اثرات اقتصادی کرونا بر صنعت گردشگری

گزارش بانک جهانی در رابطه با تأثیرات کرونا بر تولید ناخالص داخلی و تجارت کشورها نشان از افت شدید درآمد افراد و افت رشد تولید ناخالص داخلی کشورها دارد. به اعتقاد بانک جهانی کرونا به چند روش می‌تواند بر اقتصاد کشورها و به‌تبع آن جهان تأثیر بگذارد که عبارت است از: کاهش اشتغال، افزایش در هزینه‌های معاملات بین‌المللی، کاهش شدید در سفر و کاهش در تقاضا برای خدماتی که نیاز به ارتباط نزدیک و مستقیم افراد با یکدیگر دارد.

همچنین شورای سفر و گردشگری جهانی، در خصوص کاهش 12 تا 14 درصدی سفر در جهان طی سه‌ماهه سال 2020 و پیش‌بینی از دست رفتن 50 میلیون شغل در این صنعت جهانی (که 30 میلیون از آن متعلق به آسیا است) خبر داده است.

صنعت سفر و گردشگری در ایران نیز مصون از این آسیب‌ها نمانده و به دنبال شیوع ویروس کرونا در کشور، بنا بر آمار اعلام شده از سوی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی ۵۴ درصد سفرها نسبت به مدت مشابه کاهش یافته و ۸۰ هزارنفری که به‌صورت مستقیم در صنعت گردشگری فعال هستند در صورت عدم‌حمایت و برنامه‌ریزی بیکار می‌شوند.

لازم به ذکر است آنچه در واقعیت و به شکل پایدار می‌تواند رونق دوباره گردشگری در کشور را رقم بزند «وجود تقاضای گردشگری» است. این تقاضا برای ایران بیشتر تقاضای داخلی است تا خارجی و انتظار می‌رود به دلیل ادامه بیماری آسیب این بخش ادامه داشته باشد.

در همین راستا و با توجه به اهمیت سفر و گردشگری در اقتصاد دنیا و در جهت کنترل پیامدهای مخرب شیوع این بیماری، کشورها بسته‌های حمایتی و مشوق‌هایی ارائه کرده‌اند تا از فروپاشی بخش گردشگری جلوگیری نمایند. اقدامات حمایتی دولت‌ها از این صنعت در سه حوزه حمایت از معیشت کارگران، حمایت مالی و تزریق نقدینگی است.

در گزارش حاضر ضمن بررسی تجربه کشورهای چین، ژاپن، ایتالیا، ترکیه، فرانسه، بریتانیا، اسپانیا، آلمان، پرتغال، استرالیا و سنگاپور در حمایت از کسب‌وکارها و ارائه مشوق‌های دولتی در دوره شیوع همه‌گیری با تمرکز بر بخش گردشگری و مقایسه با ایران، تلاش شده تا راهکارهایی برای حمایت مؤثرتر از این بخش در اختیار تصمیم‌سازان و سیاست‌گذاران عرصه اقتصادی قرار داده شود.

تا پیش از شیوع کرونا، سفر و گردشگری تبدیل به یکی از بزرگ‌ترین حوزه‌های کسب‌وکار در دنیا شده بود به‌طوری‌که بر اساس آمار WTTC، بخش سفر و گردشگری بعد از «اطلاعات و ارتباطات» و «خدمات مالی»، سومین بخش اقتصادی در جهان به لحاظ رشد اقتصادی در سال 2019 بوده است. سفر و گردشگری با صنایع وابسته به گردشگری درمجموع حدود 10.3 درصد از تولید ناخالص داخلی و 10.4 درصد از کل اشتغال دنیا را در سال 2019 به خود اختصاص داده و همچنین سهم مستقیم سفر و گردشگری از تولید ناخالص داخلی جهان 3.2 درصد و سهم مستقیم اشتغال آن 3.8 درصد از کل اشتغال جهان بوده است.

نمودار رشد تولید ناخالص داخلی در جهان بر اساس بخش‌های مختلف اقتصادی (درصد)

در ایران بعد از افت شدید سهم گردشگری در اقتصاد (ازنظر تولید ناخالص داخلی و اشتغال) از سال 2001 به 2002 و سپس روند تقریباً ثابت آن، اهمیت این صنعت در اقتصاد کشور از سال 2011 تا 2019 روندی فزاینده داشته است. به‌طوری‌که بر اساس آمار ثبت شده برای کشور:

- سهم مستقیم سفر و گردشگری در اشتغال: از 3.8 درصد در 2001 به 1.6 درصد در 2001 تنزل کرده و از 1.5 درصد در 2011 به 2.4 درصد در 2019 بهبود یافته است.

- سهم کل سفر و گردشگری در اشتغال: از 10.3 درصد در 2001 به 5.2 درصد در 2002 تنزل کرده و از 4.9 درصد در 2011 به 7.3 درصد در 2019 بهبود یافته است.

- سهم مستقیم سفر و گردشگری در GDP: از 4 درصد در 2001 به 1.7 درصد در 2001 تنزل کرده و از 1.6 درصد در 2011 به 2.5 درصد در 2019 بهبود یافته است.

- سهم کل سفر و گردشگری در GDP: از 9.7 درصد در 2001 به 5 درصد در سال 2001 تنزل کرده و از 4.6 درصد در 2011 به 6.8 درصد در 2019 بهبود یافته است.

نمودار سهم کل سفر و گردشگری در اشتغال و تولید ناخالص داخلی ایران (درصد)

وضعیت صنعت گردشگری در ایران در سال‌های اخیر با بهبود قابل‌توجهی روبرو بوده است. به‌طور مثال جذب گردشگران خارجی افزایش یافته و در سال ۹۶، تعداد 4۶۰۰ هزار گردشگر خارجی، در سال ۹۷، تعداد 7800 هزار نفر و در ۱۱ ماهه سال گذشته 8700 هزار گردشگر خارجی وارد کشور شدند. سرمایه‌گذاری در حوزه گردشگری به‌شدت افزایش یافته است، به‌طوری‌که در حال حاضر حجم سرمایه‌گذاری در صنعت گردشگری ۲۰۰ هزار میلیارد تومان است و ۵۰۰ هتل در حال احداث نیز وجود دارد که بخشی از آن‌ها هتل‌های ۵ ستاره هستند. تعداد بوم‌گردی‌ها حدود 5 برابر افزایش داشته و از ۴۰۰ واحد در دو سال پیش به 2000 واحد در حال حاضر رسیده است.

بر اساس گزارش رقابت‌پذیری سفر و گردشگری، رتبه ایران در شاخص رقابت‌پذیری سفر و گردشگری از سال 2011 هر دوره بهبود یافته به‌طوری‌که از رتبه 114 ام در این سال به رتبه 98 ام در سال 2013، رتبه 97 ام در سال 2015 و رتبه 93 ام در سال 2017 رسیده است.

همچنین در سال 2019 با چهار پله صعود نسبت به سال 2017 در جایگاه 89 امین کشور در بین 140 کشور مورد بررسی جهان قرار گرفته است. در سال 2019 نمره ایران در شاخص رقابت‌پذیری سفر و گردشگری 3.5 از 7 بوده که در مقایسه با سال 2017، این نمره 3.4 درصد نمره بهبود یافته است. ایران در میان کشورهای خاورمیانه، رتبه هشتم (از 11) را در شاخص رقابت‌پذیری سفر و گردشگری به خود اختصاص داده که نسبت به سال 2017 تغییری نداشته است.

در سال 2019، ایران در 10 رکن از 14 رکن شاخص رقابت‌پذیری سفر و گردشگری بهبود داشته که بیشترین میزان بهبود آن نسبت به سال 2017 مربوط به رکن آمادگی فناوری اطلاعات و ارتباطات (نمره 4.5) بوده است. ایران در رکن رقابت‌پذیری قیمت‌ها در سال 2019 با کسب نمره 6.7 از 7 بالاترین نمره را در بین 140 کشور مورد بررسی کسب کرده و رتبه اول در جهان را به دست آورده است.

نمره و جایگاه ایران در مولفه‌­های شاخص رقابت­‌پذیری سفر و گردشگری

متن کامل بولتن مسائل روز اقتصادی خردادماه 1399 مشتمل بر دو گزارش «پساکرونا؛ فرصتی برای بازیابی سبز» و «اثرات اقتصادی کرونا بر صنعت گردشگری» را از اینجا دریافت کنید.