در بهار 1399 و براساس آمارهای بانک مرکزی، نرخ رشد تولید ناخالص داخلی به قیمت پایه سال 1390 به منفی 2.8 درصد و نرخ رشد تولید ناخالص داخلی بدون نفت به منفی 6 دهم درصد رسیده است. در این میان از بین گروه‌های اصلی اقتصاد ایران، گروه کشاورزی و صنایع و معادن تنها بخش‌هایی هستند که رشد مثبت داشته‌اند و گروه نفت و خدمات همچنان با نرخ رشد منفی مواجه بوده‌اند.
در نخستین فصل سال جاری گروه کشاورزی با رشد 3.7 درصدی همراه شده که البته همچنان نسبت به فصول سال 98 رشد محدودتری را تجربه کرده است. هرچند درمقایسه با فصل‌های پیشین گروه نفت رشد منفی کمتری داشته، ولی به هر روی رشد منفی 16 درصدی این گروه تأثیر زیادی در کل رشد منفی بهار امسال داشته است.
پس از کشاورزی، گروه صنایع و معادن توانسته است با نرخ رشد 2.5 درصدی بیشترین نقش مثبت را درجلوگیری از تعمیق رشد منفی اقتصاد داشته باشد. در نهایت گروه خدمات نیز با رشد منفی 1.6 درصدی روبه‌رو شده که نسبت به فصول قبل رشد آن تحدید شده است. بررسی سهم و نقش فعالیت‌های مختلف دراین فصل نشان می‌دهد که با مهار احتمالی ویروس کرونا و تبعات منفی آن بر اقتصاد می‌توان انتظار داشت که رشد بخش غیرنفتی اقتصاد توانایی مثبت شدن و تأثیر بر کل تولید ناخالص داخلی را خواهد داشت. ضمن اینکه در این فصل گروه صنایع و معادن نیز با رشد همراه بوده است که می‌تواند اثر رشد منفی گروه نفت را در فصول آینده کاهش دهد.
افت 4150 میلیارد تومانی تولید ناخالص داخلی
بر اساس اعلام بانک مرکزی تولیـد ناخـالص داخلـی بـه قیمـت پایـه و بـه قیمت‌های ثابـت سال١٣٩٠ از 1501.1 هزار میلیارد ریال در سه ماهه اول سال ١٣٩٨ بـه 1459.6 هـزار میلیـارد ریـال در سـه ماهـه اول سال ١٣٩٩ کاهش یافته است. بررسی روند تحـولات ارزش افـزوده فعالیت‌های اقتصـادی حاکی از برآورد رشد اقتصادی منفی 2.8 درصدی برای سه ماهه اول سال ١٣٩٩ است.
افت قابل توجه تقاضا
برپایه این گزارش، درحالی که اقتصاد ایران در سمت عرضه با افت مواجه بوده است، اعداد و ارقام اعلام شده نشان می‌دهد که در سمت تقاضا با کاهش قابل توجهی مواجه بوده‌ایم. برآوردهـای اولیـه‌ای کـه درخصـوص اقـلام هزینـه‌ای اقتصاد همچون مخارج مصرف نهایی بخش خصوصی، مخارج مصرف نهایی بخـش دولتـی، تشـکیل سـرمایه ثابـت ناخالص و صادرات و واردات درسه ماهه اول سال ١٣٩٩ به عمل آمده اسـت، نشان دهنده این است که تنها مخارج مصرف نهایی بخش دولتی با رشد همراه بوده و سایر اقلام هزینه‌ای افت داشته است.
رشـد اقـلام هزینـه‌ای بـه قیمت‌های ثابت سال ١٣٩٠ حاکی از کاهش 4 درصدی مخارج مصرف نهایی بخش خصوصی، افت 6 دهم درصدی تشکیل سرمایه ثابت ناخالص است که در بخش صادرات و واردات این اقلام افت شدیدتری را تجربه کرده است به طوری که صادرات با افت 30 درصدی و واردات با کاهش 44.3 درصدی همراه شده است. از میان این اقلام تنها مخارج مصرف نهایی بخش دولتی با رشد 1.2 درصدی مواجه شده است. در مجموع، رشد هزینه ناخالص داخلی به قیمت بازار در سـه ماهـه اول سـال ١٣٩٩ نسـبت بـه دوره مشـابه سال قبل ٨/٢ درصد کاهش یافته است.
کدام فعالیت‌ها رشد را کاهش دادند
برآورد ارزش افزوده فعالیت‌های مختلـف اقتصـادی در سـه ماهـه اول سـال ١٣٩٩ نشـان می‌دهد کـه علـت عمـده کـاهش نـرخ رشـد تولیـد ناخـالص داخلـی در کـاهش ارزش افـزوده فعالیت‌های «نفـت»، «خـدمات اجتماعی و شخصی و خانگی»، «بازرگانی، رستوران و هتلـداری» و «حمـل و نقـل، انبـارداری و ارتباطات» بوده است. به طوری که سهم ارزش افزوده نفت منفی 2.3 درصد، خدمات اجتماعی و شخصی خانگی منفی نیم درصد، بازرگانی، رستوران و هتلداری منفی 4 دهم درصد و حمل و نقل، انبارداری و ارتباطات منفی 3 دهم درصد در نرخ رشد منفی 2.8 درصدی تولید ناخـالص داخلـی بهار امسال بوده است.
فعالیت‌هایی که مانع منفی‌تر شدن رشد شدند
همزمان با نقش منفی فعالیت‌های بالا در رشد تولید ناخالص داخلی کشور، برخی از گروه‌ها و فعالیت‌ها با رشد مثبت ارزش افزوده خود موجب شده‌اند تا رشد اقتصادی کشور منفی‌تر نشود. دراین زمینه گروه صنایع و معادن با سهم 6 دهم درصدی ارزش افزوده بیشترین تأثیر مثبت را در جلوگیری از افت بیشتر نرخ رشد اقتصادی داشته است. این درحالی است که فعالیت معدن از زیرگروه صنایع و معادن سهم صفر درصدی داشته است، اما زیرگروه برق، آب و گاز با سهم 3 دهم درصدی ارزش افزوده و صنعت و ساختمان هر یک با سهم 2 دهم درصدی در ارزش افزوده آثار مثبتی به همراه داشته‌اند. همچنین خدمات مؤسسات پولی و مالی از زیرمجموعه گروه خدمات - که درمجموع سهم منفی 9 دهم درصدی بالاترین نقش منفی را درمیان گروه‌های اصلی داشته است،- با سهم ارزش افزوده نیم درصدی اثر قابل توجهی در تولید ناخالص دخلی کشور داشته است و درنهایت گروه کشاورزی با سهم 3 دهم درصدی در تولید ناخالص داخلی نقش داشته است.
سهم محصولات زراعی و باغی در رشد اقتصاد
در میان گروه‌های اصلی، کشاورزی با رشد 3.7 درصدی بالاترین نرخ رشد تولید را داشته است. در سه ماهه اول سال ١٣٩٩ ارزش افزوده گروه کشـاورزی بـه قیمت‌های ثابـت سـال ١٣٩٠ بـه میـزان115.7 هزار میلیارد ریال برآورد شده است که نسبت به دوره مشابه سال قبـل 3.7 درصـد افـزایش نشـان می‌دهـد. برآوردهـای انجام شده بر مبنای آمارهای پایه وزارت جهاد کشاورزی حاکی از آن است کـه تولیـد محصـولات زراعـی وبـاغی در سال ١٣٩٩ نسبت به دوره مشـابه سـال قبـل بـه ترتیـب 4.4 و 6.3 درصـد و تولیـد محصـولات اصـلی دامـی 2.9 درصد افزایش یافته است.
رشد منفی 16 درصدی گروه نفت
بر اساس محاسبات اولیه، ارزش افزوده گروه نفـت در سـه ماهـه اول سـال ١٣٩٩ بـه قیمت‌های ثابـت سـال ١٣٩٠ به میزان 177.2 هزار میلیارد ریال برآورد گردید که گویای رشد منفی ١٦ درصدی نسـبت بـه دوره مشـابه سـال قبل است. نتایج حاصل از محاسبات مقدماتی در این زمینـه نشـان دهنـده آن اسـت کـه کـاهش نـرخ رشـد ارزش افزوده این گروه، ناشی از کاهش تولید و صادرات نفت خام و صادرات میعانات گازی نسـبت بـه دوره مشـابه سـال قبل بوده است. هرچند این نرخ رشد نسبت به نرخ رشد منفی 47.4 درصدی بهار 98 بهبود یافته است، اما همچنان افت قابل توجهی داشته است.
نقش‌آفرینان مثبت ماندن نرخ رشد صنایع
گروه صنایع و معادن در سه ماهه اول سال ١٣٩٩ از نرخ رشدی معادل 2.5 درصد برخوردار گردید کـه در مقایسه با دوره مشابه سال قبل 2.6 واحد درصد افزایش یافتـه ودر نتیجـه سـهمی معـادل 6 دهم واحـد درصـد از نـرخ رشد منفی 2.8 درصدی اقتصاد را در دوره مورد بررسی بـه خـود اختصـاص داده اسـت. در ایـن گـروه، ارزش افـزوده بخش‌های «صنعت»، «معدن»، «سـاختمان» و «بـرق، گـاز و آب» بـه ترتیـب بـا نـرخ‌های رشـد 1.3 ، 2.1 ،3.9 و 3.8 درصدی مواجه بوده اند.
برمبنای گزارش شاخص تولید کارگاه‌های بزرگ صنعتی کشور، شاخص تولید 13 گروه از 24 گروه اصلی در فصل اول سال جاری نسبت به فصل اول سال گذشته، رشد مثبت داشته و سهم این ۱۳ گروه از شاخص تولید کارگاه‌های بزرگ صنعتی معادل 83.8 درصد از کل شاخص یاد شده است. بر این اساس، صنایعی نظیر «تولید انواع آشامیدنی‌ها»، «تولید محصولات لاستیکی و پلاستیکی»، «انتشار و چاپ» و «تولید داروها و فرآورده‌های دارویی» و نظایر آن رشد مثبتی تجربه کردند.
درمقابل گروه‌هایی مانند «تولید پوشاک»، «تعمیر و نصب ماشین‌آلات و تجهیزات»، «تولید منسوجات» و «تولید محصولات رایانه‌ای، الکترونیکی و نوری» با افت تولید مواجه شده‌اند که شیوع کرونا با افت تقاضا برای محصولات این صنایع، کاهش تولید آنها را رقم زده است.
رشد ساختمان و سقوط ماشین آلات
در بخش تشکیل سرمایه ثابت ناخالص متشکل از دو بخش ساختمان و ماشین‌آلات که در بهار امسال با نرخ رشد منفی 6 دهم درصدی مواجه شده، رشد بخش ساختمان به مدد سرمایه گذاری‌های بخش خصوصی 3.6 درصد رشد داشته است، اما بخش ماشین آلات به دلیـل کـاهش واردات کالاهـای سـرمایه‌ای و همچنـین کـاهش تشـکیل سـرمایه ماشین‌آلات تولید داخل با افت قابل توجه 9.9 درصدی روبه‌رو شده است. در بخش ساختمان، با افزایش ارزش سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در ساختمان مناطق شهری، نرخ رشد ارزش افزوده ساختمان بخش خصوصی معـادل 4.2 درصد برآورد شده است که با در نظـر گـرفتن ارزش افـزوده سـاختمان دولتـی، نرخ رشد بخش ساختمان به قیمت‌های ثابت سال ١٣٩٠ معادل 3.9 درصد بوده است.
ضربه کرونا به خدمات
ارزش افزوده گروه خدمات با نرخ رشد منفی 1.6 درصد منفی 9 دهم درصد در رشد تولید ناخالص داخلی منفی 2.8 درصدی بهار 99 اثر داشته است. به دلیل محدودیت‌های کرونا از زیرگروه‌های شش گانه خدمات تنها نرخ رشد دو زیربخش شامل خدمات مؤسسات پولی با رشد 11.6 درصدی و خدمات مستغلات با رشد یک دهم درصدی مثبت بوده است. این درحالی است که رشد زیرگروه خدمات اجتماعی و شخصی با منفی 17.2 درصد، بازرگانی، رستوران و هتل با منفی 4 درصد، حمل و نقل با منفی 2.8 درصد و خدمات عمومی با منفی 2.4 درصد همراه بوده است.