به‌منظور آشنایی هرچه بیشتر علاقه‌مندان با مفاهیم اقتصادی و به‌کارگیری صحیح این موارد در تحلیل‌های اقتصادی، ایده تهیه و ارائه بروشورهایی با عنوان «اقتصاد به زبان ساده» در معاونت اقتصادی اتاق ایران مطرح و توسط مرکز پژوهش‌های اتاق ایران به اجرا درآمده است. در شماره چهل‌وپنجم این بروشور اقتصادی به موضوع «خوشه صنعتی» و نشانه‌های آن در اقتصاد ایران پرداخته‌شده است.
در بخشی از این گزارش در تبیین مفهوم خوشه صنعتی آمده است: بر اساس تعریف سازمان توسعه و همکاری‌های اقتصادی، خوشه صنعتی مجموعهای از واحدهای کسبوکار است که در یک منطقه جغرافیایی مشخص و با یک گرایش صنعتی مشترک متمرکزشده‌اند، با همکاری و تکمیل فعالیتهای یکدیگر به تولید و عرضه کالاها و خدمات میپردازند و دارای چالشها و فرصتهای مشترک هستند. خوشههای صنعتی میتوانند موتور محرک اقتصاد ملی و منطقهای باشند؛ چراکه درنتیجه توسعه خوشهها، بنگاه‌های درون خوشه با بازدهی بیشتر و استفاده تخصصیتر از امکانات موجود کار میکنند و بازه زمانی واکنش آن‌ها نسبت به بازار بسیار کمتر از حالتی است که به‌صورت انفرادی کار میکنند. ایجاد و توسعه خوشه صنعتی مزایای متعددی برای بنگاهها در پی دارد که در بخشی از بروشور به اهم آن‌ها اشاره‌شده است.
تنوع محصولات تولیدی، صرفه های ناشی از اقدام جمعی، انعطاف پذیری توأم با تولید انبوه، دسترسی به نهاده‌های تخصصی و نیروی کار متخصص، دسترسی به اطلاعات و تسهیل گردش اطلاعات، فعالیتهای تکمیلی بنگاهها، ایجاد انگیزه و امکان سنجش عملکرد، ایجاد و تقویت نوآوری و تشکیل کسب‌وکارهای جدید و اشتغال‌زایی و توسعه اجتماعی و فرهنگی مناطق ازجمله مزایای ایجاد خوشههای صنعتی است که در این گزارش درباره هریک از آن‌ها توضیح داده‌شده است.
در ادامه این گزارش، به دو مفهوم متناقض در خصوص خوشه صنعتی، یعنی «همکاری و رقابت» پرداخته‌شده است. بر این اساس، خوشهها ترکیبی از رقابت و همکاری را در کنار یکدیگر به تصویر می‌کشند. از یک‌سو به‌منظور جذب و حفظ مشتری، رقابت شدید میان بنگاهها صورت می‌گیرد. بدون رقابت جدی موفقیتی برای یک خوشه قابل‌تصور نیست. از دیگر سو اعضاء و بنگاه‌های درون خوشه در زمینه‌های مختلف با یکدیگر همکاری میکنند. نکته قابل‌تأمل آن است که کاهش رقابت بین اعضای خوشه و انتقال آن به بیرون از خوشه و تقویت همکاری در خوشه مهم‌ترین هدف توسعه خوشه محسوب می‌شود. مسئله کاهش رقابت به معنای اطمینان بنگاهها برای همکاری بیشتر اعضاء و بنگاه‌های درون خوشه به‌منظور دستیابی سریع و آسان به نهاده‌های تولید است.
بررسی خوشههای صنعتی در ایران
در ایران، علیرغم وجود تعداد قابل‌توجهی بنگاهها کوچک و متوسط، این بنگاهها نتوانسته اند در اقتصاد کشور به‌عنوان یک بخش اثرگذار به ایفای نقش بپردازند و با معضلات و مشکلات متعددی روبرو هستند که کاهش توان رقابتی آن‌ها در عرصه داخلی و بین‌المللی را به دنبال داشته است. هرچند که در کشور ما اقداماتی در راستای شناسایی خوشه های صنعتی موجود در کشور و اجرا پروژه توسعه خوشه‌ای توسط سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی در راستای بهبود وضعیت بنگاه‌های کوچک و متوسط صورت گرفته است، اما هم‌اکنون خوشههای صنعتی موجود در کشور از وضعیت مناسبی برخوردار نیستند.
در همین راستا در بخشی از بروشور مشکلات توسعه خوشه های صنعتی در کشور موردبررسی قرارگرفته و راهکارهایی نظیر مبنا قرار گرفتن الگو توسعه خوشه‌ای در اسناد بالادستی کشور، تدوین برنامه‌های سالیانه توسعه خوشههای صنعتی، ایجاد الزام قانونی برای نهادها و سازمان‌های مختلف به‌منظور مشارکت در برنامه‌های توسعه خوشه ها، تأمین مالی به‌موقع و صحیح پروژه توسعه خوشهها، تقویت فرهنگ همکاری و فعالیت مشترک در جامعه و مواردی از این قبیل برای ایجاد و توسعه خوشه های صنعتی در کشور پیشنهادشده است.
چهل و پنجمین شماره بروشور «اقتصاد به زبان ساده» با موضوع «خوشه صنعتی»را از اینجا دانلود کنید.