بررسی آمارهای منتشرشده برخی کالاهای منتخب صنعتی توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت نشان‌دهنده تولید ۳۹ میلیارد و ۶۰۰ میلیون عدد داروی انسانی در سال گذشته است که در مقایسه با سال ۹۶ رشد ۳.۳ درصدی نشان می‌دهد. فعالان صنعت داروسازی معتقدند در شرایطی که تولید دارو بیش از مصرف داخلی است، صنعت داروسازی برای بقای خود نیازمند صادرات است.
«توسعه صادرات دارو» یکی از مهم‌ترین اهدافی است که در برنامه پنجم توسعه به آن پرداخته‌شده بود و در برنامه ششم هم موردتوجه قرار دارد. صنعت داروسازی باوجود تولید بیش از 97 درصد از داروهای موردنیاز مردم در سال گذشته، گرفتار مشکلات متعددی بود که به گفته فعالان این صنعت صرف‌نظر از تحریم‌های خارجی علیه ایران، «خودتحریمی» و «کمبود نقدینگی» در این صنعت استراتژیک مهم‌ترین آن‌ها به شمار می‌رود که صادرات را هم تحت تاثیر قرار داده است.
آن‌گونه که فعالان صنعت داروسازی تأکید دارند و آمارهای صادرات دارو در سال‌های گذشته نشان می‌دهد، «عراق» و «افغانستان» دو بازار حائز اهمیت برای صادرات داروهای ایرانی محسوب می‌شوند. به گفته مهدی پیر صالحی رئیس پیشین سازمان غذا و دارو، ایران درزمینه دارو و تجهیزات پزشکی سالانه ۲۵ میلیون دلار صادرات به کشور عراق دارد و ظرفیت افزایش صادرات تا مرز ۲۰۰ میلیون دلار در این بازار فراهم است.
در حوزه افغانستان هم آمارنامه صادرات دارویی کشور در سال 97 نشان می‌دهد، افغانستان در صدر کشورهایی قرار دارد که داروی ایرانی به آن‌ها صادر می‌شود؛ ارزش صادرات دارو به افغانستان در سال گذشته، 12 میلیارد و 456 میلیون دلار بوده است.
به‌رغم تأکید مسئولان و نمایندگان بخش‌خصوصی بر اهمیت افزایش صادرات به کشورهای همسایه به‌خصوص عراق و افغانستان، اما آنچه عملاً اتفاق افتاده از دست دادن این دو بازار و حضور رقبای دارویی ایران در بازار عراق و افغانستان است.
در همین زمینه، مهدی خلیلی کارشناس میز صادرات سندیکای تولیدکنندگان دارو به «پایگاه خبری اتاق ایران» گفت: درگذشته 60 درصد بازار دارویی افغانستان در اختیار داروهای ایرانی بود که امروز این رقم به 2 الی 3 درصد رسیده است و داروهای بی‌کیفیت هندی و پاکستانی توانستند بازار دارویی افغانستان را در اختیار بگیرند.
به گفته این کارشناس صنعت دارو، به‌رغم روابط خوب سیاسی که دو کشور ایران و افغانستان دارند، صادرات دارو به افغانستان درگیر بروکراسی‌های خاص میان وزارتخانه‌های بهداشت دو کشور شده است؛ بهطوریکه پروسه ثبت دارو در افغانستان و بررسی پرونده شرکت‌های دارویی با مشکل مواجه است و گاهی حتی این پرونده‌ها بررسی هم نمی‌شوند.
خلیلی با تأکید بر این موضوع که بازار دارویی افغانستان نیازمند واردات از کشورهای همسایه است، افزود: داروهای «بایوتک» ایران ظرفیت بسیار خوبی برای صادرات به افغانستان دارند اما متأسفانه جدی نگرفتن بازار داروی افغانستان از سوی تولیدکنندگان و نبود نظارت موجب محرومیت فعالان اقتصادی از این بازار و افزایش قاچاق شده است. بهطوریکه در نبود هیچ‌گونه نظارتی، افغان‌ها به‌راحتی از برخی داروخانه‌ها یا شرکت‌های پخش، به‌صورت ریالی دارو می‌خرند و به کشور خودشان می‌برند.
رقابت‌های ناسالم موجب از دست رفتن بازار دارویی افغانستان شد
محمود نجفی‌عرب رئیس فدراسیون اقتصاد سلامت ایران نیز بابیان این نکته که طی سال‌های 83 و 84، بیش از 70 درصد بازار داروی افغانستان در دست تولیدکنندگان ایرانی بود، به پایگاه خبری اتاق ایران گفت: متأسفانه رقابت‌های ناسالم تولیدکنندگان داخل باعث شد تا حضور صادرکنندگان ایرانی در این بازار دچار خدشه شود. همان زمان شاهد بودیم که پاکستانی‌ها داروهای ایرانی را به‌صورت تقلبی با برند ایران خریداری و روانه بازار میکردند؛ موضوعی که باعث شد تا کیفیت داروهای ایرانی زیر سؤال رود و ذهنیت بازار داروی افغانستان را به تولیدات ایرانی منفی کند.
نجفی عرب، نبود تشکلی واحد باهدف ساماندهی صادرات دارو به افغانستان را ازجمله مهم‌ترین عواملی دانست که منجر به شکل‌گیری قاچاق دارو به افغانستان شده است.
او همچنین تأکید کرد: نوسانات نرخ ارز از سال گذشته باعث شد تا با بالا رفتن تورم و به همان میزان افزایش قیمت تمام‌شده محصولات دارویی، رقبا ازجمله هندی‌ها و چینی‌ها در بازار داروی افغانستان ورود کنند و وضعیت صادرات دارو به افغانستان به شکل کنونی درآید.
رئیس فدراسیون اقتصاد سلامت ایران در ادامه خاطرنشان کرد: متأسفانه بخش عمده‌ای از شرکت‌های تولیدکننده دارو، خصولتی هستند و همین موضوع تصمیم‌سازی و اجرا را کند کرده است. درصورتی‌که صادرات نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و اجرای به‌موقع است.
سرمایه‌گذاری؛ تنها راهکار ساماندهی صادرات دارو به افغانستان
رئیس فدراسیون اقتصاد سلامت ایران، با توجه به تمایل افغان‌ها برای سرمایه‌گذاری مشترک، «سرمایه‌گذاری» را تنها راهکار حل مشکلات فعلی در رابطه با صادرات دارو به افغانستان عنوان و پیشنهاد داد: تولیدکنندگان دارو می‌توانند برای صادرات برنامه‌ریزی بلندمدت کنند و سرمایه‌گذاری در خطوط تولید دارو و حتی بسته‌بندی را مرحله به مرحله پیش ببرند. مشابه کاری که سرمایه‌گذاران آذربایجانی در ایران انجام می‌دهند و مونتاژ خودرو را در دستور کار دارند.
به گفته نجفی عرب، تولیدکنندگان نباید خود را موظف کنند که از ابتدا در روند تولید، سرمایه‌گذاری داشته باشند.