جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا برای نخستین بار از زمان جایگزینی فدریکا موگرینی به مدت دو روز به تهران می‌آید. بورل در این سفر با حسن روحانی رئیس‌جمهوری اسلامی ایران، محمدجواد ظریف، وزیر خارجه و سایر مقامات ارشد ایران دیدار خواهد کرد. در شرایطی که اولین محموله دارو از طریق سوئیس به ایران ارسال شده است، سفر مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا می‌تواند در راستای فعال شدن اینستکس و خط تجاری با اروپا باشد.
سیدعباس موسوی، سخنگوی وزارت امورخارجه ایران یکشنبه ۱۳ بهمن از سفر مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به تهران در روز دوشنبه خبر داد و گفت: «قرار است مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در سفر به ایران با وزیر امورخارجه و سایر مقامات ارشد کشورمان دیدار و رایزنی کند.»
بورل در حالی راهی تهران شده است که فرانسه، آلمان و انگلیس، سه کشور اروپایی طرف برجام پس از جدیدترین اقدام ایران در کاهش تعهداتش اعلام کردند که تصمیم دارند مکانیزم حل اختلاف موسوم به مکانیزم ماشه را فعال کنند.
پانزدهم دی ماه بود که ایران در پنجمین گام کاهش تعهدات خود، اعلام کرد که به تمامی محدودیت‌ها برای ادامه فعالیت اتمی خاتمه داده و دیگر هیچ محدودیتی را برای عملیات غنی‌سازی خود نمی‌شناسد اما در صورت رفع تحریم‌‍‌ها و محقق شدن منافع برجامی‌اش آماده بازگشت به تعهدهای برجامی است. در این شرایط واکنش سه کشور اروپایی عضو برجام به این اقدام ایران، تهدید به فعال کردن ساز و کار رفع اختلاف در توافق برجام بود. آنها مدعی شدند اگر این اختلاف حل نشود، ممکن است در نهایت شکایت خود را به شورای امنیت برده و همین اقدام می‌تواند احتمال بازگشت تحریم‌های بین‌المللی سازمان ملل علیه ایران را به دنبال داشته باشد. اما این تهدید، اقدام مؤثری برای ترغیب تهران برای بازگشت به تعهدات برجامی‌اش نبود.
محمدجواد ظریف هم چند روز پیش متعاقب نامه‌ای که حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران هنگام نخستین گام تلافی جویانه ایران خطاب به سران 1+4 نوشته بود، بازشدن پرونده هسته‌ای ایران در شورای امنیت را با خطر خروج ایران از توافقنامه «ان پی تی» روبه‌رو دانسته بود. با این حال کشورهای اروپایی از جمله انگلیس با تأکید بر اینکه از پیوستن به کمپین فشار حداکثری امریکا علیه ایران خودداری خواهند کرد، خواستار جایگزینی برجام با توافق مدنظر دونالد ترامپ، رئیس جمهور امریکا شده‌اند. توافقی که ترامپ بر اساس آن خواستار تغییر بندهایی از توافق و افزودن موضوعات دیگری به آن شده است.
در واقع مسئول جدید سیاست خارجی اروپا در بحبوحه چنین تحولاتی به دیدار مقام‌های ایران آمده است.
به گزارش ایرنا، پورل جزو آن‌دسته از سیاستمدارانی است که از توافق هسته‌ای با ایران به طور جدی حمایت می‌کند. او چندین بار از اقدامات دونالد ترامپ در خروج یکجانبه از برجام و اعمال سیاست تهدید و فشار حداکثری علیه ایران انتقاد کرده است. او مخالف یکجانبه‌گرایی آمریکا است و از یکجانبه‌گرایی‌ها و اقدامات مداخله‌جویانه دولت امریکا از جمله لغو معافیت تحریم‌های نفتی ایران انتقاد کرده است. پیش‌تر در اواسط آذر ماه جوزپ بورل که به تازگی به‌عنوان جانشین فدریکا موگرینی، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا آغاز به‌کار کرده بود، در اولین موضع‌گیری رسمی‌اش در قبال مساله برجام گفته بود که «اتحادیه اروپا بزرگ‌ترین منفعت را در زنده ماندن و ادامه حیات توافق هسته‌ای با ایران دارد.» هرچند برجام در شرایط خوبی به‌سر نمی‌برد، اما مسوول جدید سیاست خارجی اتحادیه اروپا بر لزوم حفظ برجام تاکید دارد. این سیاستمدار چپ‌گرای اسپانیایی در مصاحبه‌ای با روزنامه ال‌پایس، در این باره گفته بود: «ما از مقام‌های ایرانی می‌خواهیم تا برای زنده نگه داشتن برجام، هر آنچه را می‌توانند انجام دهند. از بین بردن این توافق یک اشتباه بزرگ خواهد بود.» بورل در گفت‌وگو با روزنامه اسپانیایی El País، گفته است: «ما تا حد زیادی خواهان دوام برجام هستیم. از مقامات ایرانی می‌خواهیم هر کاری را که برای زنده نگه داشتن توافق لازم است، انجام بدهند.
بورل اواخر دی ماه هم در یک کنفرانس خبری در پایان نشست وزیران خارجه اتحادیه اروپا در بروکسل گفته بود که قصد دارد با همه طرف‌های توافق هسته‌ای گفت‌وگو کند و از همه ظرفیت‌ها برای از بین بردن اختلافات استفاده کند. این دیپلمات اسپانیایی، ساز و کار حل اختلاف برجام را نیز دارای ابهام دانسته و افزوده بود روند این مکانیسم حل اختلاف نامشخص است.
خبرگزاری ایلنا هم نوشته است: دیروز و در آستانه سفر بورل به تهران اتحادیه اروپا در بیانیه ای تأکید کرد : دراین سفر بورل با حسن روحانی، علی لاریجانی رئیس مجلس ایران و محمد جواد ظریف دیدار خواهد کرد. این سفر فرصتی برای گفت‌وگو درباره تحولات جاری است. همچنین این سفر بیانگر تعهد اروپا به حفظ برجام و همکاری بین اتحادیه اروپا و ایران است.
رقابتی بین اینستکس و سازوکار سوئیس وجود ندارد
هفتم بهمن‌ماه پرداخت اولیه برای محموله‌ای از دارو به مقصد ایران، به طور آزمایشی، مورد تأیید قرار گرفت. مارکوش لایتنر، سفیر سوئیس در تهران در نشستی خبری خود گفته است: «بعد از معامله موفق هفته گذشته لازم است بخشی از جزئیات فنی را بررسی کنیم تا این کانال را نهایی کنیم و انتظار داریم این تمهید در یکی، دو هفته آینده کاملا عملیاتی شود». هدف سازوکار تجاری انسان‌دوستانه سوئیس یا SHTA، حصول اطمینان از آن عنوان شده که صادرکنندگان و شرکت‌های تجاری در زمینه غذا، بخش‌های دارویی و پزشکی مستقر در سوئیس از یک کانال پرداخت مطمئن از طریق یک بانک سوئیسی برخوردار شوند که به وسیله آن پرداخت‌ها در ازای صادرات آنها به ایران تضمین می‌شود. به‌این‌ترتیب سوئیس در تأمین اقلام کشاورزی، غذایی و تجهیزات پزشکی برای ایرانیان کمک می‌کند. تمهید تجاری انسان‌دوستانه از سوی سوئیس و در همکاری نزدیک با مقامات مربوطه در آمریکا و در ایران و نیز بانک‌ها و شرکت‌های برگزیده سوئیسی ایجاد شده است. تحت این تمهید، وزارت خزانه‌داری آمریکا تضمین‌های لازم را برای بانک‌های دست‌اندرکار فراهم خواهد کرد تا اطمینان یابند امکان انجام معاملات مالی در راستای قوانین ایالات متحده وجود دارد. سفارت سوئیس در تهران در همین راستا اقدام به برگزاری این نشست خبری کرد.
در خبری روز گذشته، مارکوس لایتنر درخصوص اینکه با گذشت یک سال بدون انجام معامله در اینستکس و با وجود شبه تلاش اروپا برای خودداری از برانگیختن واکنش آمریکا، آیا تمهیدات سوئیس می‌تواند پیش‌زمینه‌ای برای کمک‌های بیشتر و همکاری گسترده‌تر اروپا با ایران باشد یا به همین چارچوب فعلی بسنده خواهد شد، گفته است: «من در جایگاه درستی برای صحبت درباره اینستکس نیستم. ما عضو اتحادیه اروپا نیستیم و جزئی از سازوکار اینستکس به شمار نمی‌آییم. از ابتدا سعی کردیم روی مسائل بانکی تمرکز کنیم و همچنین درباره جریانات مالی در این حوزه متمرکز شویم. اینستکس درواقع تمرکز درباره تبادلات است، درحالی‌که ما از ابتدا روی اقدامات و کمک‌های انسان‌دوستانه تمرکز کرده‌ایم. نخستین معامله، نشانه بسیار مثبتی بود برای آنکه دیگر افراد نگاه کنند و به دنبال راهکاری باشند و این سازوکار نشان داد که این عملی و ممکن است. همان‌طور که گفتم، من در این حوزه تخصص ندارم، اما مایلم بگویم که رقابتی بین اینستکس و سازوکار سوئیس وجود ندارد. برای کشوری مثل ایران و با اقتصادی به اندازه اقتصاد ایران ما نیازمند به سازوکارهای متفاوتی هستیم. کسانی دیگر هم می‌توانند دست‌به‌کار شده و با فراگیری از این نمونه قدم پیش بگذارند.