به نیمه‌های مردادماه که می‌رسیم پیام‌های تبریک برخی یادآوری می‌کند که روزی برای ما در تقویم رسمی نام‌گذاری شده، روزی برای خبرنگاران؛ در این روز اگر همه از زحمت کار پر دردسر روزنامه‌نگاری و خبرنگاری می‌گویند، در خیلی از روزها آنها را به نقد، به زبان تلخ، به عدم امنیت شغلی، به سانسور، مشکلات مالی و خیلی عوامل دیگر می‌نوازند. اما شاید در چنین روزی باید از این هم گفت که شیوه جدید در روزنامه‌نگاری چیست؟ چه باید کرد و چگونه محتوایی را برای مخاطب خود تدارک دید و قواعد کار کدام است؟
مجید رضاییان، استاد دانشگاه و پژوهشگر ژورنالیسم چند روز قبل کتابی با عنوان «شیوه‌نامه روزنامه‌نگاری» منتشر کرده و در گفت‌وگو با «پایگاه خبری اتاق ایران» می‌گوید: این روزها باید بین روزنامه‌نگاری عمومی و روزنامه‌نگاری تخصصی تفاوت قایل شد؛ در روزنامه‌نگاری تخصصی که سایت خبری شما هم جز آن است، وظایف روزنامه‌نگار اهمیت والایی دارد. وظیفه روزنامه‌نگار این است که زیرمجموعه‌های حوزه خود را به شکل تخصصی به سرویس تبدیل کند؛ مثلا وب‌سایت اقتصادی چندین سرویس در زیرمجموعه خود دارد.
رضاییان می‌گوید: پایگاه خبری اتاق ایران باید در چندین حوزه صنعت، معدن، بازرگانی و کشاورزی خدمات ارائه دهد؛ وقتی از روزنامه‌نگار-کارشناس یا خبرنگار-کارشناس حرف می‌زنیم در حیطه رسانه‌های تخصصی قرار می‌گیرند.
او ادامه می‌دهد: مسئله بعدی اولویت‌بندی فرم‌ها در روزنامه‌نگاری تخصصی است؛ رویداد محوری تا فرآیند محوری، سوژه محوری تا حوادث محوری در روزنامه‌نگاری تخصصی تفاوت عمده‌ای با رسانه‌های عمومی دارد. در آنجا خبر تعریف دیگری دارد و در اینجا خبر از دید دیگری اهمیت پیدا می‌کند؛ اینها همان ارزش‌های خبری است.
به گفته رضاییان ارزش‌های خبری در روزنامه‌نگاری تخصصی با نگاه تخصصی آمیخته است. به هر چیزی که در حوزه عمومی اتفاق افتاده، روزنامه‌نگار تخصصی توجه نمی‌کند. شکل ظاهر یک رویداد در روزنامه‌نگاری عمومی با رویداد مورد توجه در حوزه تخصصی متفاوت است. از این همین جا باید به این نکته اشاره کرد که در روزنامه‌نگاری تخصصی مسئله فرآیندمحوری است؛ نگاه آینده‌محور است؛ توجه به پیامدهای موضوع است.
رضاییان، استاد دانشگاه می‌گوید: مخاطبان در هسته رسانه سه دسته هستند؛ نخبگان، کنشگران و عموم مردم؛ هر سرویسی در رسانه تخصصی نخبگان خود را می‌شناسد؛ افرادی که درگیر حوزه هستند را هم می‌شناسند. اما مهمترین عنصر در روزنامه‌نگاری تخصصی کنشگران هستند و روززنامه‌نگار تخصصی بیشتر با کنشگران در تماس هستند.
به گفته رضاییان یک رسانه تخصصی، وب‌سایت و پایگاه خبری که در وب یک حضور دارند و همچنین در شبکه‌های اجتماعی فعال هستند، باید فرم‌های روزنامه‌نگاری از خبر تا مقاله انتقادی را بشناسند. خبرنگار باید از شکل «وی گفت»، «وی افزود» به گزارش فرآیندمحور حرکت کند.
او ادامه می‌دهد: ما به یک شیوه‌نامه جدید در روزنامه‌نگاری نیاز داشتیم. در روزنامه‌نگاری امروز ما- چه در فضای وب و چه در مطبوعات- «تولید» به حداقل رسیده و همه‌چیز به «وی گفت»- «وی افزود» متکی شده است. البته این به معنای این نیست که نقل‌قول طلایی را در گزارش استفاده نکنند؛ اما آن هم اصول خود را دارد. گاهی روزنامه‌نگاران فقط به بلوک‌نویسی نقل قول، توجه دارند و به اولویت‌بندی اطلاعات که مهمترین بخش گزارش است، توجه ندارند؛ شاید خیلی از نقدها به کار خبرنگاران از این حوزه است.
به گفته این استاد روزنامه‌نگاری و ارتباطات، خبرنویسی ـ گزارش خبری ـ گزارش توصیفی، تحلیلی و تحقیقی ـ مصاحبه خبری و عمقی ـ یادداشت نویسی ـ مقاله‌نویسی و نقد نویسی ـ و عکاسی خبری شش فرم تولید در روزنامه‌نگاری هستند که در کتاب «شیوه نامه روزنامه‌نگاری» به دستورالعمل‌های تولید آنها- به همراه تیترنویسی و فتوژورنالیسم حرفه‌ای- پرداخته شده است، روزنامه‌نگاران باید در رسانه‌های تخصصی به این اصول توجه کنند.
به گفته رضاییان، روزنامه‌نگارهای حوزه تخصصی باید به همه فرم‌ها توجه کنند؛ اگر روزنامه‌نگاران به این اصول توجه کنند، حتما در مسیر خود موفقیت‌هایی را به دست می‌آورند.
او درباره کار روزنامه‌نگاری در شرایط سخت امروز می‌گوید: آن چیزی که واضح و مهم است اینکه همه موضوع‌ها را باید فرآیندی دید؛ مثلا اگر در مناسبات بازرگانی در شرایط تحریم روابط خوبی برقرار است و در کشوری فرصت‌هایی وجود دارد ولی ما به آن توجه نکرده‌ایم؛ این وظیفه رسانه تخصصی است که به این موضوع‌ها بپردازد. رسانه تخصصی حرفه‌ای و کارشناسی است و خط قرمزها در این رسانه‌ها کمتر است.
او تاکید می‌کند: هر چه خبرنگار نگاه فرآیندی به موضوع داشته باشد، موفق تر است؛ چون در نگاه فرآیندی پیداکردن راه حل مهم‌تر کار است؛ البته رویدادها هم رها نمی‌شوند و تا مدت‌ها آن رویداد پیگیری می‌شود. هدف اصلی در اینجا جریان‌سازی و اثرگذاری است.
به‌گفته رضاییان باید روش فرآیندمحوری اولویت اول روزنامه‌نگاری تخصصی باشد؛ در کنار آن به فرم‌های روزنامه‌نگاری با هدف ارائه راه‌حل مشکل رجوع شود. نگاه فرآیندی نوعی نگاه کمپینی است که درنهایت کار خبرنگار اثرگذار می‌شود؛ باید ارزش نگاه فرآیندی در روزنامه‌نگاری تخصصی مورد توجه قرار گیرد.