فدریکا موگرینی پس از نشست وزرای خارجه کشورهای اروپایی در بروکسل پایتخت بلژیک ضمن تاکید بر ضرورت ادامه حیات توافق هسته‌ای با ایران، اعلام کرد نخستین تراکنش سازوکار مالی اروپا برای تجارت با ایران موسوم به «اینستکس» ظرف چند هفته آینده انجام می‌شود.
در پایان نشست وزرای خارجه اتحادیه اروپا در بروکسل، موگرینی در برابر خبرنگاران حاضر شد و گفت که با وزرای خارجه آلمان، انگلیس و فرانسه درباره عملی کردن نخستین تراکنش ظرف چند هفته آینده گفت‌وگو کرده است.
مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با اشاره به اینکه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تاکنون در چندین گزارش پایبندی ایران به برجام تأیید کرده، اضافه کرد که وزیران امور خارجه ۲۸ کشور عضو اتحادیه اروپا نیز تأکید دارند که آژانس تنها مرجع ارزیابی پایبندی ایران به برجام است. او گفت: «اتحادیه اروپا و تمام کشورهای اروپایی به اجرای کامل برجام مصمم هستند.»
موگرینی در پاسخ به پرسشی درباره سفر مایک پمپئو وزیر امور خارجه آمریکا به بروکسل برای رایزنی درباره ایران گفت: «به‌عنوان اتحادیه اروپا ما همواره طرفدار گفت‌وگو هستیم. بنابراین ما از مذاکره حمایت می‌کنیم. گفت‌وگو کردن همواره بهتر از گفت‌وگو نکردن است، به‌ویژه زمانی که تنش به وجود می‌آید.»
موگرینی درباره نتایج دیدارش با وزیر خارجه آمریکا نیز گفت: «پمپئو به‌طور روشن نه تنها از من بلکه از وزیران خارجه اتحادیه اروپا شنید که ما در شرایط حساسی به سر می‌بریم و مناسب‌ترین واکنش در این موقعیت خویشتن‌داری است تا کار به درگیری نظامی نکشد.»
مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا از ایران خواست به تعهداتش در برجام پایبند باشد و افزود که اتحادیه اروپا به اجرای کامل برجام پایبند است.
توپ در زمین اروپا
بهمن ماه سال 1397، 3 کشور اروپایی عضو برجام از راه‌اندازی کانال ویژه مالی خود برای تجارت با ایران خبر دادند؛ مسیری که علیرغم فشارهای آمریکا برای توقف تعامل اروپا با ایران گشوده شد. حدود 3 ماه بعد نیز شرکت متناظر اینستکس در تهران به ثبت رسید و عملاً سازوکار لازم برای آغاز تراکنش‌های مالی میان دو طرف فراهم شد اما کار به مرحله اجرا نرسید.
تأخیر در اجرایی شدن اینستکس باعث شد تا دیروز همزمان با نشست وزرای خارجه کشورهای اروپایی، رئیس‌کل بانک مرکزی ایران در یادداشتی اینستاگرامی بار دیگر به انتقاد از اروپایی‌ها بپردازد. عبدالناصر همتی با انتقاد از تأخیر اروپا در عملیاتی کردن تعهدات خود در چارچوب برجام نوشت: «از حدود یک سال پیش اروپا دنبال یک سازوکار مالی برای انجام تجارت با ایران بود، تا اینکه بالاخره سه ماه پیش آن را معرفی کرد. نزدیک دو ماه است سازوکار متناظر با آن، تحت عنوان سازوکار تجارت و تأمین مالی (ساتما)، در تهران تأسیس و مدیران آن به اروپایی‌ها معرفی شده‌اند. تکرار مداوم جملاتی نظیر دنبال سازوکار مالی بودن، از سوی مسئولین اروپایی، گزاره‌ای تکراری و نخ نما شده خواهد بود ساده‌ترین کار برای عملیاتی کردن فعالیت سازوکارهای اینستکس و ساتما برداشت نفت توسط شرکت‌ها و نهادهای اروپایی با اعطای یک خط اعتباری به صادر کنندگان اروپایی برای شروع صادرات به ایران است.»
همتی همچنین با اشاره به نگرانی اروپایی‌ها از تحریم‌های آمریکا نوشت: «اگر نگران واکنش آمریکا در مورد نوع کالاهای صادراتی به ایران هستند، می‌توانند توانایی خود را با صدور کالاهای اساسی و دارو تست کنند. حال می‌توان گفت توپ در زمین اروپا است!»
ساتما، آماده آغاز کار با اینستکس
علی اصغر نوری مدیرعامل ساتما نیز روز شنبه در گفت‌وگو با خبرگزاری ایرنا تاکید کرد که شرکت ایرانی متناظر اینستکس آماده فعالیت است. نوری گفت: «اگر همین امروز اروپا حاضر باشد، ما هیچ مشکلی برای انجام فرایندهایی که باید در ایران صورت بگیرد، نداریم.»
نوری همچنین ضمن انتقاد از تأخیر اروپا در عملیاتی کردن کانال ویژه مالی خود گفت: «ساختار تو در توی تحریم‌های آمریکا، موجب می‌شود ابداع مکانیسمی که بتواند همه این تحریم‌ها را دور بزند، نیازمند خلاقیت و تفکر و به همان میزان پیچیدگی و صرف وقت باشد، اما فراموش نکنیم که ایران یک سال تمام به طرف اروپایی زمان داد و این مدت، برای راه‌اندازی این مکانیسم، کافی بوده است. از این رو انتظار می‌رود، اروپا بالاخره قادر باشد اینستکس را علیرغم پیچیدگی‌هایی که اظهار می‌دارند، راه‌اندازی کنند.»
نقش اینستکس در آینده همکاری اتحادیه اروپا و ایران از زبان کریس کوک رئیس سابق بورس نفت لندن
12 گروه کالایی پیشنهادی از سوی اروپا
سفیر ایران در لندن بهمن ماه سال گذشته اندکی پس از ثبت اینستکس اعلام کرد که فاز اول فعالیت این سازوکار مالی در حوزه‌های اقلام کالاهای اساسی و پزشکی متمرکز خواهد بود. به گفته حمید بعیدی نژاد کانال مالی اروپا برای تجارت با ایران در «تمامی زمینه‌ها» تاسیس شده اما پیشنهاد 3 کشور اروپایی آغاز کار در این دو حوزه است.
بعیدی‌نژاد اقلام پیشنهادی اروپا را به این شرح اعلام کرده است:
۱-انواع محصولات کشاورزی مانند سویا و ذرت
۲- انواع محصولات غذایی
۳-میوه و سبزیجات
۴-سموم کشاورزی،کود و بذرهای گیاهی
۵-غذای دام شامل کنجاله و علوفه
6- شیرخشک و مواد اولیه
۷-مواد اولیه دارویی
۸- انواع داروهای عمومی و داروهای بیماری‌های خاص
۹- انواع تجهیزات پزشکی و بیمارستانی
۱۰-دستگاه‌ها و وسایل پیشرفته جراحی و اتاق عمل
۱۱-تجهیزات پیشرفته پزشکی مانند دستگاه‌های رادیو تراپی و پرتو درمانی جهت مقابله با سرطان
۱۲- انواع واکسن‌های انسانی و دامی
به گفته سفیر ایران، کشور هر ساله حدود ۷ تا ۸ میلیارد یورو برای این اقلام بودجه تخصیص می‌دهد که انتقال پول آن‌ها و به همین دلیل خرید آن‌ها با مشکلات روبرو است.
اینستکس چیست؟
اینستکس یا INSTEX مخفف عبارت Instrument in Support of Trade Exchanges به معنای «ابزار پشتیبانی مبادلات تجاری» است. اینستکس در پاریس و در چارچوب قوانین فرانسه ثبت شده است. غیر از فرانسه، آلمان و انگلیس نیز سهامداران اصلی آن هستند اما دیگر کشورهای اروپایی و کشورهای جهان از جمله چین و روسیه نیز می‌توانند وارد آن شوند. سرمایه اولیه این شرکت 3 هزار یورو است که از سوی وزارت اقتصاد فرانسه تأمین شده است.
.jpg)
شرکت اداره کننده اینستکس به آدرس شماره 139 در خیابان برسی پاریس جایی که ساختمان وزارت اقتصاد فرانسه قرار دارد ثبت شده است. بر اساس اطلاعات منتشر شده، تاکنون 4 چهره کلیدی این نهاد مشخص شده‌اند. اینستکس بانک محسوب نمی‌شود و یک «شرکت تسویه مالی» است. به عبارت دیگر، این شرکت وظیفه تسویه حساب بین شرکت‌های ایرانی و اروپایی که در زمینه صادرات و واردات به یکی از دو مقصد را دارند به عهده خواهد داشت.
اینستکس موسسه‌ای است که این اجازه را می‌دهد که بدون انجام مراودات مالی بین ایران و اتحادیه اروپا تجارت همچنان صورت گیرد. یک شرکت ایرانی کالایی به اروپا صادر می‌کند و در قبال آن اعتباری به دست می آورد که خود او یا یک واردکننده ایرانی می‌تواند از آن برای واردات کالا از اروپا به ایران استفاده کند؛ بدون اینکه پولی بین طرفین مبادله شود. در مقابل، همین سازوکار برای صادرکنندگان و واردکنندگان اروپایی نیز می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.
طبق بیانیه مشترکی که از سوی وزرای خارجه 3 کشور تأسیس کننده اینستکس صادر شده، این نهاد در مرحله نخست، روی مبادله مواد غذایی، محصولات کشاورزی، دارو و تجهیزات پزشکی متمرکز خواهد شد. آن‌ها همچنین اعلام کرده‌اند که کشورهای دیگر نیز می‌توانند در ادامه کار وارد اینستکس شوند.