با تصویب بخشنامه جدید بانک مرکزی در مورد نحوه برگشت ارز حاصل از صادرات در سال ۹۸ برخی مشکلات از سوی شوراهای گفت‌وگوی استانی و تعدادی از فعالان بخش خصوصی، در اختیار دبیرخانه شورای گفت‌وگو قرار گرفت. کارگروه تخصصی شورای گفت‌وگو در نشست اخیر به بررسی این مسئله پرداخت.
بر اساس اظهارات علی چاغروند، مدیر پژوهش‌های حرفه‌ای کسب‌وکار شورای گفت‌وگو در نظر نگرفتن موانع جدی انتقال ارز به کشور در زمان تحریم و عدم وجود ارتباط بانکی بین ایران و دیگر کشورها، عملیاتی نبودن روش‌های برگشت ارز و نادیده گرفتن شرایط تجارت به خصوص در مراودات تجاری با کشورهایی نظیر عراق و افغانستان، از جمله مواردی بودند که از سوی منتقدان مورد توجه قرار گرفته است.
وی در ادامه به شرح مشکلات موجود به ویژه چالش‌های حوزه صادرات به کشورهای عراق و افغانستان و نبود راهکارهای اجرایی برای آنها در بخشنامه جدید بانک مرکزی پرداخت. در این بخشنامه راه‌حل ارائه شده برای انتقال ارز از این دو کشور یعنی از طریق صرافی‌ها بسیار پرهزینه و با کارمزد بیش از ده درصد است. از سوی دیگر برای صادرات صورت گرفته قبل از 16 مرداد به شرطی بانک مرکزی رفع تعهد ریالی را می‌پذیرد که اسناد و مدارک مثبت به تأیید بانک مرکزی برسد؛ در واقع بانک مرکزی می‌تواند اسناد و مدارک صادرات ریالی را بپذیرد یا نپذیرد. مدارک مثبت از نظر بانک مرکزی ارائه اظهارنامه و معرفی صراف است که در گذشته این سیستم وجود نداشته است.
محمد لاهوتی، رئیس کنفدراسیون صادرات ایران نیز تصریح کرد: از 22 فروردین 97 که موضوع پیمان‌سپاری ارزی مطرح شد، روش واردات در مقابل صادرات در همه بخشنامه‌ها آمد، اما در عمل تا ماه آبان هیچ‌گونه وارداتی برای رفع تعهد صورت نگرفت. از زمانی که جلسات هفتگی بین اتاق، وزارت صمت، وزارت جهاد، گمرک و بانک مرکزی برگزار شد، مشکلات مورد به مورد مطرح و به تدریج واردات در مقابل صادرات تا حدودی تسهیل شد؛ گواهی این مدعا هم برگشت 2.2 میلیارد یورو از طریق واردات در مقابل صادرات بود.
وی افزود: در جلسه‌ای که رئیس‌کل بانک مرکزی مهمان اتاق بود، یک پیشنهاد 6 بندی از سوی اتاق ارائه شد که بخشی از آن در بخشنامه اخیر آمده است. از جمله اینکه 70 درصد اظهارنامه‌های صادراتی مبنای رفع تعهد قرار گیرد که در بخشنامه جدید با 80 درصد موافقت شد. در ضمن پیشنهاد ارائه مهلت رفع تعهد ارزی سال 97 تا پایان شهریور ارائه شد، در نهایت تا 31 تیر 98 مهلت دادند. مورد دیگر درخواست رفع تعهد 100 درصد ارز حاصل از صادرات از طریق واردات برای خود یا واگذار به غیر مطرح شد که در بخشنامه جدید فقط اختیار 50 درصد پذیرفته شده است.
این فعال اقتصادی زمان اجرای این بخشنامه را از ابتدای سال جاری عنوان کرد که با گذشت دو ماه از سال به تازگی ابلاغ شده و مصداق عطف به ماسبق است اما صادرکنندگانی که در سال 97 صادرات داشته و رفع تعهد نکرده‌اند را شامل نمی‌شود. این افراد باید کماکان با روش‌های قبل رفع تعهد کنند.
رضا علی‌خان زاده، مسئول کمیسیون بهبود فضای کسب‌وکار اتاق تعاون ایران با اشاره به فرآیند پرهزینه تبدیل کالای صادراتی به ارز که برگشت آن به چرخه اقتصاد با برگشت آن به سیستم بانکی فرق دارد، تأکید کرد: تبدیل دوباره این ارز به کالای وارداتی از شبکه بانکی نیز هزینه‌بر است، بنابراین پیشنهاد می‌شود، واردات در مقابل صادرات به صورت 100 درصد امکان‌پذیر شود.
به اعتقاد مسعود بنابیان، نماینده اتاق تبریز نیز واحدهای تولیدی برای تأمین نیاز واردات خود باید اجازه استفاده از 100 درصد ارز صادراتی خود را داشته باشند. به نظر می‌رسد علت عدم پذیرش این پیشنهاد از سوی بانک مرکزی ترس از عدم بازگشت ارز به چرخه اقتصاد نباشد بلکه دولت می‌خواهد از این طریق نیاز به ارز برای واردات مایحتاج خود را تهیه کند.
در ابن رابطه سید مهدی نیازی، مدیرکل دفتر مقررات صادرات و واردات وزارت صنعت، معدن و تجارت تشریح کرد: طبق مکانیسم قبلی صادرکننده‌ای که ارز را برمی‌گرداند، برای واردات اولویت تخصیص داشت. امسال کشور به حداقل 35 تا 40 میلیارد دلار واردات کالا نیاز دارد که بخشی از آن مربوط به نیازهای اولیه، بخشی هم به دارو، مواد اولیه و کالاهای واسطه‌ای صنایع و کالاهای مصرفی مردم مربوط می‌شود. این ارز باید از محل صادرات تأمین شود و از طرفی باید ارز را با قیمت منطقی عرضه کنیم چرا که از ماده اولیه با ارز 15 هزار تومانی، کالای قابل رقابت، به دست نمی‌آید.
محمد پور حیدری، کارشناس بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران نیز چنین توضیح داد که این بخشنامه یکی دو هفته است که ابلاغ شده اما بانک مرکزی از زمانی که موضوع تعهد سپاری اجباری شد، عملکرد شرکت‌ها را زیرنظر قرار داد. نمونه‌هایی از شرکت‌ها هستند که در یک سال گذشته هیچ برگشت ارزی نداشتند. عملکرد شرکت‌ها برای بانک مرکزی ملاک است و اگر 50 درصد ارزهای تخصیص داده شده بازگردانده شود بانک مرکزی می‌تواند راه را برای 50 درصد دیگر هم باز کند . بانک مرکزی نمی‌تواند برای اشخاصی که تاکنون عملکرد مثبتی نداشته‌اند امکان 100 درصد واردات در مقابل صادرات را در نظر بگیرد.
وی در مورد معافیت عراق و افغانستان نیز گفت: در بند 7 بخشنامه مورخ دوم اردیبهشت 97 گفته شده صادرکنندگانی که مقصد نهایی آنها کشورهای عراق و افغانستان است و آنهایی که در بازارچه‌های مرزی اقدام به مبادله می‌کنند تا اطلاع ثانوی الزامی به اجرای جزو پ بند 1 بخشنامه ندارند.
در این مورد امیرمحمد پرهام فر، نماینده ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز نیز تأکید کرد: در مورد موضوع بازگشت ارز به کشور ملاحظه شده بخشی از آمار عدم بازگشت ارز حاصل از صادرات به فرمول قبل از 13 آذر 97 برمی‌گردد که نرخ محاسبه ارزش کالای صادراتی با ارز 4200 تومان محاسبه می‌شد. اعتقاد ما بر این است که هرچه به منطق کسب‌وکار نزدیک شویم میزان بازگشت ارز بیشتر می‌شود. تفاوت قیمت در سال گذشته منشأ بروز برخی تخلفات همچون استفاده از کارت‌های بازرگانی یک‌بار مصرف بود.
در نهایت قرار شد دبیرخانه شورای گفت‌وگو، گزارشی از مشکلات اجرایی بسته سیاستی نحوه برگشت ارز حاصل از صادرات در سال ۹۸ را برای طرح در صحن شورا آماده کند و این مسئله در نشستی با حضور اعضای شورای گفت‌وگو بررسی شود.