جایگاه صنعت گردشگری در ایران با بررسی الگوی امارات، ترکیه و گرجستان

معاونت اقتصادی اتاق ایران در بولتن اقتصادی خردادماه 98، به بررسی صنعت گردشگری در ایران و کشورهای منتخب پرداخته است. صنعتی که به یکی از بزرگ‌ترین حوزه‌های کسب‌وکار در دنیا شده و به همراه صنایع وابسته به گردشگری درمجموع حدود 10.4 درصد از تولید ناخالص داخلی و 10 درصد از کل اشتغال دنیا را در سال 2018 به خود اختصاص داده است.

بر اساس آمارهای بین‌المللی، سهم مستقیم سفر و گردشگری از تولید ناخالص داخلی جهان 3.2 درصد و سهم مستقیم اشتغال آن 3.8 درصد از کل اشتغال است؛ اما باوجود رشد سریع گردشگری در دنیای امروز و اقبال مساعد کشورهای درحال‌توسعه برای استفاده از پتانسیل‌های این بخش، گردشگری در ایران هنوز با چالش‌های جدی مواجه بوده و به جایگاه مناسبی حتی در میان کشورهای منطقه نرسیده است.

به نظر می‌رسد که عدم استفاده مناسب ایران از پتانسیل‌های بالای گردشگری، عرصه را برای سایر کشورهای منطقه خالی کرده و کشورهایی نظیر امارات، ترکیه و گرجستان به‌خوبی از فرصت استفاده کرده و ضمن در دست گرفتن بازار منطقه و دنیا گردشگران ایرانی را نیز به خود جذب می‌کنند.

نکته مهم اما در رابطه با این کشورها آن است که هر سه کشور با یک برنامه‌ریزی بلندمدت و استراتژی دقیق در این راه گام نهاده و نقش دولت در این میان بسیار حائز اهمیت است. درواقع فصل مشترک میان تجربه هر سه کشور، عزم جدی دولت برای توسعه صنعت گردشگری، داشتن استراتژی توسعه گردشگری و پایبندی به اجرای آن، ارائه مشوق‌های کارآمد دولتی، همکاری مؤثر میان بخش دولتی و خصوصی و تبلیغات و بازاریابی در سطح بین‌المللی بود. علاوه بر آن در هر سه کشور تلاش شد تا با توجه به پتانسیل‌های موجود در آن کشور از قابلیت جذب گردشگر در همه انواع گردشگری مانند گردشگری سلامت، گردشگری ورزشی، اکو توریسم و سایر اشکال آن نیز استفاده شود.

در بخش اول بولتن اقتصادی خردادماه 98، به‌منظور بررسی اهمیت سفر و گردشگری در دنیای امروز، اثرات سفر و گردشگری در اقتصاد دنیا موردبررسی قرار می‌گیرد و در ادامه ضمن نگاهی کلی به وضعیت گردشگری در ایران به پتانسیل‌های گردشگری ایران اشاره می‌شود. در بخش دوم گزارش، به تجربه سه کشور ترکیه، امارات متحده عربی و گرجستان به‌تفصیل پرداخته شده و برنامه‌ها و سیاست‌های این سه کشور در حوزه گردشگری موردمطالعه قرار می‌گیرد.

بخش سوم گزارش درواقع مقایسه آمارهای میان سه کشور موردبررسی و ایران و بررسی دلایل ناکامی ایران در صنعت گردشگری نسبت به کشورهای منطقه است. در پایان نیز نتیجه‌گیری و توصیه سیاستی به‌منظور ارائه راهکار به سیاست‌گذاران و تصمیم سازان این عرصه، گنجانده شده است.

 اثرات سفر و گردشگری بر اقتصاد

بخش گردشگری با سهم 3.9 درصدی از رشد تولید ناخالص داخلی جهان، بعد از تولیدات کارخانه‌ای بیشترین سهم را به خود اختصاص داده و امروزه بسیاری از کشورهای درحال‌توسعه تلاش دارند تا مشارکت خود در اقتصاد جهانی را از طریق توسعه گردشگری بین‌المللی افزایش دهند تا جایی که توسعه گردشگری در دنیای امروز، به ابزاری برای بهبود رشد اقتصادی، ریشه‌کن کردن فقر و تأمین امنیت غذایی تبدیل شده است.

رشد تولید ناخالص داخلی در جهان بر اساس بخش‌های مختلف اقتصادی در سال 2018 - درصد

 شورای جهانی سفر و گردشگری (WTTC) بیش از 25 سال شواهدی را جمع‌آوری کرده است که نشان از تأثیرات اقتصادی و اشتغال‌زایی سفر و گردشگری دارد. این آمارها نشان می‌دهد که علیرغم شوک‌های غیرقابل پیش‌بینی و روزافزون ناشی از حملات تروریستی، عدم ثبات سیاسی، بلایای طبیعی و بیماری‌های فراگیر، سفر و گردشگری همچنان به رشد خود ادامه داده است.

بر اساس آمار منتشر شده از سوی شورای جهانی سفر و گردشگری در سال 201۹، سهم مستقیم سفر و گردشگری از تولید ناخالص داخلی جهان در سال 2018 بالغ‌بر 2 میلیارد و 751 میلیون دلار و معادل 3.2 درصد از مجموع تولید ناخالص داخلی جهان بوده است. همچنین پیش‌بینی می‌شود که این آمار برای سال 201۹ به 2893 میلیارد دلار و برای سال 2025 به 4346 میلیارد دلار افزایش یابد و به ترتیب به سهمی معادل 3.3 و 3.4 درصد از کل GDP دنیا برسد.

علاوه بر آن سهم سفر و گردشگری در همین سال به‌صورت مستقیم ایجاد 123 میلیون شغل جدید (3.8 درصد از مجموع اشتغال در دنیا) بوده و انتظار می‌رود در سال 2025 این عدد به 142 میلیون شغل (4.1 درصد از کل اشتغال دنیا) برسد.

جایگاه صنعت گردشگری در ایران

سالانه بیش از 850 میلیون جهانگرد در دنیا سفر می‌کنند و کشورهایی همچون فرانسه، ایتالیا، ایالات‌متحده، اسپانیا، چین، بریتانیا، آلمان و ترکیه جزو پربازدیدترین کشورها از جهت گردشگری هستند. به‌طور مثال بر اساس آمار رقابت‌پذیری سفر و گردشگری در سال 2017، فرانسه پذیرای حدود 84 میلیون بازدیدکننده یعنی بیش از جمعیت ایران بوده درحالی‌که که در این سال ایران حدود 5 میلیون گردشگر ورودی داشته است.

در سال 2018 سهم مستقیم گردشگری از تولید ناخالص داخلی در ایران 10.7 میلیارد دلار معادل 2.5 درصد از تولید ناخالص داخلی کل کشور را تشکیل داده و پیش‌بینی می‌شود این سهم در سال‌های 2019 و 2025 نیز بدون تغییر بماند. در سال 2018، ایران ازنظر سهم مستقیم گردشگری از تولید ناخالص داخلی در میان 23 کشور موردبررسی در سند چشم‌انداز، در رتبه 19 قرار گرفته است.

همچنین در سال 2018، سهم مستقیم سفر و گردشگری در ایران برای ایجاد اشتغال، 468 هزار شغل معادل 1.9 درصد از کل اشتغال کشور بوده و انتظار می‌رود در سال 2025 نهایتاً به 505 هزار شغل، معادل 2 درصد از کل اشتغال کشور برسد.

در سال 2018 سرمایه‌گذاری در بخش سفر و گردشگری در ایران به قیمت جاری 2.5 میلیارد دلار معادل 3.4 درصد از کل سرمایه‌گذاری در کشور بوده است و انتظار می‌رود این سهم برای سال‌های 201۹ و 2025 به ترتیب به 3.5 و 4.6 درصد افزایش یابد. همچنین درآمد گردشگری در ایران در سال 2018 رقم 4.1 میلیارد دلار برابر با 4 درصد از کل صادرات کشور بوده است که پیش‌بینی می‌شود این سهم برای سال‌های 2019 و 2025 به ترتیب به 5.7 و 7.2 درصد برسد.

تعداد گردشگران بین‌المللی ورودی و میزان دریافتی از آنها در ایران و کشورهای موردنظر سند چشم‌انداز

ترکیه

ترکیه یکی از جذاب‌ترین مقاصد گردشگری در منطقه مدیترانه و دریای سیاه در سال‌های اخیر به شمار می‌رود. در سال 2018، رشد تولید ناخالص داخلی ترکیه برحسب صنعت سفر و گردشگری این کشور 15 درصد بوده که بسیار بالا و قابل‌ملاحظه است. سهم مستقیم سفر و گردشگری از تولید ناخالص داخلی کشور ترکیه 34 میلیارد دلار، معادل 4.3 درصد از مجموع تولید ناخالص داخلی این کشور بوده است و پیش‌بینی می‌شود این سهم در سال‌های 201۹ و 2025 به ترتیب به 4.5 و 4.7 درصد برسد. همچنین در سال 2018 سهم مستقیم سفر و گردشگری از اشتغال در کشور ترکیه 532 هزار شغل بوده که 1.8 درصد از مجموع اشتغال در این کشور است و انتظار می‌رود که این سهم در سال‌های 201۹ و 2025 به ترتیب به 1.9 و 2 درصد برسد.

امارات متحده عربی

امارت متحده عربی در سال‌های اخیر به‌عنوان یکی از مشهورترین مقاصد توریستی در منطقه خاورمیانه به شمار می‌رود. در سال 2018 سهم مستقیم گردشگری از تولید ناخالص داخلی امارات 22 میلیارد دلار، معادل 5.5 درصد بوده است و پیش‌بینی می‌شود این سهم در سال‌های 2019 و 2025 به ترتیب به 5.4 و 5.3 درصد برسد. همچنین در سال 2018 سهم مستقیم سفر و گردشگری در این کشور 335 هزار شغل معادل 5.3 درصد از کل اشتغال بوده است و انتظار می‌رود در سال‌های 201۹ و 2025، به ترتیب سهمی معادل 5.4 و 5.8 درصدی را تجربه کند. سرمایه‌گذاری در بخش سفر و گردشگری در امارت به میزان 7.7 میلیارد دلار بوده که معادل 7.8 درصد از کل سرمایه‌گذاری این کشور محسوب شده است و انتظار می‌رود این سهم برای سال‌های 201۹ و 2025 به ترتیب به 8.1 و 9.9 درصد افزایش یابد.

 گرجستان

گرجستان یک کشور کوچک با موقعیت جغرافیایی استراتژیک است که در تقاطع اروپا و آسیا قرار دارد و با توجه به منابع طبیعی، میراث فرهنگی و تاریخی که دارد، از پتانسیل خوبی در گردشگری برخوردار است. بر اساس آمار شورای سفر و گردشگری جهانی در سال 201۹، سهم مستقیم سفر و گردشگری از تولید ناخالص داخلی در کشور گرجستان در سال 2018 معادل یک میلیارد و 7.3 میلیون دلار بوده که معادل 10.1 درصد از مجموع تولید ناخالص داخلی این کشور است که پیش‌بینی می‌شود در سال 201۹ سهم مزبور با اندکی کاهش به 10 درصد برسد. در سال 2018 سهم مستقیم سفر و گردشگری از اشتغال کشور گرجستان 151 هزار فرصت شغلی بوده که 8.6 درصد از کل اشتغال این کشور را به خود اختصاص داده است. انتظار می‌رود این سهم در سال 201۹ ثابت بماند و تا سال 2025 به 8.9 درصد افزایش یابد.

سهم مستقیم سفر و گردشگری در تولید ناخالص داخلی- درصد از GDP

سهم مستقیم سفر و گردشگری در اشتغال- درصد از اشتغال کل

متن کامل بولتن خردادماه 98 معاونت اقتصادی اتاق ایران را اینجا مشاهده کنید.