انتخاب رایزنان بازرگانی از میان انتخاب‌های بخش‌خصوصی یکی از مهمترین درخواست‌های بخش‌خصوصی بوده است. از طرفی نبود رایزنان بازرگانی در کشورهایی که به عنوان مقاصد اصلی صادرات کشور شناخته می‌شوند همواره مورد انتقاد بوده است.
اهمیت فعالیت رایزنان بازرگانی برای بخش خصوصی از این بابت است که فعالان اقتصادی بخش خصوصی رایزنان بازرگانی را به عنوان یاوران و همراهان خود در کشورهای هدف می‌دانند و معتقدند اگر این افراد در کشورهای هدف حضور داشته باشند، هزینه‌های صادراتی آنها به مراتب کاهش می‌یابد و می‌توانند از مشاوره‌های این افراد برای افزایش صادرات و رفع موانع و مشکلات موجود بهره ببرند.
غلامحسین شافعی، رئیس اتاق ایران آذرماه سال گذشته در دیداری که با معاون اول رئیس جمهور داشت، بر اهمیت انتخاب رایزنان بازرگانی از بدنه بخش‌خصوصی تاکید کرد. بعد از این دیدار بود که علیرضا رزم حسینی، وزیر صنعت، معدن و تجارت از پیگیری برای تفویض انتخاب رایزنان بازرگانی به اتاق ایران خبر داد.
در همین زمینه فریال مستوفی، عضو هیات نمایندگان اتاق ایران و رئیس کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق تهران می‌گوید: «ایران طی سال‌های گذشته تا به امروز مجموعا ۷۵ رایزن بازرگانی در کشورهای مختلف داشته است. اما درحال‌حاضر به‌دلیل برخی محدودیت‌های بین‌المللی که بخشی از آن ناشی از کرونا است تعداد رایزنان ایران به حداقل خود تقلیل یافته است. درحال‌حاضر ایران تنها دو رایزن بازرگانی در عراق و افغانستان دارد . از سوی دیگر ایران این مجوز را دارد که همزمان به ۶۰ کشور دنیا رایزن بازرگانی اعزام کند، این درحالی است که پیش از این، ایران تنها دارای ۲۰ پُست رایزنی بازرگانی بود.»
کسری بودجه و مشکلات مالی از جمله مهمترین دلایلی است که وزارت امور خارجه در توجیه عدم اعزام رایزنان بازرگانی به آنها اشاره می‌کند. معاون توسعه بازارهای صادراتی در همین زمینه توضیح می‌دهد:«بودجه ما ریالی است، بنابراین برای اعزام رایزن باید با ریال ارز به نرخ نیمایی تهیه کنیم و به مأمور بدهیم برای اینکه بتواند مستقر شود. در گذشته بودجه‌ای که در اختیار داشتیم برای ۱۵ نفر کفایت می‌کرد اما پس از افزایش نرخ ارز این بودجه برای تعداد کمتری قابل استفاده بود.»
طبق گفته حمید زادبوم، رئیس سازمان توسعه تجارت در حال حاضر امور مربوط به اعزام رایزنان بازرگانی کشورهای چین، ارمنستان، عمان، آذربایجان و روسیه انجام شده و به زودی افراد منتخب به کشورهای مربوطه اعزام می‌شوند.
او همچنین خبر داده است: برنامه اعزام رایزن بازرگانی به کشورهای ترکیه، پاکستان و هند در دستور کار قرار دارد.
پیش از این قرار بود تا پایان سال 99، اعزام رایزنان بازرگانی به 5 کشور هدف عمده صادراتی صورت گیرد. اما همان زمان معاون سازمان توسعه تجارت، اعلام کرد: « تنها مشکلی که وجود دارد مربوط به ویروس کرونا و لزوم واکسینه شدن این افراد و خانواده‌هایشان است و از آن طرف نیز برخی از کشورها قرنطینه‌های سفت و سختی دارند که ممکن است مدتی این افراد در کشور مقصد قرنطینه شوند؛ همچنین باید تأمین مالی مناسبی برای این افراد انجام شود.»
اهمیت انتخاب رایزنان بازرگانی از سوی بخش خصوصی از زبان معاون امور بین‌الملل اتاق ایران
فرآیند انتخاب و اعزام رایزنان بازرگانی به چه صورت است؟
افراد منتخب برای سمت رایزن بازرگانی مطابق دستورالعمل مربوطه مراحل گزینشی مختلفی را طی خواهند کرد و بعد از آزمون و مصاحبه زبان انگلیسی، آزمون تخصصی و مصاحبه اولیه که در سازمان توسعه تجارت ایران انجام می‌شود و همچنین استعلام‌های لازم، در کمیته‌ای متشکل از معاون وزیر و رئیس کل سازمان توسعه تجارت ایران، معاون توسعه مدیریت و منابع، رئیس مرکز نوسازی، رئیس اتاق ایران و رئیس اتاق تعاون مورد مصاحبه و بررسی قرار می‌گیرند. همچنین اطلاعات عمومی و تخصصی و برنامه این افراد مورد بررسی قرار می‌گیرد و نهایتا در صورت وجود قابلیت و توانمندی‌های لازم، برای فعالیت در کشورهای هدف به عنوان رایزن بازرگانی، اعزام صورت می‌گیرد.
معاون وزیر و رئیس کل سازمان توسعه تجارت ایران توضیح می‌دهد: افرادی که به عنوان رایزن بازرگانی به کشورهای هدف اعزام می‌شوند، علاوه بر گذراندن دوره‌های آموزشی مرتبط با فعالیت بازرگانی، ملزم به گذراندن شش ماه تا یک سال دوره کارورزی در معاونت توسعه بازارهای صادراتی سازمان توسعه تجارت و کار در میز مربوطه کشورهای هدف هستند. اما افرادی که پیش از این در میز کشور هدف خدمت کرده‌اند، از گذراندن این دوره معاف هستند و باید با اتاق‌ها، بخش خصوصی، انجمن‌ها و صادرکنندگان عمده به کشورهای هدف در ارتباط باشند و مشکلات و موانع صادرات و تجارت با این کشورها را بررسی کنند تا تجربه و اطلاعات لازم در مورد کشور هدف را به دست آورند و در مراحل اعزام قرار گیرند.
رئیس سازمان توسعه تجارت همچنین خبر داد: اطلاعات این افراد در حال حاضر در سایت سازمان توسعه تجارت ایران قرار دارد و تجار برای صادرات به کشورهای هدف لازم است قبل از هر گونه اقدامی مشورت لازم با این افراد را داشته باشند تا تصمیم و اقدام ناسنجیده‌ای صورت نگیرد و هزینه‌های صادراتی آنها کاهش یابد.
مهمترین مشکل عمده در اعزام رایزن بازرگانی چیست؟
نبود رشته دانشگاهی مخصوص برای تربیت افراد متخصص در این حوزه، از جمله مهمترین مشکلات اعزام رایزنان بازرگانی عنوان می‌شود. چراکه رایزن بازرگانی باید مسلط به زبان، حقوق، مدیریت، آداب دیپلماتیک، روابط بین‌الملل، فنون مذاکره و غیره باشد، ضمن اینکه به سیستم تولید و تجارت کشور آشنا باشد.
از طرفی همانطور که معاون سازمان توسعه تجارت توضیح می‌دهد:« در فراخوان‌هایی که می‌زنیم از ۳۰۰ نفر ۲ نفر شرایط مدنظر ما را دارند؛ بنابراین سازمان توسعه تجارت به دنبال اعزام «فرد» نیست بلکه باید متخصص‌ترین فرد را انتخاب و اعزام کند زیرا باید در شرایط سخت کار کند و هم اشراف کامل به اقتصاد و تجارت داشته باشد. بنابراین باید این فرد بیش از ۱۵ سابقه کار داشته باشد، مأموریت موقت رفته باشد، در رویدادهای مختلف و کمیسیون‌های مختلف و مذاکرات تجاری حضور داشته باشد که در خارج از سازمان توسعه تجارت این تیپ از افراد کم پیدا می‌شود.»