چشم‌انداز تعمیق رکود اقتصادی

چهارمین دوره از شامخ کل اقتصاد و شانزدهمین دوره از شامخ صنعت از سوی مرکز پژوهش‌های اتاق ایران محاسبه و منتشر شد. در گزارش شامخ دی‌ماه ۱۳۹۸، شاخص مدیران خرید (PMI) موسوم به شامخ برای کل اقتصاد 44٫26 واحد و برای بخش صنعت 51٫92 واحد محاسبه شده است که به ترتیب با 3.96 و 50.1 واحد افت نسبت به ماه قبل مواجه شده است.

طبق اعلام فعالان اقتصادی مشارکت‌کننده در تهیه شامخ کل اقتصاد در دی‌ماه، شاخص سرعت انجام و تحویل سفارش بیشترین میزان شاخص در میان 5 مؤلفه اصلی شامخ بوده و در مقابل کمترین میزان شاخص به میزان سفارشات خرید مشتریان اختصاص داشته است.

در شامخ صنعت که با عدد 51.92 از رونق جزئی در این بخش حکایت دارد، شاخص سرعت انجام و تحویل سفارش بیشترین شاخص در میان 5 مؤلفه اصلی بوده و در مقابل کمترین مقدار به شاخص موجودی مواد اولیه خریداری شده اختصاص داشته است.

بررسی آمارها نشان می‌دهد در دی‌ماه باوجوداینکه شاخص میزان استخدام و به‌کارگیری نیروی انسانی در کل اقتصاد کاهش داشته اما در بخش صنعت، برای هشتمین ماه پیاپی این شاخص مثبت مانده است.

به نظر می‌رسد در دی‌ماه امسال، باوجود بهبود وضعیت تولید در بخش صنعت، رکود موجود در سایر بخش‌های اقتصادی اعم از خدمات، ساختمان و خرده‌فروشی، باعث شده وضعیت کل اقتصاد نیز در حالت رکودی قرار گیرد. علاوه بر این، افزایش قیمت مواد اولیه و قیمت محصولات و خدمات تولیدی از یک‌سو و کاهش میزان فروش و صادرات کالا و خدمات از سوی دیگر، روند بهبود وضعیت کل اقتصاد را دچار مخاطره کرده است.

وضعیت شاخص شامخ در ایران

• شاخص کل

شاخص کل شامخ با عدد 51.92 حاکی از عدم‌تغییر محسوس وضعیت نسبت به ماه قبل است. اتفاقات دی‌ماه پرحادثه اخیر در کنار تحریم‌های جدید، بر فضای نامطمئن کنونی دامن زده است که اثر آن در متغیرهایی چون مقدار تولید و سفارشات جدید، میزان به‌کارگیری نیروی انسانی، موجودی انبار و میزان فروش قابل‌مشاهده است. اثر مهم دیگر این وقایع بر قیمت مواد اولیه بوده است که اغلب فعالان اقتصادی بدان اشاره داشته‌اند. میزان صادرات کالا و موجودی مواد اولیه نسبت به ماه قبل اندکی کاهش نشان می‌دهد و فعالان اقتصادی همچنان امیدوار به افزایش تولید برای ماه آتی هستند اما عملکرد گذشته آنها نشان می‌دهد که این خوش‌بینی به‌تنهایی نمی‌تواند منجر به افزایش تولید در ماه آتی شود.

• لاستیک و پلاستیک

چهار صنعت در دی‌ماه 1398 نسبت به ماه قبل بهبود قابل‌توجهی (امتیاز بالای 60) داشته‌اند؛ که یکی از آنها صنایع لاستیک و پلاستیک بوده است (63).

شاخص قیمت خرید مواد اولیه این گروه صنعتی در دی‌ماه 98، بیشترین عدد شاخص را از ابتدای محاسبه شامخ برای هرماه در مقایسه با ماه قبل، تجربه کرده است (93.3). این شاخص در بین صنایع مختلف نیز بالاترین میزان بوده است. با توجه به آنکه مواد اولیه مورداستفاده در صنعت لاستیک و پلاستیک را محصولات نفتی و شیمیایی تشکیل می‌دهند، افزایش قیمت محصولات تولیدی این دو گروه (به ترتیب شاخص 55.6 و 59.6) و افزایش قیمت ارز نیمایی در دی‌ماه از یک‌سو و ادامه اثرات مستقیم یا غیرمستقیم افزایش قیمت بنزین در داخل کشور از سوی دیگر، می‌تواند توجیهی برای افزایش شدید قیمت مواد اولیه این گروه باشد.

افزایش موجودی مواد اولیه در دی‌ماه 98 نسبت به ماه قبل (60) با توجه به آنکه قیمت این مواد افزایش یافته است (موجودی مواد اولیه در همه صنایع تقریباً غیر از صنایع چوب، کاغذ و مبلمان و صنایع لاستیک و پلاستیک کاهش داشته است)، می‌تواند ناشی از دو امر باشد.

اول: نگرانی فعالان اقتصادی این صنعت از افزایش قیمت بیشتر این مواد در آینده؛ چراکه روند کاهش یا عدم‌تغییر قیمت خرید مواد اولیه صنعت لاستیک و پلاستیک بعد از 4 ماه متوالی (از مرداد تا آبان 1398)، به‌طور ناگهانی از ماه قبل با افزایش قابل‌ملاحظه‌ای روبرو شده است.

دوم: نگرانی فعالان اقتصادی متأثر از ناآرامی‌های دی‌ماه؛ نگرانی از افزایش قیمت نفت که می‌توانست نفت را با جهش قیمتی مواجه کند. این مسئله نیز احتمال افزایش قیمت مواد اولیه در آینده را در نظر فعالان صنعت لاستیک و پلاستیک تقویت کرد.

به دنبال افزایش شدید قیمت خرید مواد اولیه صنعت لاستیک و پلاستیک در دی‌ماه 98، قیمت محصولات تولیدی این صنعت نیز بالا رفته است (60). بااین‌وجود ازآنجاکه به ماه‌های پایانی سال نزدیک می‌شویم و متقاضیان احتمال افزایش قیمت بیشتر را می‌دهند، سفارشات جدید برای محصولات صنعت لاستیک و پلاستیک و تولید محصول افزایش یافته است (به ترتیب 66.7 و 63.3). بر این اساس احتمال می‌رود میزان فروش تحقق یافته صنعت مذکور بیشتر از مقدار برنامه‌ریزی شده بوده که این امر در کاهش موجودی انبار در این ماه نسبت به ماه گذشته قابل‌مشاهده است (46.7).

باوجود افزایش سفارشات جدید در دی‌ماه 98، سرعت تحویل سفارش‌ها نیز افزایش یافته است (56.7). این امر می‌تواند به دلیل افزایش قابل‌توجه استخدام نیروی کار در صنعت لاستیک و پلاستیک در این ماه در مقایسه با ماه قبل باشد (63.3).

با توجه به افزایش تولید و فروش محصولات صنعت لاستیک و پلاستیک (56.7) و کاهش صادرات محصولات این صنعت که می‌تواند متأثر از بحران‌های دی‌ماه باشد (46.7)، فروش محصولات صنعت مذکور در بازارهای داخلی صورت گرفته است. از دیگر دلایل افزایش فروش داخلی می‌توان به نیاز به پلاستیک به‌عنوان یکی از مهم‌ترین اولویت‌های امدادرسانی به مناطق سیل‌زده سیستان و بلوچستان در دی‌ماه 98 اشاره کرد.

انتظارات فعالان اقتصادی این گروه صنعتی برای ماه آینده مثبت ارزیابی شده است (63.3) که می‌تواند حاکی از بهبود وضعیت کلی این صنعت و افزایش تولید و فروش آن بوده باشد.

با توجه به آنکه هر 5 عمل اصلی تشکیل‌دهنده شامخ گروه صنعت لاستیک و پلاستیک که شامل 100 درصد ضرایب کل PMI صنعت مزبور می‌شوند (میزان سفارشات (30 درصد)، مقدار تولید محصولات (25 درصد)، میزان استخدام نیروی کار (20 درصد)، سرعت انجام و تحویل سفارش (15 درصد) و موجودی مواد اولیه (10 درصد))، در دی‌ماه 98 نسبت به ماه قبل با افزایش روبرو بوده است، شاهد رونق کلی این صنعت هستیم.

• فرآورده‌های نفت و گاز

از ابتدای سال جاری تا پایان شش‌ماهه اول، شامخ کل این گروه بدتر شدن وضعیت عمومی این صنعت در هرماه نسبت به ماه قبل را نشان می‌داد. در طول فصل پائیز شامخ کل این صنعت وضعیت باثباتی را نشان داده اما در دی‌ماه با شروع زمستان، شامخ کل نشان از بدتر شدن اندک وضعیت کلی این گروه نسبت به ماه گذشته دارد (47.1).

نفت خام و گاز طبیعی مهم‌ترین ماده اولیه این صنعت محسوب می‌شود که متأثر از بازار بین‌المللی نفت خام و وضعیت تحریم‌های ایالات‌متحده است. در نیمه نخست ماه ژانویه، بهای نفت تحت تأثیر تنش‌های میان ایران و آمریکا تا سطح ۷۲ دلار در هر بشکه صعود کرده بود؛ اما طی روزهای پایانی ژانویه قیمت طلای سیاه متأثر از نگرانی‌های مربوط به ویروس چینی کرونا تا سطوح کمتر از ۵۶ دلار سقوط کرد. نفت در طی این ماه حدود ۱۶ درصد کاهش قیمت را تجربه کرد. با توجه به اینکه دی‌ماه با نیمه نخست ماه ژانویه همپوشانی دارد تحلیل‌های به دست آمده بیشتر متأثر از افزایش بهای نفت خام و گاز طبیعی می‌باشند.

بر اساس آمار شامخ دی‌ماه، فعالان این صنعت با افزایش شدید در بهای مواد اولیه در این ماه نسبت به ماه گذشته مواجه بوده‌اند (79.6) که به افزایش قیمت محصولات این صنایع نیز انجامیده است (55.6). از طرف دیگر کاهش تولید محصولات (44.4)، کاهش شدید صادرات (33.3) توأم با کاهش فروش محصول در دی‌ماه نسبت به ماه گذشته (40.7) نشان از شرایط سخت فعالان این صنعت در ابتدای زمستان دارد که بدون شک تنش سیاسی بین ایران و آمریکا به دنبال ترور سردار سلیمانی از مهم‌ترین عوامل مؤثر بر آن بوده است. به دنبال کاهش سفارشات، کاهش تولید و صادرات میزان استخدام نیروی کار نیز کاهش داشته (44.4) و سرعت تحویل سفارشات نیز کمی افزایش نشان می‌دهد (57.4). به همین دلیل نیز فعالان این گروه از صنایع با افزایش شدید در موجودی انبار محصول (63) مواجه بوده‌اند. از سوی دیگر به دلیل افزایش بهای مواد اولیه و پوشش فرآیند تولید از محل موجودی مواد اولیه، شاهد کاهش موجودی مواد اولیه در دی‌ماه نسبت به ماه گذشته هستیم.

 همچنین میزان سفارشات جدید که طی نیمه نخست سال 98 کاهش در هرماه نسبت به ماه قبل را نشان می‌داد و در دوره سه‌ماهه پائیز با تغییر روند وضعیت بهبود را در پیش گرفته بود مجدداً با کاهش اندکی در دی‌ماه نسبت به ماه گذشته (48.1) مواجه شده است که امید می‌رود با کاهش تنش‌های سیاسی و بهبود وضعیت بازار کشورهای عراق و افغانستان مجدداً به مسیر رو به بهبود پائیز برگردد؛ کما اینکه انتظار فعالان این صنعت نسبت به ماه آینده نیز حاکی از توقع بهبود وضعیت است (55.6).

• نساجی

به اذعان فعالان صنعت نساجی در دی‌ماه، وضعیت کلی صنعت با عدد شامخ 63.21 نسبت به ماه گذشته مساعد گزارش شده است. افزایش میزان استخدام و به‌کارگیری نیروی انسانی (با عدد شامخ 71.43)، افزایش مقدار تولید محصولات (با عدد شامخ 67.86) و افزایش میزان سفارشات جدید و سرعت انجام و تحویل سفارش (هر دو با عدد شامخ 60.71) عمده دلایل این بهبود هستند. کاهش موجودی انبار (با عدد شامخ 39.29)، افزایش میزان فروش محصولات (با عدد شامخ 64.29) و کاهش میزان صادرات (با عدد شامخ 42.86) به‌موازات افزایش مقدار تولید محصولات نشان‌دهنده پاسخ‌گویی به موج تقاضای داخلی ناشی از ورود به فصل زمستان است که علی‌رغم افزایش قیمت محصولات تولید شده، صورت گرفته است.

نکته قابل‌توجه این صنعت در دی‌ماه، افزایش چشم‌گیر قیمت خرید مواد اولیه (با عدد شامخ 89.29) است که بی‌ارتباط با اعمال تحریم‌های جدید آمریکا در مورد برخی از صنایع، از جمله صنعت نساجی و نیز افزایش قیمت ارز نیست. چنانچه تحریم‌های جدید نسبت به گذشته گسترده‌تر بوده و موجب قطع همکاری شرکت‌های بزرگ با ایران شود، شکی نیست که علاوه بر انتظارات تورمی فعالان صنعت که به‌خودی‌خود سبب افزایش قیمت مواد اولیه خواهد شد، در بلندمدت نیز آثار مخرب بسیاری متوجه این صنعت خواهد بود. در چنین شرایطی مسئولیت بخش حاکمیتی در زمینه توجه به تولید داخلی، تأمین مواد اولیه موردنیاز و جلوگیری از ورود کالای قاچاق بیشتر خواهد بود. با توجه به توانمندی داخلی برای تأمین ۸۵ درصد از نیاز فعلی (به اذعان کارشناسان این امر)، توجه به امر کاهش واردات و تکیه بیشتر به توانمندی‌های داخلی از ضروریات زمان حاضر است. در انتها باید دید با توجه به انتظار مثبت تولید در ماه آینده، شرایط بازار در ماه‌های پایانی سال چگونه رقم خواهد خورد.

• ماشین‌سازی و لوازم‌خانگی

وضعیت صنعت ماشین‌سازی و لوازم‌خانگی در دی‌ماه با عدد شامخ 50 تغییر محسوسی را نشان نمی‌دهد و بیانگر آن است که فعالان اقتصادی اوضاع این صنعت را تقریباً بدون تغییر نسبت به ماه قبل ارزیابی کرده‌اند. مقدار تولید محصولات (57.6) افزایش اندکی داشته اما از سوی دیگر، میزان سفارشات جدید (47.0)، سرعت انجام و تحویل سفارش (48.5)، موجودی مواد اولیه (48.5) و میزان استخدام (47.0) چندان تغییر خاصی را نشان نمی‌دهد که خود بیانگر آن است که چرا شامخ کل این گروه در کل تغییری نداشته است.

شایان‌ذکر است که این صنعت در دی‌ماه با افزایش چشم‌گیر قیمت مواد اولیه با عدد شامخ 80.3 مواجه بوده که تا حدی بر افزایش قیمت محصولات تولید شده (57.6) مؤثر بوده و از سوی دیگر تا حدی سبب ایجاد رکود نسبی در این صنعت شده است. از جمله مشکلات تأمین مواد اولیه در این صنعت تغییرات مداوم قیمت ورق فولادی است که مورداستفاده لوازم‌خانگی نیز است. در کارگروه رونق تولید صنعت لوازم‌خانگی با حضور وزیر صنعت، معدن و تجارت مقرر گشت جلسه‌ای با فولاد مبارکه برگزار و تدابیری اندیشیده شود و ورق‌های فولادی به شکل آسان و قیمت مناسب به دست تولیدکنندگان لوازم‌خانگی برسد. احتمال می‌رود در صورت اجرایی شدن این تمهید قیمت مواد اولیه لوازم‌خانگی در ماه‌های آتی بهبود یابد. همچنین باید به نوسانات ارزی در دی‌ماه اشاره کرد که قیمت مواد اولیه را متأثر ساخته است.

نکته جالب‌توجه آن است که باوجود افزایش قیمت، میزان فروش محصولات این گروه اندکی افزایش را نشان می‌دهد (54.5) که شاید بتوان دلیل آن را شروع فصل زمستان و افزایش تقاضای لوازم‌خانگی موردنیاز در فصل سرما (اعم از محصولات گرمایشی، تصفیه هوا و غیره) جستجو کرد.

از سوی دیگر اما صادرات کالاهای این گروه افت محسوسی داشته است (40.9) که کمترین میزان از ابتدای سال 98 است. دلیل آن را می‌توان تا حدی ناشی از ناپایداری شرایط در ایران به دلیل ترس از افزایش تنش‌های منطقه‌ای و ریسک‌های ژئوپلیتیک ناشی از حوادث دی‌ماه 1398 دانست.

ازجمله دیگر موانع جدی پیش روی تولیدکنندگان این صنعت بحث قاچاق کالا است. کالای قاچاق بدون پرداخت هزینه گمرکی و مالیات بر ارزش‌افزوده معمولاً قیمت پایین‌تری دارد و می‌تواند به‌شدت ضد تولید باشد. در حال حاضر با تمهید جدید دولت برای شناسه دار کردن کالاهای این گروه از ۱۶ بهمن، انتظار کاهش قاچاق کالا وجود داشته و افزایش انتظار تولید در ماه آینده با عدد شامخ 54.5 نشان از امید تولیدکنندگان به بهبود شرایط بعد از اجرای این سیاست‌ها دارد.

• صنایع کانی غیرفلزی

شامخ کل به دست آمده برای گروه کانی‌های غیرفلزی در دی‌ماه (39.3) است که حکایت از تضعیف شدید وضعیت کلی این صنعت نسبت به ماه قبل دارد. شامخ دی‌ماه سال گذشته نیز همین میزان بوده و چنین کاهش شدیدی را در دی نسبت به آذر نشان می‌دهد. این عدد کمترین میزان در طول دوره سنجش شامخ بوده و می‌تواند به دلیل تعدیلات فصلی باشد. ازآنجاکه عمده محصولات گروه کانی‌های غیرفلزی در بخش راه و ساختمان به مصرف می‌رسد می‌توان این تضعیف را به افت ساخت‌وساز در فصل سرما نسبت داد.

میزان تولید محصولات این گروه در دی‌ماه نسبت به ماه قبل، به‌شدت کاهش یافته است (27.8) که کمترین عدد در بین صنایع مختلف در شامخ دی‌ماه است. از سوی دیگر، قیمت خرید مواد اولیه که از ابتدای سال جاری حاکی از افزایش هرماه نسبت به ماه قبل بوده در دی‌ماه نیز نسبت به ماه گذشته افزایش یافته است (83.3). این افزایش محسوس بهای مواد اولیه منجر به کاهش در موجودی مواد اولیه شده (44.4) و افزایش قیمت محصول (52.8) در دی‌ماه منجر به کاهش سفارشات جدید (38.9) و کاهش فروش محصول (38.9) شده است. نکته حائز اهمیت آن است که از ابتدای محاسبه شامخ در آذر 97 تاکنون موجودی مواد اولیه این صنعت همواره کاهش نسبت به ماه قبل را نشان می‌دهد. قیمت مواد اولیه در همین بازه زمانی نیز همواره افزایشی بوده است.

کاهش شدید تولید محصولات گروه کانی‌های غیرفلزی در دی‌ماه (27.8) و کاهش شدید فروش محصولات در این ماه نسبت به ماه گذشته (38.9) که کمترین عدد در بین صنایع مختلف است نشان از شرایط دشوار این صنعت در ابتدای زمستان دارد. شایان‌ذکر است که در این صنعت بیشترین کاهش تولید در یک ماه نسبت به ماه قبل از ابتدای دوره سنجش شامخ صنایع کانی‌های غیرفلزی مربوط به این ماه بوده است. این در حالی است که این صنعت در آذرماه سال گذشته نیز چنین کاهش شدیدی را تجربه کرده است (29.1).

همچنین این صنعت در حفظ و توسعه بازارهای خارجی خود در دی‌ماه موفق نبوده و شاهد کاهش در صادرات محصولات این صنعت در دی‌ماه نسبت به آذر هستیم (43.5). البته با توجه به ماهیت محصولات گروه کانی‌های غیرفلزی بازارهای هدف خارجی این محصولات عمدتاً کشورهای منطقه و همسایه است که شرایط بی‌ثبات منطقه قطعاً بر آن اثرگذار بوده است. با کاهش در سه آیتم کلیدی این صنعت یعنی تولید محصول، فروش محصول و صادرات محصولات میزان به‌کارگیری نیروی کار در دی‌ماه نیز کاهش داشته (41.7) و منتج به کاهش شدید شامخ کل این گروه شده است (39.3). درنهایت فعالان این گروه نسبت به بهبود وضعیت کلی این صنعت در ماه آینده خوش‌بین هستند و عدد به دست آمده برای (69.4) است.

• صنایع فلزی

شامخ کل صنایع فلزی در گزارش دی‌ماه حاکی از تغییرات بسیار اندک مثبت در شرایط کلی این صنعت است. مقدار تولید و میزان فروش محصولات همچنان رقم اندکی بالاتر از 50 است ولی میزان سفارشات محصولات به نسبت ماه قبل بدتر شده است. موجودی مواد اولیه در دی‌ماه به‌شدت کاهش یافته و قیمت خرید مواد اولیه همچنان همانند سه ماه گذشته به نسبت ماه قبل افزایشی گزارش شده است. این امر در کنار سایر موارد نظیر اخبار مربوط به توافق تجاری چین و آمریکا در فضای بین‌المللی و رشد بورس سبب شده است تا قیمت محصولات تولید شده در دی‌ماه به نسبت آذرماه افزایشی گزارش شود.

به‌طورکلی عوامل بسیاری بر قیمت محصولات این صنعت اثرگذار است که از جمله عوامل خارجی می‌توان به قیمت جهانی ناشی از عرضه و تقاضا، موجودی انبار و قیمت انرژی و از جمله عوامل داخلی می‌توان به قیمت خرید مواد اولیه اشاره کرد.

در حال حاضر اغلب صنایع ایران با مشکل تأمین مواد اولیه روبرو هستند. در صنایع فلزی نیز این مشکل به شکل حاد مشاهده می‌شود. در کشور مواد اولیه فولاد و مس از داخل و آلومینیوم اغلب از خارج تهیه می‌گردد. انتظار می‌رود دور جدید تحریم‌ها که از تاریخ 20 دی‌ماه سال جاری توسط امریکا علیه بزرگ‌ترین تولیدکنندگان استیل (فولاد)، آلومینیوم، مس و آهن اعمال شد بتواند با افزایش قیمت هرچند اندکی که در مواد اولیه این صنعت به‌صورت خاص بخش آلومینیوم ایجاد کند به افزایش قیمت محصولات این صنعت دامن بزند.

از دیگر مواردی که طی ماه‌های آتی می‌تواند بر این بازار اثرگذار باشد، تأثیر شیوع بیماری کرونا به‌واسطه اثرگذاری بر بورس‌های بین‌المللی این فلزات است. در حال حاضر اولین اثرگذاری شیوع این بیماری کاهش بهای نفت خام بوده است که سبب کاهش قیمت بازارهای کالایی شده و آن‌ها را با افت قیمت روبرو کرده است.

• صنایع غذایی

شامخ همه گروه‌های صنعتی غیر از صنایع کانی غیرفلزی و صنایع غذایی در دی‌ماه 1398 نسبت به ماه قبل یا تغییری نداشته یا نشان از بهبود نسبی وضعیت دارد. صنایع غذایی بعد از صنایع کانی غیرفلزی بدترین وضعیت را در بین صنایع داشته (41.3) و با توجه با آنکه دومین ضریب اهمیت را در بین صنایع دارد (0.17 از یک)، شامخ کلی این گروه در شامخ کل صنعت اثرگذاری بالایی دارد.

کاهش در مقدار تولید محصولات (35.4)، میزان سفارشات جدید (33.3)، موجودی مواد اولیه (41.7) و استخدام (45.8) در این ماه همه نشان از بدتر شدن اوضاع دارد. تنها سرعت انجام و تحویل سفارشات افزایش داشته (60.4) که با توجه به کاهش میزان سفارش، این مورد طبیعی به نظر می‌رسد. از سویی با توجه به اینکه تولیدکنندگان کمترین میزان دریافت سفارشات جدید را از ابتدای سال 98 تجربه کرده‌اند، تولید محصول هم روند کاهشی محسوسی داشته است. بخشی از این موضوع احتمالاً به دلیل عدم انعقاد قراردادهای جدید در ماه‌های پایانی سال باشد که ممکن است این موضوع با شروع سال جدید تعدیل شود.

به‌طورکلی بر اساس گزارشات ماهانه شامخ، صنایع غذایی طی 10 ماهه سال 98 از شرایط مناسبی برخوردار نبوده‌اند. چراکه به‌غیراز سه ماه اردیبهشت، شهریور و مهر (که شامخ کل بیانگر میزان اندکی بهبود بوده است) در سایر ماه‌ها، شرایط کلی این صنعت معمولاً بد ارزیابی شده است.

در ماه دی تولیدکنندگان این صنف با کاهش فروش محصولات و صادرات کالا نیز مواجه بودند. میزان فروش محصولات در سال 98 به‌غیراز ماه اردیبهشت همواره کاهشی عنوان شده است. عدد شاخص فروش محصولات غذایی در دی‌ماه 35.4 بوده است. دلیل افت محسوس کاهش فروش محصولات به‌جز کاهش مقدار تولید و میزان سفارش، بروز برخی مسائل جانبی بود که تقاضای بعضی مواد غذایی را تحت تأثیر قرار داده است. یکی از این موارد ادعای یک کارشناس تلویزیونی درباره آلودگی شیر به سم آفلاتوکسین بود که به نقل از یکی از اعضای هیئت‌مدیره انجمن صنایع فرآورده‌های لبنی ایران سبب کاهش ۳۵ درصدی فروش شیر در این ماه بوده است.

همچنین مشکل کاهش قدرت خرید از دیگر مسائلی است که در سال 98 صنعت غذایی را از خود متأثر ساخته است. برخی آمارها حکایت از کاهش جدی قدرت خرید و کوچک‌تر شدن سبد غذایی خانوار دارد که این موضوع سبب می‌شود تولیدکنندگان محصولات غذایی غیراساسی برای فروش محصولات خود با مشکل مواجه شوند

از دیگر موارد باید به افزایش قیمت مواد اولیه اشاره کرد (66.7) که به‌طور مثال در خصوص افزایش 10 تا 20 درصدی قیمت شکلات و شیرینی، گران شدن قیمت مواد اولیه (شکر به دلیل کمبود شکر دولتی) و نوسانات نرخ ارز دلیل افزایش قیمت محصولات و به‌تبع آن کاهش فروش عنوان شده است.

نکته دیگر اما اشاره تولیدکنندگان به کاهش قیمت محصولات این صنعت (46.9) است که با توجه به افزایش قیمت خرید مواد اولیه احتمالاً به دلیل کنترل قیمتی از سوی نهادهای نظارتی است. همچنین مشکل کاهش قدرت خرید هم می‌تواند در این موضوع نقش مؤثری ایفا نماید.

ذکر این نکته ضروری است که در طرف عرضه محصولات غذایی، موجودی محصول در انبار نیز اندکی افزایش یافته است (55.2). این مورد احتمالاً به دلیل نزدیک شدن به عید نوروز و پیش‌بینی افزایش قیمت برای دوره زمانی قبل از عید باشد که تولیدکنندگان اقدام به انبار کالاهای خود می‌نمایند. البته از این نکته نیز نباید غافل بود که در طول سال 1398 میزان صادرات و فروش محصولات دارای روند کلی کاهشی بوده است که خود می‌تواند باعث افزایش موجودی محصول در انبار باشد.

علاوه بر آن میزان صادرات صنایع غذایی نیز با کاهش روبرو بوده است (40.6) که این کاهش می‌تواند متأثر از ناآرامی‌های منطقه باشد. در شرایط کنونی بخش عمده‌ای از صادرات صنایع غذایی ایران به بازار کشورهای همسایه و عراق است و با توجه به حوادث پیش‌آمده، کاهش صادرات منطقی به نظر می‌رسد.

• صنایع شیمیایی

شامخ کل گروه صنایع شیمیایی شامل: محصولات پتروشیمی، دارویی، بهداشتی، آرایشی، شوینده، مواد شیمیایی و پلیمری و ...، نشان از رونق این صنعت در دی‌ماه 98 نسبت به ماه گذشته دارد (56.2).

با توجه به: 1) افزایش قیمت نفت خام اوپک در سه هفته اول دی‌ماه 98 و عبور قیمت نفت از 70 دلار در پی سیاست‌های تنش‌زای ترامپ، 2) حمایت سرمایه‌گذاران از جهش قیمت نفت با افزایش شمار معاملات مبتنی بر رشد قیمت نفت و 3) کمک به رشد قیمت نفت با خوش‌بینی درباره توافق تجاری آمریکا و چین و همچنین کاهش عرضه تولیدکنندگان نفت اوپک؛ قیمت خرید مواد اولیه صنایع شیمیایی که عمدتاً بر پایه محصولات و مشتقات نفتی است، در دی‌ماه 98 در مقایسه با ماه قبل افزایش قابل‌ملاحظه‌ای یافت (75.4).

 به دنبال افزایش قیمت خرید مواد اولیه صنایع شیمیایی در ماه مورد بررسی، موجودی این مواد کاهش (47.4) و قیمت محصولات تولیدی صنایع شیمیایی در مقایسه با ماه قبل بیشتر شد (59.6). همچنین با توجه به آنکه بخشی از شرکت‌های فعال در این حوزه، شرکت‌های دارویی می‌باشند و طبق گزارش شاخص قیمت مصرف‌کننده در دی‌ماه 98، نرخ تورم بهداشت و درمان 1.3 درصد در مقایسه با ماه قبل افزایش داشته است، افزایش قیمت احتمالی دارو را می‌توان متأثر از تحریم‌های واشنگتن دانست که تهیه و واردات دارو و وسایل پزشکی را برای شهروندان در کشور غیرممکن کرده است.

با توجه به آنکه در تابستان و پاییز 98، قیمت محصولات تولیدی صنایع شیمیایی، هرماه در مقایسه با ماه قبل کاهش داشته و بعد از شش ماه در دی‌ماه با افزایش مواجه بوده است، افزایش سفارشات جدید در این ماه را (58.8) می‌توان متأثر از نگرانی متقاضیان از افزایش قیمت بیشتر محصولات شیمیایی در آینده و انتظارات تورمی آنها دانست. این نگرانی ناشی از حوادث دی‌ماه، اثرات افزایش بهای بنزین و احتمال تک‌نرخی شدن قیمت بنزین و افزایش قیمت جهانی نفت (در سه هفته اول دی‌ماه) بوده است.

پس از 6 ماه کاهش و یا عدم‌تغییر در میزان سفارشات جدید صنایع شیمیایی، افزایش آن در دو ماه اخیر (آذر و دی) 98 نسبت به ماه قبل خود، منجر به افزایش تولید محصولات این گروه صنعتی (57.0) در دی‌ماه 98 شده است. باوجود افزایش سفارشات جدید، سرعت تحویل سفارش‌ها نیز افزایش داشته است (57.0). این امر می‌تواند ناشی از به‌کارگیری نیروی کار جدید و افزایش استخدام باشد (55.3). افزایش مصرف حامل‌های انرژی در صنایع شیمیایی در دو ماه اخیر (آذر و دی به ترتیب شاخص 67.8 و 62.3)، می‌تواند متأثر از افزایش تولید محصولات این صنایع در این دو ماه باشد.

افزایش فروش محصولات صنایع شیمیایی در دی‌ماه 98 در مقایسه با ماه قبل (52.6)، کاهش موجودی انبار محصول را به دنبال داشته است (43). ازآنجاکه صادرات محصولات شیمیایی در این ماه اندکی کاهش یافته است (47.4)، افزایش تولید و فروش محصولات مذکور احتمالاً ناشی از بهبود تقاضای داخلی بوده است.

انتظارات تولید در ماه آینده در فعالان اقتصادی گروه صنایع شیمیایی مثبت ارزیابی شده است (73.7). افزون بر افزایش محصولات تولیدی این صنعت در دو ماه اخیر (آذر و دی)، امید به آینده این صنایع وجود دارد. این امید احتمالاً متأثر از وعده افزایش تولید صنایع پتروشیمی در آینده نزدیک است. به‌طوری‌که علاوه بر افتتاح فاز دوم پتروشیمی تخت جمشید بندر ماهشهر در دی‌ماه، نزدیک به ۲ میلیارد دلار طرح پتروشیمی تا پایان سال ۹۸ به بهره‌برداری خواهد رسید. همچنین مقرر شده است ظرفیت تولید صنعت پتروشیمی کشور تا پایان دولت روحانی دو برابر شود.

لازم به ذکر است که این صنعت با ضریب اهمیت 0.15 (از یک) در شامخ کل، سومین ضریب بالا را بعد از صنایع فلزی و صنایع غذایی دارد، به همین دلیل بهبود شامخ این صنعت (56.2) در محاسبه شامخ کل دی‌ماه، تأثیر قابل‌توجهی داشته است.

• چوب کاغذ و مبلمان

وضعیت کلی صنایع چوب و مبلمان در آذرماه، با عدد شامخ 57.74 نسبت به ماه قبل نسبتاً مساعد ارزیابی شده است. افزایش میزان استخدام و به‌کارگیری نیروی انسانی (با عدد شامخ 64.29)، افزایش موجودی مواد اولیه (با عدد شامخ 61.9) و افزایش سرعت انجام و تحویل سفارش (با عدد شامخ 57.14) از عمده‌ترین دلایل این بهبود بوده‌اند.

نکته قابل‌توجه این است که علی‌رغم افزایش قیمت مواد اولیه، قیمت محصولات تولید شده تغییر محسوسی نداشته است. این مسئله احتمالاً بیشتر متأثر از روند نزولی قیمت کاغذ، ناشی از ترخیص بارهای در گمرک مانده و نظارت جدی بر این بازار است که سبب افزایش میزان فروش محصولات کاغذ و مقوا شده است؛ اما همچنان تأمین مواد اولیه برای تولیدکنندگان این بخش محل دشواری است. به‌ویژه در مورد چوب خام که بارها از طرف تولیدکنندگان محصولات کاغذی به‌عنوان نیاز و کمبود اصلی مطرح شده است. علاوه بر این افزایش میزان موجودی مواد اولیه به‌موازات افزایش قیمت خرید مواد اولیه، می‌تواند نشان‌دهنده احتیاط تولیدکنندگان برای خرید مواد اولیه و احتمال افزایش قیمت بیشتر در آینده باشد. با توجه به در پیش بودن رویدادهایی مانند انتخابات و نمایشگاه کتاب در ماه‌های آتی، این رفتار تولیدکنندگان منطقی به نظر می‌آید.

در بازار چوب و مبلمان نیز ازآنجاکه معمولاً در آغاز فصل زمستان نقل و انتقالات ملک، جابجایی‌ها و نوسازی‌ها به حداقل می‌رسد، انتظار افزایش تقاضا توسط تولیدکنندگان وجود ندارد و رکود نسبی حاکم بر بازار این محصولات نیز سبب شده تا قیمت‌ها تغییر محسوسی نداشته باشد؛ اما مثبت بودن انتظارات تولید در ماه آینده نشان‌دهنده امیدواری تولیدکنندگان به گرم شدن بازار در روزهای پایانی سال و کاسته شدن از سرمای رکود است.

•  وسایل نقلیه و قطعات وابسته

گزارش ماهانه شامخ صنعت وسایل نقلیه و قطعات وابسته در دی‌ماه همانند آذرماه بسیار مثبت و حاکی از بهبود قابل‌توجه در شرایط کلی این صنعت در این ماه است. رقم شامخ کل صنعت وسایل نقلیه و قطعات وابسته در دی‌ماه 69.6 گزارش شده است. این رقم نه‌تنها بالاترین رقم شامخ کسب شده در این صنعت طی یک سال گذشته است بلکه بالاترین میزان این شاخص در بین سایر صنایع گزارش شده در دی‌ماه است. علاوه بر رقم شامخ کل سایر مؤلفه‌های این صنعت نیز بهبود قابل‌توجهی یافته‌اند.

از مهم‌ترین این مؤلفه‌ها می‌توان به مقدار تولید محصولات (رقم شامخ 72.4)، میزان سفارشات جدید (رقم شامخ 82.8) و میزان فروش محصولات (رقم شامخ 74.1) اشاره کرد. البته در مقایسه با ماه قبل در دو مؤلفه میزان فروش محصولات و مقدار تولید محصولات مشاهده می‌شود که از شدت بهبود کاسته شده است. موجودی مواد اولیه نیز برای اولین بار در سال جاری در شرایط بهبود اندک گزارش شده است.

از دیگر نکات قابل‌توجه می‌توان به بهبود اندک مؤلفه میزان صادرات محصولات این گروه در دی‌ماه اشاره کرد. همه موارد ذکر شده سبب شده است که فعالان این حوزه دارای دید مثبت نسبت به تولید خود در ماه آتی باشند. رقم مؤلفه انتظارات تولید در ماه آینده این صنعت رقم 82.8 یعنی بیشترین رقم در بین صنایع این گزارش را به خود اختصاص داده است.

همان‌طور که در گزارشات قبلی نیز اشاره شد تلاش وزارت صنعت، معدن و تجارت و همکاری قطعه سازان با مشارکت صنایع دفاع و شرکت‌های دانش‌بنیان در پویش داخلی سازی قطعات که تاکنون به‌واسطه آن سه میزگرد تعمیق داخلی‌سازی برگزار شده است، در کنار خبر پرداخت تسهیلات از طریق بانک مرکزی به خودروسازان جهت پرداخت مطالبات قطعه‌سازان و بدهی خودروسازان به بانک‌ها از دلایل اصلی ایجاد جنب‌وجوش در این صنعت است.

طبق مصوبه شورای پول و اعتبار 7200 میلیارد تومانی تسهیلات به خودروسازان پرداخت خواهد شد که 5 هزار میلیارد تومان آن به‌صورت ریالی و 2200 میلیارد تومان آن به‌صورت اوراق خواهد بود. همچنین، تفاهم‌نامه‌هایی بین قطعه سازان و خودروسازان در حال تدوین است که شامل مشوق‌هایی برای قطعه سازان است که سبب می‌شود تا قطعه‌ساز انگیزه سرمایه‌گذاری و تولید داشته باشد و در صورت عدم نیاز خودروسازان به قطعه داخلی، سرمایه آن‌ها از بین نرود. از جمله این مشوق‌ها می‌توان به قرارداد تضمین خرید بین قطعه‌ساز و خودروساز برای دوره بازگشت سرمایه، مشارکت خودروسازان در سرمایه‌گذاری در بخش قطعه ساز و کسر آن مبلغ از قیمت قطعه و خرید نقدی خودروسازان از قطعه سازان اشاره کرد.

در پایان لازم به ذکر است نباید مشاهده جرقه‌هایی از امید در کوتاه‌مدت در این صنعت مانع چاره‌اندیشی اساسی در افق بلندمدت برای مشکلات اصلی این صنعت گردد. توجه به تولید داخل همواره در پی تحریم‌ها و یا افزایش نرخ ارز مورد پیگیری قرار گرفته است. همچنین راهکارهایی همانند ارائه تسهیلات تنها یک راه‌حل کوتاه‌مدت است. درحالی‌که این صنعت دچار معضلاتی ریشه‌دار نظیر وابستگی به واردات برخی از قطعات، انحصار، کیفیت و قیمت غیرقابل‌قبول و غیررقابتی در فضای بین‌الملل است.

•  پوشاک و چرم

ازنظر فعالان صنعت پوشاک، وضعیت در آذرماه با عدد شامخ 67.97 مثبت ارزیابی شده است. افزایش تولید محصولات (با عدد شامخ 78.13)، افزایش میزان سفارشات جدید و افزایش میزان استخدام و به‌کارگیری نیروی انسانی (هر دو با عدد شامخ 71.88) بیشترین نقش را در مثبت بودن این ارزیابی داشته‌اند.

به‌طورکلی در فصل زمستان که فروش کمتر می‌شود، فروشندگان اقدام به فروش محصولات خود با قیمت پایین‌تر و گاهی به‌صورت حراج می‌کنند، چراکه تمایل به فروش هر چه بیشتر اجناس زمستانی و گرم و خالی کردن انبار و آماده شدن برای تدارکات ویژه پاسخ‌گویی به تقاضای ویژه ماه‌های پایانی سال دارند. کاهش اندک در قیمت محصولات تولید شده و افزایش میزان فروش محصولات، علی‌رغم افزایش چشم‌گیر قیمت مواد اولیه (با عدد شامخ 81.25) می‌تواند مؤید همین امر باشد.

عدم‌تغییر در موجودی مواد اولیه و سرعت انجام و تحویل سفارش نیز نشان می‌دهد که تولیدکنندگان بیشتر به دنبال فروش اجناس موجود هستند و ترجیح می‌دهند موجودی مواد اولیه خود را برای تولید در ماه‌های آینده حفظ کنند. افزایش میزان سفارشات جدید و انتظارات مثبت تولید در ماه آینده نشان‌دهنده خوش‌بینی نسبی به بازار پوشاک آخر سال است.

به‌طورکلی می‌توان چنین استدلال کرد که به دلیل بالا بودن سرانه مصرف پوشاک در کشور و تأثیرپذیری کمتر این بخش از کاهش قدرت خرید مردم و نیز با در نظر گرفتن تلاش قابل‌تقدیر دولت در مبارزه با قاچاق پوشاک، دورنمای وضعیت این صنعت روشن به نظر می‌رسد. مسئله مهم دیگری که نیازمند توجه است، بحث صادرات در این بخش و لزوم تقویت بنیه واحدهای تولیدی و افزایش کیفیت و رقابت‌پذیری در تولید محصولات است تا بتوان از فرصت پیش‌آمده در این صنعت نهایت بهره را برد.

برای مشاهده تصویر در اندازه بزرگتر، روی آن کلیک کنید.

متن کامل گزارش شاخص مدیران خرید (شامخ) در دی‌ماه 1398 را اینجا دریافت کنید.