چندی است که رنگ غیرمتعارف دریاچه ارومیه به معضل کم آبی آن اضافه شده است. موضوعی که از سوی دوستداران محیط زیست و فعالان آبی موج نگرانی و اظهار نظرهای مختلف را به وجود آورده است. سابق بر این، خشکسالی دلهره هر روز دریاچه ارومیه بود که به دنبال تعطیل شدن 33 سد حوضه آبریز دریاچه؛ اتصال زرینه رود به سیمینه رود، لایروبی رودخانه ها یعنی برنامه های ستاد احیای دریاچه ارومیه در این دو سال اخیر سرعت شور زارشدن دریاچه کندتر و سطح آب پنج برابر سال گذشته شد. اگرچه بلای بهره برداری بی‌رویه بشر و بردن حق آبه بحران همیشگی این دریاچه ۴۰۰هزار ساله بوده اما حالا مدتی است که با تغییر رنگ آب، دلشوره تازهای به جان دومین دریاچه آب شور زمین افتاده است .
به همین سبب نیز اظهارنظرهای مختلفی در این باره شنیده می‌شود که هر چند بوی دلسوزی و نگرانی از وضعیت این دریاچه را به رخ می‌کشد اما موج بروز نگرانی‌ها و موج جدیدی از اطلاع رسانی‌های به دور از واقع را منعکس می‌کند. البته این اولین بار نیست که دریاچه تغییر رنگ می‌دهد و در سال‌های اخیر با کاهش آب دریاچه و پرشدن آن، دریاچه رنگ باخته و صورتی نو به خود گرفته است. فرضیه‌های مختلفی پیش‌روی این اتفاق است که دراین میان، فرضیه‌هایی قدرت اثبات بیشتری در تحقیقات دارند. فرضیه تخم گذاری آرتمیا؛ موجودات سخت پوستی که اواسط تابستان هر سال ساکن دریاچه می‌شوند، فرضیه نمک‌های منیزیم‌دار که با رنگ نارنجی متمایل به قرمز به دلیل مقاومت بالا به دریاچه رنگ می‌دهند و یا فرضیه ترشح رنگدانه‌های جلبک‌هایی به نام «دونالی لا سالینا» که هرکدام می‌توانند در قرمزی آب دریاچه مؤثر باشند. کشند قرمز نیز فرضیه دیگری بود که موجب نگرانی شد؛ پدیده ای که به دنبال ورود بی‌رویه پساب‌های صنعتی و زه اب‌های کشاورزی به آب به وجود می‌آید. بر اثر رشد کشند قرمز در بستر دریاچه‌ها و تالاب‌ها، رنگ دریاچه تغییر می‌کند اما کارشناسان، طرح این فرضیه را منتفی می‌دانند؛ چراکه میزان شوری آب دریاچه ارومیه آنقدر زیاد است که جلبک‌های عامل کشند قرمز نمی‌توانند در این محیط، زیست کنند.
دکتر ناصرآق عضوهیأت علمی دانشگاه ارومیه نگاه علمی‌تری به این موضوع دارد و در کنار تمامی اظهارنظرهایی که در این خصوص منتشر شده است این پدیده را نه تنها خطرناک نمی‌داند که باعث زنده و پویا شدن دریاچه خوانده و معتقد است:«اگر بتوانیم سیستم فرآوری خاص جلبک‌های دریایی که موجب قرمز شدن دریاچه ارومیه شده است را بر روی این دریاچه مستقر کنیم می‌توانیم بهره برداری اقتصادی و علمی از وضعیت فعلی دریاچه داشته باشیم.»
وی در خصوص علت وقوع چنین شرایطی می‌گوید:«رویداد فعلی اتفاقی مسبوق به سابقه است و اصلا امرغیرطبیعی و خطرناکی نیست. در آب‌های شور در سراسر دنیا زمانی که شرایط مناسب برای جلبک‌های خاص آب شور حادث شود این جلبک ها شروع بهرنگدانه کاروتنوئیدی خاصی خواهند کرد که قرمز رنگ بودهو موجب قرمز شدن رنگ آب می‌شوند.»
دکتر آق ادامه می‌دهد:«باکتریهالوفیل باکتری‌های شورپسند هستند که در آب های شور دریاچه‌های سراسر دنیا وجود دارند . زمانی که ورودی آب و همزمان ورود مواد مغذی از طریق رودخانه ها افزایش می‌یابد و شوری دریاچه به حدی قابل قبولی کاهش می یابد در کنار افزایش دما این باکتریها و همچنین جلبلک‌ها شروع به تکثیر می‌کنند و برای مقابله با شوری آب رنگدانه‌های کاروتنوئیدی قرمز رنگی نظیر بتا کاروتن و باکتریورودوپسینترشح می‌کنند که در نهایت حاصل ازدیاد جمعیت این جلبک‌ها و باکتریها،افزایش رنگدانه‌های قرمز رنگ در آب است که منجر به قرمز شدن آب دریاچه می‌شوند.»
این پژوهشگر دریاچه ارومیه همچنین می‌افزاید:« در حال حاضر با افزایش ورودی آب دریا و ازدیاد مواد عالی و مغذزی در آب دریاچه ارومیه شرایط برای رشد و تغذیه جلبک‌های تک سلولی به خوبی فراهم شده است. هر زمانی که ورودی آب کم شود و مواد مغذی نیز کم شود تعداد این جلبک‌ها کاهش یافته و از میزان رنگ قرمز آب نیز کاسته می‌شود. در شرایط حاضر تا پایان تابستان با توجه به دمای هوا و وجود شرایط مساعد رشد جلبک‌ها و تکثیر آن ادامه خواهد داشت اما با شروع فصل پاییز و کاهش دمای هوا از میزان جلبک‌ها کاسته می‌شود و کم کم این پدیده از بین می‌رود.»
دکتر آق در عین حال در شرایطی که به تجربه سایر کشورهای جهان از چنین شرایطی اشاره می‌کند، می‌گوید:«این پدیده می‌تواند یک شرایط مساعد برای استفاده اقتصادی گروهی از محققان را به وجود آورد. در سایر کشورها با استخراج جلبک‌های موجود در دریاچه توسط و دستگاه سانتریفوژ و بازگرداندن آب به دریاچه از آنها برای تولید کرم‌های ضد آفتاب و لوازم آرایشی استفاده می‌کنند. وقتی چنین شرایطی بصورت طبیعی رخ می دهد می توان بدون این که این آب دریاچه را از چرخه خارج شودتنها با سانتریفوژ کردن جلبک‌ها و بازگرداندن آب به دریاچه ازاین پدیده استفاده اقتصادی برد.»
وی همچنین در پاسخ به این سوال که این پدیده می‌تواند ضرری را هم برای دریاچه در پی داشته باشد، می‌گوید:« یکی از زیان‌های این پدیده افزایش جذب نور توسط آب است که باعث افزایش تبخیر آب دریاچه می‌شود که درنهایت منجر به کاهش تراز آب دریاچه خواهد شد.»
در همین حال پیش از این با طرح فرضیه‌ها و پرسش‌های مختلف و حساس شدن به خونی نشدن آب، سرانجام روابط عمومی مرکز تحقیقات آرتمیای کشور، با اعلام نتایج تحقیقات تیم کارشناسی مؤسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور، اعلام کرده بود براساس این تحقیقات، رنگ آب در همه دریاچه‌ها و منابع آبی بزرگ و عمیق تحت تأثیر رنگ مواد محلول یا جوامع میکروارگانیسم‌های موجود در آنها متغییر است و تغییر شرایط اقلیمی و اکولوژیکی در دریاچه ارومیه موجب ایجاد تغییر در اجتماعات میکروارگانیسم‌های آن شده و این امر به نوبه خود تغییر رنگ آب این دریاچه را درپی دارد.»
دریاچه ارومیه دریاچه‌ای بسته با شوری بالاتر از اشباع و در شرایط دمایی بالا در وضعیت فعلی و کمبود اکسیژن باکتریهایی نمک دوست از جنس‌های هالو باکتریوم و هولوکوکوس و آرکو باکترها به شدت تکثیر پیدا کرده است؛ به طوری که تراکم آنها دراین شرایط طبق تحقیقات انجام شده در هر میلی لیتر پاب بیش از 6000 باکتری در میلی لیتر آب دریا رسیده و از آنجایی که این باکتریها پروکاریوت هستند یعنی رنگیزه‌های داخل سلول آنها به صورت پراکنده در سیتوپلاسم و بدون غشای محافظ قرار گرفته‌اند، بنابراین به راحتی نور خورشید را جذب و آن را منعکس می‌کنند و این امر موجب ایجاد رنگ قرمز مایل به صورتی تا زرشکی آب دریاچه ارومیه می‌شود. نقش باکتری‌های شورپسند پروکاریوت بسیار قوی‌تر از نقش جلبک دونالیلا در رنگ قرمز آب‌های اشباع از نمک همچون دریاچه ارومیه است.»
ازسوی دیگر گفته شد: «قسمت اعظم رنگ قرمز دریاچه ارومیه- (درحدود ۹۰ درصد) ناشی از وجود باکتری‌های شورپسند هالوباکتریوم هاست و جلبک دونالیلا نقش بسیار کمرنگی در این تغییر رنگ آب ایفا می‌کند؛ در حدود ۱۵-۱۰ درصد.» در اطلاعیه روابط عمومی مرکز تحقیقات آرتمیای کشور بر این مسئله هم تأکید شده که«باکتری‌های شورپسند هیچگونه اثرات منفی بر بهداشت و سلامت انسانی نداشته و استفاده تفریحی و شنا در دریاچه ارومیه بلامانع است.»