14 روز دیگر فرصت 60 روزه ایران به کشورهای حاضر در برجام برای اجرای تعهداتشان به پایان می‌رسد و اروپایی‌ها همچنان بی‌توجه به خواسته‌های ایران، بر ادامه رفتار خود طبق الگویی که سال‌ها دنبال کرده‌اند اصرار دارند؛ ارائه مشوق به ایران و همزمان اعمال فشار.
بیش از یک سال از خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌های یکجانبه این کشور علیه ایران می‌گذرد و طی این مدت کشورهای اروپایی بارها وعده داده‌اند که برای بی‌اثرکردن تحریم‌های آمریکا و منتفع‌شدن ایران از مزایای حضور در توافق هسته‌ای اقدام خواهند کرد. مهم‌ترین اقدام آنها راه‌اندازی یک سازوکار ویژه مالی برای تجارت با ایران بوده که به «اینستکس» شناخته می‌شود؛ سازوکاری که تنها روی کاغذ مانده و اعضایش یعنی 3 کشور انگلیس، فرانسه و آلمان همچنان از عملیاتی‌کردن آن ناتوان بوده‌اند.
ارائه مشوق‌ها از سوی اروپا که به نتیجه نرسیده‌اند، اتفاق تازه‌ای نیست. 3 کشور اروپایی و در کنار آنها اتحادیه اروپا طی 16 سالی که از ماجرای آغاز پرونده هسته‌ای ایران می‌گذرد، این رویه را دنبال کرده‌اند. «اینستکس طی چند هفته آینده راه‌اندازی می‌شود.» این جمله‌ای است که در ماه‌های گذشته بارها از زبان مقام‌های اروپایی به‌خصوص فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و دیگر مقام‌های سیاسی این 3 کشور شنیده شده اما در عمل ایران شاهد اتفاق تازه‌ای در زمینه مبادلات مالی نیست.
عدم اجرای تعهدات کشورهای اروپایی باعث شد تا ایران نیز تغییر رویه دهد و برای اجرایی شدن تعهدات طرف‌های حاضر در برجام، ضرب‌الاجل تعیین کند. 18 اردیبهشت‌ماه، حسن روحانی ضمن اعلام توقف فروش اورانیوم غنی‌شده مازاد بر سقف 300 کیلو و آب‌سنگین مازاد بر سقف 130 تن توافق‌شده در برجام، به کشورهای باقی‌مانده در توافق هسته‌ای 60 روز فرصت داد تا زمینه را برای انتفاع اقتصادی ایران از برجام فراهم کنند.
اعمال فشار دوباره
اروپایی‌ها اما اکنون که حسن‌نیت ایران با ادامه حضور در برجام بدون حصول عواید اقتصادی آن، اثبات شده نیز تغییری در سیاست دیرینه خود یعنی اعمال فشار در کنار ارائه مشوق نداشته‌اند. روزنامه گاردین روز جمعه در گزارشی ضمن اشاره به تنش بی‌سابقه میان ایران و آمریکا، خبر داد که 3 کشور انگلیس، فرانسه و آلمان قصد دارند طی روزهای آینده با صدور یک هشدار دیپلماتیک که در ادبیات سیاسی به آن «دماقش» (demarche) گفته می‌شود، تبعات سیاسی توقف تعهدات ایران و خروج از برجام را به تهران گوشزد کنند. این نوع پیام حاوی اعلام تغییر موضع یا تغییر رفتار یک کشور در قبال کشور دیگر است. گاردین در گزارش خود آورده که این 3 کشور قصد دارند ایران را برای ادامه حضورش در توافق هسته‌ای تحت فشار قرار دهند. براساس این گزارش، اروپایی‌ها در پیام هشدار خود به ایران خواهند گفت که اگر در گزارش بعدی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، عدم پایبندی ایران به برجام اثبات شود، اروپا در اعمال تحریم‌های تازه در کنار آمریکا قرار خواهد گرفت.
مقام‌های سیاسی کشورهای اروپایی و مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا طی روزهای اخیر موضع‌گیری در قبال این گزارش نداشته‌اند. ابتدا تصور می‌شد که هشدار دیپلماتیک 3 کشور اروپایی قرار است در چارچوب بیانیه منتشر شود اما گویا آنها ترجیح داده‌اند از روش کلاسیک اعزام یک نماینده سیاسی برای انتقال پیام خود استفاده کنند؛ موضوعی که اکنون با سفر ناگهانی «اندرو موریسون» معاون وزیر خارجه انگلیس به تهران و دیدار با مقام‌های سیاسی ایران معنی پیدا می‌کند.
موریسون در بدو ورود به تهران با سیدکمال خرازی، رئیس شورای راهبردی روابط خارجی دیدار و گفت‌وگو کرد. جزئیات زیادی از این دیدار منتشر نشده اما سخنان خرازی پس از دیدارش با موریسون در جمع خبرنگاران نشان می‌دهد او آنقدرها از مسائل رد و بدل شده در این نشست رضایت نداشته است. خرازی به پیشینه سیاسی منفی انگلیس در ارتباط با ایران اشاره کرده و بر ضرورت برداشتن گام جدی از سوی انگلیس برای رفع این سابقه در ذهن مردم ایران تأکید می‌کند. خرازی همچنین تأکید می‌کند که فرصت 60 روزه ایران به اروپایی‌ها و دیگر طرف‌های حاضر در برجام قابل تمدید نیست و مقام‌های ایران در تصمیم خود جدی هستند.
نتیجه نشست موریسون و بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی، نیز آنقدرها مثبت به نظر نمی‌رسد. کمالوندی در این دیدار با یادآوری اهمیت اجرای تعهدات طرف مقابل در برجام بر جدیت جمهوری اسلامی ایران در اجرای اقدامات اعلام شده در چهارچوب پاراگراف‌های ۲۶ و ۳۶ تاکید کرد که تولید اورانیوم غنی شده بر اساس آنچه که رئیس جمهوری و شورای عالی امنیت ملی مشخص کرده است، ادامه خواهد یافت. به گفته کمالوندی، او در دیدار با موریسون تاکید کرده است. او همچنین در پاسخ به اظهارات موریسون که ضمن ابراز حمایت از برجام از سوی کشورش، خواستار خویشتن‌داری ایران به حفظ برجام شده و عبور از تعهدات را جدی و مخاطره آمیز ارزیابی کرد، گفت: این گونه تهدیدها و فشارهای حداکثری اعمال شده از سوی آمریکا محکوم به شکست است. کمالوندی همچنین تاکید کرد: دوره دیپلماسی قایق‌های توپدار به سر آمده و با دنبال کردن تحولات چند هفته گذشته، آمریکایی‌ها باید آموخته باشند که سیاست‌های تخریبی آنها نه تنها نتیجه دلخواه نداده بلکه به تشدید تنش‌ها نیز منجر شده است.
دیدار موریسون و عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه نیز صبح امروز دیدار آرامی نبود. عراقچی در این دیدار، به موریسون گفت: ما متقاعد شده‌ایم که پایبند نبودن اروپا به تعهدات خود در برجام نه به‌خاطر ناتوانی بلکه به‌خاطر نداشتن اراده بوده است. اروپا حاضر نیست برای حفظ برجام اندک هزینه‌ای بپردازد. شرکت‌های اروپایی جرأت تخطی از دستورات خزانه‌داری آمریکا را ندارند و این به معنای عدم حاکمیت اروپا حتی در داخل مرزهای خود است. عراقچی افزود: تصمیم به کاهش تعهدات ایران در برجام تصمیم ملی و غیرقابل بازگشت است و جمهوری اسلامی ایران تا تأمین خواسته‌های خود به این روند ادامه خواهد داد.
از جلسات مذکور جزئیات بیشتری منتشر نشده است اما سخنان بی‌پرده خرازی، کمالوندی و عراقچی در دیدار با معاون وزیر خارجه انگلیس نشان می‌دهد او حامل پیامی منفی از سوی اروپایی‌ها برای ایران بوده است. این اظهارنظرها احتمال صحت گزارش منتشرشده از سوی گاردین را تقویت می‌کند.
برای کشورهای اروپایی و به‌طور مشخص مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا ابتدا ایفای نقش در مذاکرات هسته‌ای با ایران و سپس توافق هسته‌ای فرصتی برای عرض‌اندام در عرصه سیاست بین‌الملل بوده است؛ فرصتی تا اروپا را از زیر سایه آمریکا خارج کند. اروپایی‌ها اما نشان داده‌اند همچنان تا زمانی که بتوانند سیاست مستقل خود را در سیاست بین‌المللی پیش ببرند، فاصله بسیار دارند.