تفاوت چند هزار تومانی با نرخ حواله ارز در سامانه نیما (حدود 9 تا 10 هزار تومان) دارد، که این موضوع باعث خواهد شد که صادرکنندگان و دارندگان ارز تشویق شوند به جای عرضه حواله در سامانه نیما به سراغ تبدیل آن به اسکناس برای عرضه در بازار متشکل بروند تا بدین طریق سود بیشتری را کسب کنند.
این موضوع باعث می شود تا عرضه اسکناس ارز در بازار بیشتر شده و در نتیجه قیمت انواع ارز در بازار به تدریج روند کاهشی پیدا کند و به نرخ سامانه نیما نزدیک شود.
برخورد با صرافان متخلف
از جمله نگرانی هایی که درباره بازار متشکل وجود دارد این است که برخی صرافان سوءاستفاده کرده و اقدام به خرید ارز در بازار متشکل به نرخ عمده کرده و سپس آن را به صورت خرده فروشی به بهای بالاتر در بازار آزاد یا کف خیابان به فروش برسانند.
اما قرار است نظارت شدیدی بر روی عملکرد صرافی ها اعمال شود تا جلوی وقوع این تخلف گرفته شود. بر اساس تدابیر اتخاذ شده صرافی ها باید ارز خریداری شده در بازار متشکل را با سود پیش بینی شده در بازار «سنا» بفروشند، با توجه به این که روند معاملات بازار متشکل و بازار سنا توسط نهاد ناظر به صورت پیوسته رصد می شود در صورت وقوع تخلف با صرافی ها متخلف برخورد می شود.