4 سال از امضای توافق هسته‌ای میان ایران و قدرت‌های بزرگ می‌گذرد و طی این سال‌ها برنامه جامع اقدام مشترک یا «برجام» به کلیدواژه تعاملات سیاسی و اقتصادی ایران با جهان تبدیل شده است. طی این مدت، ایران شاید در فضای سیاست بین‌الملل از زیر برخی فشارها خارج شد و اروپا را در کنار خود یافت اما در زمین اقتصاد، بهره لازم را نبرد. 1 سال از 4 سال به رفت‌و‌‌آمد هیات‌های دیپلماتیک و اقتصادی به ایران گذشت تا امید به بهبود در اقتصاد ایران روز به روز پررنگ‌تر شود. انتخاب دونالد ترامپ به ریاست‌جمهوری آمریکا اما همه چیز را دگرگون کرد و باعث شد تا امید به تغییر شرایط اقتصاد ایران، رفته رفته رنگ ببازد. ترامپ هرچه توانست کرد تا مهم‌ترین دستاورد باراک اوباما در عرصه سیاست خارجی آمریکا را از میان بردارد؛ اگرچه دراین مسیر موفق عمل نکرد اما توانست عملکرد برجام را مختل کند.
شرکت‌های خارجی تحت تاثیر تهدیدها و فشارهای آمریکا ترجیح داده‌اند در برخورد با اقتصاد ایران محتاطانه اقدام کنند، یا حتی اساسا هیچ اقدامی نکنند. در این میان، برخی شرکت‌های اروپایی که تعامل چندانی با اقتصاد بزرگ آمریکا ندارند، شراکت خود را با ایران همچنان حفظ کرده‌اند. شرکت‌های آلمانی در مقایسه با دیگر کشورهای اروپایی برای ادامه تعامل اقتصادی با ایران، تمایل بیشتری نشان داده‌اند؛ هرچند فعالیت آنها نیز تحت تاثیر بازگشت تحریم‌های آمریکا قرار گرفته است.
طبق آمار منتشر شده از سوی اداره آمار آلمان، ایران در سه ماهه نخست سال 2019، حدود 218 میلیون یورو صادرات به اروپا داشته که نسبت به بازه مشابه در سال 2018 یعنی پیش از خروج آمریکا از برجام، با کاهشی 92 درصدی مواجه شده است. واردات ایران نیز از 28 کشور اتحادیه اروپا در همین مدت، 1 میلیارد و 42 میلیون یورو بوده که کاهش 56 درصدی را نسبت به 2018 نشان می‌دهد.
علی‌رغم کاهش چشمگیر میزان مبادلات میان ایران و اروپا، آلمان همچنان شریک تجاری اول ایران در اروپاست. ارزش صادرات این کشور به ایران در سه‌ماهه نخست سال جاری میلادی 339 میلیون یورو بوده است. آلمان همچنین از ایران 60 میلیون یورو واردات داشته است. حجم تجارت دو کشور در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته با حدود 48 درصد کاهش روبه‌رو بوده که نشاندهنده تاثیرگذاری تحریم‌های آمریکا بر تجارت دو کشور است. با این حال، واردات ایران از آلمان، 24 درصد از کل واردات ایران از اتحادیه اروپاست و صادرات ایران به آلمان نیز 28 درصد از کل صادرات ایران به اتحادیه اروپا را تشکیل می‌دهد.
«داگمار فن بن‌اشتاین» مدیرعامل اتاق بازرگانی و صنایع ایران و آلمان که زیرمجموعه نهاد اتاق‌های بازرگانی آلمان در خارج از کشور (AHK) به شمار می‌رود، در گفت‌وگو با «پایگاه خبری اتاق ایران» از ادامه فعالیت حدود 60 شرکت آلمانی در ایران خبر می‌دهد و می‌گوید که بازار ایران برای آلمان آنقدر جذاب است که شرکت‌های آلمانی به ماندن در آن تمایل داشته باشند. او می‌گوید: «آلمانی‌ها می‌دانند که اگر کاملاً از بازار ایران خارج شوند، بازگشت به آن دشوار خواهد بود زیرا رقبای دیگری نیز هستند.» فن بن‌اشتاین در عین حال می‌گوید: «روابط اقتصادی ایران و آلمان تنها زمانی گسترش خواهد یافت که اوضاع سیاسی دوباره باثبات شود.»
***
آیا می‌توانید دقیقاً بگویید چند شرکت آلمانی فعالانه به کسب‌وکار خود در ایران ادامه می‌دهند؟
سخت است که بگوییم در حال حاضر دقیقاً چند شرکت آلمانی هنوز در بازار ایران حضور دارند. اگرچه نسبت به قبل شرکت‌های آلمانی کمتری در بازار ایران حضور دارند، اما در عین حال تعداد شرکت‌های آلمانی که همچنان فعالانه در ایران مشغول کسب‌وکار هستند، کم نیست. در سال 2016 حدود 120 شرکت آلمانی در ایران حضور داشته‌اند و من فکر می‌کنم این تعداد اکنون به حدود 60 شرکت رسیده باشد. این شرکت‌ها به بازار ایران به‌عنوان کشوری صنعتی، جوان و ارزشمند، علاقه‌مند هستند. آنها بازار ایران را رصد کرده و به‌سختی تلاش می‌کنند تا بدون تعارض با تحریم‌های آمریکا، به کسب‌وکار در ایران ادامه دهند.
این شرکت‌ها در کدام حوزه‌های اقتصادی فعالند؟ آیا اغلب آنها بنگاه‌های کوچک و متوسط هستند یا اینکه شرکت‌های بزرگ آلمانی نیز در ایران حضور دارند؟
بسیاری از آنها در بخش ماشین‌آلات و صنایع شیمیایی فعالند. بخش‌های پزشکی، دارویی و همچنین انرژی‌های پاک نیز از حوزه‌های مورد علاقه این شرکت‌ها هستند. در بین آنها هم شرکت‌های بزرگ و هم شرکت‌های کوچک و متوسط وجود دارند.
بازگشت تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه ایران تأثیرات منفی شدیدی بر روابط ایران با بسیاری از کشورهای اروپایی به‌ویژه آلمان داشته است. بر اساس گزارشی که اخیراً از سوی انجمن اتاق‌های صنایع و بازرگانی آلمان (DIHK) منتشر شده، حجم تجارت دوجانبه بین ایران و آلمان 48 درصد کاهش یافته است. در این شرایط چه جاذبه‌هایی در اقتصاد ایران می‌تواند باعث شود که شرکت‌های آلمانی با وجود تحریم‌ها همچنان در ایران بمانند؟
به‌طور کلی اقتصاد ایران جذاب و ارزشمند است. ایران و آلمان روابط تجاری سنتی و قوی با یکدیگر دارند. ظرفیت‌های اقتصادی در ایران واقعاً بالاست. ایران یک کشور صنعتی است و بسیاری از کارخانه‌های آن با ماشین‌آلات آلمانی کار می‌کنند. نیروی کار ایران اغلب جوان، تحصیل‌کرده، توانمند و پذیرای فناوری‌های جدید هستند و «ساخت آلمان» در اینجا به یک برند تبدیل شده است. این شرایط چیزی فراتر از جذابیت است. اما موانع سیاسی بالاتر از روابط تجاری قرار دارد. علاوه بر این، تا زمانی که استانداردهای بین‌المللی بانکداری در ایران اجرا نشود، بانک‌های آلمانی قادر نخواهند بود به‌راحتی با تجار ایرانی در ارتباط باشند. رعایت این استانداردها و شفافیت در نظام بانکی، برای روابط تجاری بین‌المللی ضروری است.
از نظر شما آیا در صورت عملیاتی شدن اینستکس به‌طور کامل، فرصت‌های تجاری بهتری بین ایران و آلمان ایجاد خواهد شد؟
اینستکس یک پیام سیاسی بسیار مهم است که استقلال ما را از سیاست‌های آمریکا در حوزه تجارت خارجی افزایش می‌دهد. اینستکس یک سیستم واقعاً جدید است و من معتقدم تجار و کشورها باید در مورد آن صبور باشند. همان‌طور که گفته شده، اینستکس در مراحل اولیه تنها به تجارت کالاهای بشردوستانه اختصاص خواهد داشت اما پس از موفقیت در این مراحل، کالاهای دیگر نیز اضافه خواهند شد. در این میان، اوضاع سیاسی باید بهبود پیدا کند. اتحادیه اروپا تا زمانی از توافق هسته‌ای حمایت می‌کند که ایران به آن پایبند باشد. من در مورد تحولات اخیر بسیار نگران هستم.
اخیرا خبرهایی منتشر شده که از تلاش «ریچارد گرنل» سفیر جدید آمریکا در آلمان برای اعمال فشار به شرکت‌های آلمانی برای ترک کسب‌وکارشان در ایران حکایت دارد. تلاش‌های او تا چه حد موثر بوده است؟
من می‌توانم به شما اطمینان بدهم که شرکت‌های آلمانی تجربه زیادی در تجارت دارند. آنها به‌شدت صادرات‌محور هستند و می‌دانند چگونه با فشارهای سیاسی برای تأثیرگذاری بر کسب‌وکارشان کنار بیایند. برای شرکت‌های آلمانی، ماندن در بازار ایران یا خروج از آن صرفاً یک تصمیم تجاری است که به خودشان مربوط می‌شود. هرچه فضای کسب‌وکار برای این شرکت‌ها جذاب‌تر باشد، آنها راحت‌تر در اینجا می‌مانند و تجارت و سرمایه‌گذاری می‌کنند. اقتصاد آلمان، مستقل از تأثیرات دولت کار می‌کند.
به نظر شما اینستکس بتواند فضایی برای تنفس شرکت‌های آلمانی فراهم کند تا شرکت‌های بیشتری تجارت خود با ایران را از سر بگیرند؟
ایجاد تأثیرات بزرگ و فراهم کردن فضایی برای تنفس، انتظار زیادی است. اجازه دهید این‌طور بگویم که اینستکس کمک می‌کند ما به تجارت با ایران ادامه دهیم. اما همان‌طور که وزیر امور خارجه آلمان در سفر ماه گذشته خود به تهران اذعان داشت، اینستکس هیچ معجزه‌ای نخواهد کرد. ما باید واقع‌بین باشیم. روابط اقتصادی ایران و آلمان تنها زمانی گسترش خواهد یافت که اوضاع سیاسی دوباره باثبات شود. بنابراین من از سیاستمداران مسئول می‌خواهم که راه را برای کسب‌وکار هموار کنند و منافع اقتصادی که همه مردان و زنان در کشور شما انتظار دارند و شایسته آن هستند را برای آنها به ارمغان بیاورند.
اگر تحریم‌ها علیه ایران برداشته شود، شما چه چشم‌اندازی را برای حضور شرکت‌های آلمانی در ایران متصور هستید؟
خوش‌بین بودن برای همه لازم است. بدون امید هیچ انگیزه‌ای برای کار کردن وجود نخواهد داشت. آلمانی‌ها می‌دانند که اگر کاملاً از بازار ایران خارج شوند، بازگشت به آن دشوار خواهد بود زیرا رقبای دیگری نیز هستند. حتی در سال 2018 شرکت‌های چینی تقریباً 2 میلیارد یورو ماشین‌آلات به ایران صادر کردند، در حالی که صادرات ماشین‌آلات آلمانی به ایران تنها کمی بیشتر از 1 میلیارد یورو بود. اما ایرانی‌ها و آلمانی‌ها در طول تاریخ روابط خوبی داشته و به یکدیگر اعتماد دارند. هر دو طرف از کار کردن با هم لذت می‌برند و به همین دلیل است که شرکت‌های آلمانی هنوز در ایران هستند. برای جذب شرکت‌های آلمانی و انگیزه بخشیدن به آنها برای ماندن، مقامات ایرانی باید سیاست‌های مطلوب‌تری را در قبال سرمایه‌گذاران خارجی در پیش بگیرند. عدم ثبات در قوانین و مقررات، طولانی بودن روند اعطای مجوز و رویه‌های اداری دست و پاگیر جزو عواملی هستند که جذب سرمایه‌گذاران خارجی و همچنین سرمایه‌گذاران ایرانی را دشوارتر می‌کنند. بخش خصوصی باید فضای لازم را برای تحرک و نوآوری داشته باشد. به اعتقاد من ایران باید به‌ویژه در شرایط تحریم، در این زمینه‌ها پیشرفت کند.
فعالیت‌های AHK در ایران به شکل در خدمت توسعه روابط تجاری میان دو کشور قرار می‌گیرد؟
شعبه نهاد اتاق‌های بازرگانی آلمان در خارج از کشور (AHK) در ایران یکی از 130 شعبه این نهاد در 90 کشور جهان است. این شبکه گسترده از تجارت ما در سراسر جهان حمایت می‌کند و همکاری نزدیکی با وزارت اقتصاد آلمان دارد. به همین دلیل است که شعبه AHK در ایران طی 44 سال اخیر با وجود همه نوسانات سیاسی و اقتصادی در ایران، نقش حمایتی خود را ایفا کرده است. ما یک پلتفرم امن و مولد ایجاد کرده‌ایم تا شرکت‌های هر دو طرف بتوانند به کمک آن بهترین شرکای تجاری را برای خود پیدا کنند. تلاش ما این است که هر دو طرف را از ظرفیت‌ها، ارزش‌ها و موقعیت طرف مقابل آگاه کنیم تا آنها بتوانند به سمت درست حرکت کنند. تعدد هیأت‌های تجاری آلمانی و ایرانی سازمان‌دهی شده توسط شعبه AHK در ایران نشاندهنده این است که منافع هر دو طرف در تجارت دوجانبه تأمین می‌شود. شعبه AHK در ایران به تلاش‌های جدی خود ادامه خواهد داد تا روابط بین ایران و آلمان را همچنان نزدیک و قوی حفظ کند.