اقتصاد دیجیتال به زبان ساده

مرکز پژوهش‌های اتاق ایران در چهل و هفتمین شماره بروشور «اقتصاد به زبان ساده» که به موضوع نوظهور «اقتصاد دیجیتال» اختصاص یافته، تلاش می­کند ضمن تشریح این مفهوم، به وضعیت ایران در این حوزه بپردازد.

به‌منظور آشنایی هرچه بیشتر علاقه‌مندان با مفاهیم اقتصادی و به‌کارگیری صحیح این موارد در تحلیل‌های اقتصادی، ایده تهیه و ارائه بروشورهایی با عنوان «اقتصاد به زبان ساده» در معاونت اقتصادی اتاق ایران مطرح شده و توسط مرکز پژوهش‌های اتاق ایران به اجرا درآمده است. در شماره چهل‌وهفتم این مجموعه، به موضوع «اقتصاد دیجیتال» پرداخته شده است.

در این گزارش با تشریح مفهوم اقتصاد دیجیتال آمده است: امروزه دیجیتال­سازی اقتصاد با محوریت ارتقای بهره­وری، ایجاد اشتغال و افزایش رشد اقتصادی به‌عنوان یکی از رویکردهای غالب در اکثر کشورهای جهان مطرح شده و اغلب آنها در حال حرکت به سمت دیجیتال­سازی و تغییر روند سهم بازار از اقتصاد سنتی به اقتصاد دیجیتال هستند.

پدیده نوظهور اقتصاد دیجیتال، شیوه تولید و بازاریابی کالاها و خدمات را تغییر و ارتقاء می­دهد، منجر به ایجاد فرصت­های جدید برای کسب­وکارهای موجود و همچنین شکل­گیری مدل­های جدید کسب­وکار می­گردد. این اقتصاد از طریق کاهش هزینه­های معاملاتی، کمرنگ شدن نقش واسطه­گری در برخی حوزه­های کسب­وکار، افزایش بهره­وری، کاهش قابل‌توجه محدودیت­های جغرافیایی و زمانی، هزینه­های پایین­تر جستجو و یافتن محصولات، سطح بالای ارتباط میان بنگاه­ها و مشتریان و افزایش قدرت ذینفعان و مشتریان در کسب­وکارهای مختلف، منجر به افزایش توان رقابتی در همه بخش­های اقتصادی و تسهیل دسترسی به بازارهای مختلف می­شود و افزایش سهم در بازارهای جهانی را به دنبال خواهد داشت.

هم­اکنون اهمیت اقتصاد دیجیتال و حرکت به سمت دیجیتال­سازی بر همگان آشکار شده و بسیاری از کسب­وکارها در حال تغییر یا شکل­گیری بر پایه فناوری­های دیجیتال هستند. در این شرایط چنانچه بنگاه یا کسب­وکاری درصدد تغییر شرایط فعلی خود و به‌کارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات در ساختار خود نباشد، توان رقابتی و سهم خود در بازار­های داخلی و خارجی را از دست می­دهد.

ازاین‌رو انتقال به اقتصاد دیجیتال یک اولویت اساسی برای همه کشورها به شمار می­آید. در همین راستا در این نسخه از بروشور به تعریف اقتصاد دیجیتال و تاریخچه آن، اهمیت و ضرورت اقتصاد دیجیتال، نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات در این اقتصاد و الزامات و بسترهای اساسی ایجاد و توسعه اقتصاد دیجیتال پرداخته شده است.

سازمان توسعه و همکاری­های اقتصادی ازجمله سازمان­های بین­المللی فعال در حوزه اقتصاد دیجیتال است که بر اساس تعریف این سازمان، اقتصاد دیجیتال اقتصادی است که قسمت اعظم آن بر پایه فناوری­های دیجیتال شامل شبکه­های ارتباطی، رایانه­ها، نرم­افزارها و سایر فناوری­های اطلاعاتی استوار است و انواع تجارت الکترونیک، بازارهای الکترونیک، کارت­های هوشمند، پول الکترونیک و تراکنش­های مالی را شامل می­شود.

بر اساس تعریف آنکتاد (کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل) نیز اقتصاد دیجیتال به معنای استفاده از فناوری­های دیجیتال مبتنی بر اینترنت برای تولید و تجارت کالاها و خدمات است. با توجه به تعاریف متعدد، اقتصاد دیجیتال در عام­ترین مفهوم به معنای انجام فعالیت­های اقتصادی و اجتماعی بر بستر فناوری اطلاعات و ارتباطات است و از دیگر نام­های آن می­توان به اقتصاد اینترنتی، اقتصاد جدید و اقتصاد مبتنی بر وب نیز اشاره کرد.

با به‌کارگیری فناوری­های نوین اطلاعاتی و ارتباطی و ظهور اقتصاد دیجیتال، حوزه­های مختلفی از قبیل تجارت، دولت، سلامت و غیره دستخوش تغییر شده­اند و پدیده­های نوظهوری نظیر تجارت الکترونیک، دولت الکترونیک، سلامت الکترونیک، گردشگری الکترونیک و غیره شکل گرفته­اند که به‌طور مفصل در بروشور به این موارد پرداخته شده و مزایایی آنها بررسی شده است.

لازم به ذکر است که دیجیتالی شدن اقتصاد مزایا و فرصت­های قابل‌توجهی به همراه دارد که بهره­مندی از آنان منوط به فراهم بودن یکسری الزامات و بسترهای اساسی است که در بروشور به مواردی از قبیل تدوین استراتژی جامع توسعه دیجیتال، مساعد کردن محیط کسب‌وکار و متناسب­سازی قوانین و مقررات با فضای اقتصاد دیجیتال، آموزش نیروی کار و ارتقا مهارت آنها و غیره اشاره گردیده است.

استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات و به‌طورکلی فناوری­های دیجیتال، مزایا و چالش­هایی را برای افراد، کسب­وکارها و دولت­ها به همراه دارد که در خصوص مزایا می­توان به ایجاد و افزایش نوآوری، بهبود کارایی و بهره­وری، ایجاد روش­های جدید ارائه محصولات و خدمات و ... و در مورد چالش­های دیجیتالی شدن نیز می­توان به کاهش درآمدهای مالیاتی، عدم امنیت اطلاعات و حفظ حریم خصوصی، محدودیت­های مرتبط با مهارت­های شغلی و توزیع نابرابر درآمد اشاره کرد.

برای ارزیابی وضعیت اقتصاد دیجیتال در کشورها، شاخص­ها و معیارهای متفاوتی وجود دارد که در نسخه حاضر به مواردی از قبیل شاخص توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات، دولت الکترونیک، آمادگی شبکه­ای، تجارت الکترونیک و شاخص رقابت­پذیری جهانی اشاره شده و بر اساس آنها وضعیت اقتصاد دیجیتال در کشور مورد بررسی قرار گرفته است.

بررسی آمارهای موجود حاکی از آن است که هرچند وضعیت کشور طی سال­های اخیر در شاخص­های مرتبط با بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات و به‌کارگیری این فناوری­ها با اندکی بهبود همراه بوده؛ اما در قیاس با سایر کشورها به‌ویژه کشورهای منطقه از جایگاه مطلوبی برخوردار نیستیم و تا دستیابی به اقتصاد دیجیتال در کشور فاصله قابل‌توجهی داریم.

در کشور ما بر اساس سند چشم‌انداز افق 1404، دستیابی به جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه به‌عنوان هدف اصلی در نظر گرفته شده که تحقق این امر، بدون توسعه و ارتقاء اغلب بخش­ها به‌ویژه بخش فاوا و شکل­گیری اقتصاد دیجیتال میسر نخواهد بود.

درواقع بخش فاوا که رونق و توسعه آن در دیگر بخش­ها کرد فراوانی خواهد داشت، در این مسیر نقش کلیدی ایفا می­کند و به‌عنوان موتور توسعه منجر به رشد، حرکت و توسعه بخش­های مختلف اقتصادی خواهد شد. هرچند که بخش فاوا در ایران همواره به‌عنوان یکی از بخش­های کلیدی مورد توجه بوده و از برنامه سوم توسعه به بعد، اقداماتی در راستای توسعه این بخش صورت گرفته؛ اما عواملی نظیر تعدد اسناد حوزه فاوا، وجود نهادهای متعدد و مختلف در این بخش، وجود خلأهای قانونی مرتبط با فاوا، فقدان نیروی کار ماهر و دارای مهارت لازم و غیره موجب شده که در خصوص توسعه فناوری­های دیجیتال و تحقق اقتصاد دیجیتال در جایگاه مطلوبی قرار نداشته باشیم.

از همین رو برای آنکه بتوانیم در عصر دیجیتال کنونی که همه کشورها در حال رقابت تنگاتنگ با یکدیگر هستند، از توان رقابتی مناسب برخوردار باشیم و به جایگاه مطلوب در عرصه بین­المللی دست یابیم، ضروری است که توسعه زیرساخت­های فناوری اطلاعات و ارتباطات، استفاده از تکنولوژی­های دیجیتالی نوین در همه بخش­ها و اندیشیدن تمهیدات ویژه برای ایجاد و توسعه اقتصاد دیجیتال به‌طورجدی مورد توجه سیاست‌گذاران و برنامه­ریزان کشور قرار گیرد.

چهل و هفتمین شماره بروشور «اقتصاد به زبان ساده» با موضوع «اقتصاد دیجیتال» را اینجا مشاهده کنید.