دوازدهم تیرماه بود که رئیس‌جمهوری در مراسم افتتاح نیروگاه‌های خورشیدی در استان فارس اعلام کرد که باید با توسعه تکنولوژی درزمینهٔ انرژی خورشیدی، هر کسی بتواند پشت‌بام خانه خود را به یک نیروگاه خورشیدی تبدیل کند. سید محمدجواد موسوی، عضو هیات‌مدیره انجمن انرژی‌های تجدیدپذیر اتاق ایران در گفت‌وگو با «پایگاه خبری اتاق ایران» می‌گوید: اشاره آقای رئیس‌جمهور به توسعه سامانه‌های خورشیدی خانگی، نکته مهمی است. در صدسال گذشته پایه تأمین برق کشورها از طریق نیروگاه‌های بزرگ هزار مگاواتی یا چند صد مگاواتی از نوع نیروگاه‌های فسیلی بوده است؛ در بیست سال گذشته، نیروگاه‌های تجدیدپذیر بادی و خورشیدی با مقیاس چند ده یا چند صد مگاوات وارد بازار تأمین برق شدند که می‌توانیم آن را موج دوم تأمین برق بنامیم. در سال‌های اخیر شاهد موج سوم درزمینهٔ تولید برق هستیم که توسط سامانه‌های خورشیدی خانگی کیلوواتی اتفاق می‌افتد. امروزه در جهان سامانه‌های خورشیدی مقیاس کوچک روی سقف خانه‌ها، سوله‌های صنعتی و ... به تعداد زیاد یعنی چند میلیون سامانه نصب می‌شوند و به‌تدریج نقش مهمی در تولید برق ایفا می‌کنند. این سامانه‌ها موج سوم تولید برق در جهان هستند که همراه با خود هزاران کسب‌وکار جدید را ایجاد می‌کنند و توسعه می‌دهند.
نایب‌رئیس کمیته انرژی تجدیدپذیر سندیکای صنعت برق ادامه می‌دهد: در کشور ایران نیز با اجرای روش خرید تضمینی برق 20 ساله از سامانه‌های خورشیدی بخش خصوصی، که توسط شرکت‌های توزیع برق و به نمایندگی از سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری برق ایران (ساتبا) صورت می‌گیرد، متقاضیان زیادی به سمت نصب سامانه‌های خورشیدی روی سقف ساختمان‌ها و سوله‌های صنعتی و زمین‌های کشاورزی بلااستفاده روی آورده‌اند.
به گفته موسوی در ایران تاکنون حدود 45 مگاوات برابر 4 هزار سامانه خورشیدی کوچک‌مقیاس (کمتر از 100 کیلوات) نصب‌شده است که ظرفیت زیادی نیست، ولی پتانسیل رشد بسیار بالایی دارد. در آلمان تا پایان سال 2019 مجموعاً حدود 49 گیگاوات (هزار مگاوات) نیروگاه خورشیدی نصب‌شده است که این ظرفیت در تعداد 1.8 میلیون سیستم خورشیدی تجمیع شده‌اند و جالب است که دوسوم از این ظرفیت مربوط به سامانه‌های خورشیدی کوچک‌مقیاس کمتر از 500 کیلووات هستند.
او ادامه می‌دهد: یک نکته مهم درباره انرژی خورشیدی این است که آفتاب بر سراسر کشور ایران می‌تابد، و جایی در کشور نیست که از تابش خورشید محروم باشد. کمترین تابش خورشید در ایران در شمال کشور، تقریباً برابر با بیشترین تابش خورشید در کشور آلمان در جنوب این کشور است. لذا کسب‌وکارهای مربوط به سامانه‌های خورشیدی در سراسر کشور ایران پتانسیل رشد دارند. کسب‌وکار سامانه‌های خورشیدی یکی از معدود زمینه‌های کسب‌وکار است که شما می‌توانید آن را نه‌تنها در کلان‌شهر تهران و در مراکز استان‌ها، بلکه در شهرستان‌های دورافتاده و حتی مرزی و در روستاها ایجاد کنید و موجب توسعه آن منطقه شوید. اگر بتوانیم با روش‌های ترویج و اطلاع‌رسانی توسط بخش خصوصی، مسئولین کشور را به پتانسیل رشد کسب‌وکار سامانه‌های خورشیدی در اقصی نقاط کشور آگاه کنیم، و مسئولین نیز تلاش کنند که این پتانسیل را بالفعل کنند، شاهد حضور گسترده فعالین بخش خصوصی خواهیم بود.
نایب‌رئیس کمیته انرژی تجدیدپذیر سندیکای صنعت برق ادامه می‌دهد: در سال‌های اخیر بالغ‌بر 150 شرکت مهندسی، پیمانکار، مشاور، تأمین کننده و تولیدکننده تجهیزات سامانه‌های خورشیدی در سراسر کشور شکل‌گرفته‌اند؛ فعالیت این شرکت‌ها را در دوردست‌ترین شهرهای کشور نیز شاهد هستیم، ولی متأسفانه چالش‌های بسیاری نیز برای این شرکت‌ها وجود دارد که نیازمند بررسی دقیق و یافتن راه‌حل مناسب است. برای مثال به دلیل اینکه خریدار برق در ایران وزارت نیرو و به‌صورت انحصاری است، کسب‌وکار این شرکت‌ها بشدت به نرخ خرید برق اعلامی از طرف وزارت نیرو وابسته است.
به گفته موسوی البته با رویکرد مدیریت جدید ساتبا در تعامل سازنده با وزارتخانه‌های مرتبط ازجمله وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزارت دارایی، بانک مرکزی و بخش خصوصی، قطعاً شاهد توسعه روزافزون سامانه‌های خورشیدی در کشور خواهیم بود.
موسوی تصریح می‌کند: به دلیل اینکه قیمت سامانه‌های خورشیدی به‌صورت مستقیم به تورم و افزایش نرخ ارز وابسته است، هر چند وقت یک‌بار شاهد آن هستیم که قیمت تمام‌شده سامانه‌ها افزایش می‌یابد، ولی مدت‌زمان زیادی طول می‌کشد که وزارت نیرو نرخ خرید برق خود را با آن هماهنگ کند. برای مثال پس از افزایش بی‌رویه و چند برابری قیمت‌ها در سال 97، حدود 1.5 سال (تا مهرماه سال 98) طول کشید تا وزارت نیرو نرخ خرید برق را 30 درصد افزایش داد.
او درباره چشم‌انداز سامانه‌های خورشیدی در کشور می‌گوید: هم‌اکنون نیز شاهد افزایش قیمت تمام‌شده سامانه‌های خورشیدی هستیم و امیدواریم با توجه به نظر مثبت وزارت نیرو نسبت به توسعه سامانه‌های خورشیدی، وزارت نیرو نیز اقدامات مناسب را برای افزایش نرخ خرید برق خورشیدی انجام دهد.
یکی از مشکلات بخش خصوصی در حوزه انرژی برق قیمت آن است؛ او دراین‌باره می‌گوید: شرکت‌های بخش خصوصی پیشنهاد می‌کنند مکانیزمی تعیین شود که نرخ پایه خرید برق در آینده به‌صورت شناور تغییر نماید و نیازی به اعلام مجدد نرخ جدید نباشد. اعطای تسهیلات مناسب برای متقاضیان نصب سامانه‌های خورشیدی نیز در کنار خرید تضمینی برق نقش مهمی می‌تواند داشته باشد. ما همراه با مجموعه شرکت‌های فعال درزمینهٔ سامانه‌های خورشیدی در سال گذشته با رایزنی با نمایندگان مجلس، تعداد ده هزار تسهیلات خورشیدی 40 میلیون تومانی با نرخ بهره حداکثر 8 درصد و یک سال تنفس را در قانون بودجه سال 1399 مصوب کردیم که همراه با خرید تضمینی برق می‌تواند موجب توسعه این صنعت شود.
موسوی ادامه می‌دهد: در کشور ما تعرفه برق خانگی به‌صورت یارانه‌ای تعیین می‌شود و با نرخ ارزان در اختیار مردم قرار می‌گیرد، روش مناسب برای حمایت از توسعه سامانه‌های خورشیدی بدین‌صورت است که وقتی متقاضی یک سامانه خورشیدی را روی سقف خانه نصب می‌کند، دولت نیز یک کنتور مجزا برای تزریق تمام برق خورشیدی تولیدشده به شبکه نصب‌کرده و تمامی برق تولیدی را با نرخ‌های خرید تضمینی تعیین‌شده خریداری می‌کند. این روش هم‌اکنون در حال اجرا است.
او تصریح می‌کند: مشترک خانگی از قبل دارای یک کنتور برق مصرفی است که برق مصرفی خانه را تأمین می‌کند و نیز یک کنتور جدید و مجزا که برق تولیدی خورشیدی (به‌صورت کامل) از آن طریق به شبکه تزریق‌شده و با نرخ‌های خرید تضمینی برق خورشیدی به شبکه فروخته می‌شود.
نکته‌ای که در خصوص سامانه‌های خورشیدی باید توجه داشت به گفته موسوی این است که چون تعرفه برق مصرفی خانگی در ایران واقعی نیست و بسیار کمتر از قیمت واقعی تمام‌شده برق است، برق خورشیدی که روی سقف خانه تولید می‌شود، گران‌تر از برق خانگی مصرفی بوده و دولت نمی‌تواند از مالک سامانه انتظار داشته باشد که برق خورشیدی را ابتدا در خانه و به‌صورت داخلی مصرف کند و مازاد برق را به دولت بفروشد. حتی اگر روش‌هایی مانند اعطای کمک‌هزینه یا تسهیلات به این روش اضافه شود که نظر مردم جلب شود، در آینده با مشکلاتی مانند کاهش کیفیت سامانه، نصب تجهیزات باکیفیت پایین و بسیار ارزان، و عدم بهره‌برداری مناسب مواجه خواهد شد.
نایب‌رئیس کمیته انرژی تجدیدپذیر سندیکای صنعت برق ادامه می‌دهد: در سال‌های 92 و 93 در وزارت نیرو روشی اجرا شد که بر مبنای آن، برق خورشیدی ابتدا در خانه مصرف می‌شد و مازاد آن خریداری می‌شد. این روش ازنظر فنی، اقتصادی، و بهره‌برداری شکست خورد و یک خاطره منفی درزمینهٔ انرژی خورشیدی بر جای گذاشت. اگر یک گزارش از سامانه‌هایی که در آن سال‌ها نصب شدند تهیه شود، اغلب این سامانه‌ها کار نمی‌کنند و بدون تعمیر و نگهداری رهاشده‌اند و این موجب آسیب جدی به ترویج و فرهنگ‌سازی استفاده از انرژی خورشیدی گردید..
او معتقد است: ما زمانی می‌توانیم از مردم انتظار داشته باشیم که مانند کشورهای اروپایی برق خورشیدی را در خانه مصرف کنند، که ازنظر اقتصادی توجیه‌پذیر باشد، و این تنها زمانی اتفاق می‌افتد که قیمت برق خانگی واقعی شود که اکنون با توجه به وضعیت اقتصادی و سیاسی کشور امکان‌پذیر نیست و فاصله زیادی با آن زمان داریم.
به گفته نایب‌رئیس کمیته انرژی تجدیدپذیر سندیکای صنعت برق در کشورهای اروپایی به دلیل اینکه قیمت برق مصرفی‌شان واقعی و بیشتر از قیمت تمام‌شده برق خورشیدی است، استفاده از برق خورشیدی در خانه نه‌تنها توجیه‌پذیر است، بلکه حاضرند هزینه خرید باتری‌های خانگی را نیز بپردازند، تا برق خورشیدی را در روز ذخیره کرده و در شب نیز از آن استفاده کنند. ولی در ایران شرایط متفاوت است.
زمینه‌های دیگری که برای توسعه سامانه‌های خورشیدی وجود دارد چیست؟ او در پاسخ به این پرسش می‌گوید: مثلاً سقف کارخانجات در شهرک‌های صنعتی و زمین‌های کشاورزی.
موسوی درباره چگونه آن پاسخ می‌دهد: در بسیاری از استان‌های کشور هزاران هکتار زمین وجود دارد که از کم‌آبی رنج می‌برند و کشاورزی دیگر در آن‌ها امکان‌پذیر نیست و ضرورت دارد به‌جای مزارع کشاورزی، مزارع خورشیدی احداث کنیم و به جای بذر و نهال، پنل‌های خورشیدی بکاریم. در صورت توجه جدی از سوی وزارت نیرو، وزارت جهاد کشاورزی، سازمان محیط‌زیست، سازمان برنامه‌وبودجه، دولت و البته مجلس، می‌توان یک طرح برای نصب سامانه‌های خورشیدی روی زمین‌های کشاورزی همراه با تسهیلات مناسب در سراسر کشور تهیه و اجرا نمود. وقتی یک سامانه خورشیدی روی یک زمین کشاورزی نصب می‌شود، نه‌تنها معیشت جایگزین برای کشاورز ایجاد می‌نماید، بلکه از استفاده از آب برای کشاورزی برای 20 سال نیز جلوگیری می‌شود، و البته از مهاجرت روستائیان به حاشیه کلان‌شهرها نیز کاسته می‌شود. در کنار همه این موارد به اشتغال فراگیر آن برای افراد بومی اعم از تحصیل‌کرده و ... نیز می‌توان اشاره کرد.
عضو هیات‌مدیره انجمن انرژی‌های تجدیدپذیر اتاق ایران تاکید می‌کند: توسعه سامانه‌های خورشیدی، نه‌تنها برای تولید برق (بخصوص در ساعات پیک مصرف تابستان) که زیربنای صنعت و اشتغال است، بلکه از منظر حفظ منابع آبی، ایجاد معیشت جایگزین برای کشاورزان و نیز جلوگیری از مهاجرت کشاورزان و ساکنین مناطق محروم به حاشیه کلان‌شهرها دارای اهمیت فراوان است. لذا نه‌تنها توجه وزارت نیرو بلکه توجه مجموعه دولت و مجلس را می‌طلبد. بنابراین توجه شخص رئیس‌جمهور به موضوع توسعه سامانه‌های خورشیدی از اهمیت بسیار فراوان برخوردار است، و بخش خصوصی با تمام توان آمادگی دارد در جهت پیاده‌سازی نظرات ایشان در توسعه صنعت تجدیدپذیر در کنار دولت و مجلس قرار گیرد.
