«ستاد پایش تنش آبی برای مراقبت‌های کاهش تنش آب در سطح شهرها و روستا‌های تمامی استان‌های کشور تشکیل می‌شود.» خبری بود که روز گذشته حمیدرضا کشفی، معاون راهبری و نظارت بر بهره‌برداری شرکت آب و فاضلاب کشور اعلام کرد.
کاهش ۴۰ درصدی نزولات جوی در سال آبی اخیر و احتمال بروز تنش آبی در مراکز جمعیتی تحت پوشش، علت تصمیم وزارت نیرو به تشکیل این ستاد بوده است و طبق گفته این مقام مسئول، قرار است در این ستاد، تمهیدات لازم جهت شناسایی و پیش‌بینی رفع مشکل تامین آب به‌ویژه در مناطقی که با مشکل کمبود تولید آب روبرو هستند صورت گیرد.
به گفته معاون راهبری و نظارت بر بهره‌برداری شرکت آب و فاضلاب کشور، تدارک تجهیزات ماشین آلات مورد نیاز و ضروری به‌ویژه دیزل ژنراتور، تولید، تامین و ذخیره آب بسته‌بندی شده به میزان کافی در استان یا سایر نقاط کشور از دیگر وظایف ستاد پایش تنش آبی استان‌ها است.
ایران به‌واسطه قرار گرفتن در منطقه خشک و کم‌باران زمین، شاهد دوره‌های متوالی خشکسالی و ترسالی است و البته در جریان تغییرات آب‌وهوایی، طول دوره‌های خشکسالی آن به‌مرور از مدت دوره‌های ترسالی بیشتر شده است. سحر تاجبخش رئیس سازمان هواشناسی کشوردر همین زمینه می‌گوید: «ایران 12سال در خشکسالی بوده و در 2 سال اخیر بارش‌ها افزایش یافته است. این بارش‌ها اندکی از آن خشکسالی 12ساله را جبران کرده است، اما این پایان خشکسالی نیست و اگر در یک دوره بلندمدت، مثلاً بازه ده ساله، بررسی کنیم، می‌بینیم که ایران همچنان در خشکسالی قرار دارد.»
نکته دیگری که تاجبخش یادآور شده است اینکه در سال آبی 99- 98، تغییرات دمایی قابل‌توجهی رخ نداده، اما دماهای حداقلی (مینیمم) در ایران نسبت به بلندمدت افزایش پیدا کرده و نسبت به میانگین بلندمدت شب‌های گرم‌تری داریم.
زنگ خطر خشکسالی در سال 1400 به صدا درمی‌آید؟
سال آبی کشور از مهر ماه هر سال تا پایان شهریور ماه سال بعد است؛ بنابراین در این بازه پیش‌بینی‌های بارش و خشکسالی انجام می‌گیرد که این پیش‌بینی به صورت ماهانه، فصلی و یا روزانه خواهد بود و آن چیزی که در حال حاضر طبق گفته رئیس سازمان هواشناسی شواهد به ما نشان می‌دهد، این است که شش ماه پر بارش کشور گذشته است و در مقایسه با مقادیر بلند مدت مقدار کمتر دریافت شده و تا الان حدود ۳۰ درصد کمتر از زیر مقدار بارش‌های بلند مدت هستیم.
از طرفی، آمار ارائه شده از سوی مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی نشان می دهد در سال آبی جاری (از اول مهرماه ۹۹) تا روز ۱۶ فروردین ماه جاری میزان بارشی که در کل کشور آمده نسبت به بلندمدت ۳۰ ساله ۳۱.۳ درصد کمبود دارد و ما در همه استان ها با کمبود بارش مواجه هستیم. اما میزان کمبود بارش ها در برخی استان ها مانند هرمزگان با ۷۸.۵ درصد کمبود بارش، سیستان و بلوچستان با ۷۳.۳ درصد کمبود بارش، کرمان ۵۸.۶ درصد کمبود بارش، خراسان جنوبی با ۴۹.۱ درصد کمبود بارش و فارس با ۴۳.۸ درصد کمبود بارش، وضعیت بحرانی و نگران کننده ای به لحاظ خشکسالی دارند.
در همین زمینه، احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم ومدیریت بحران خشکسالی آمار ارایه شده را نگران‌کننده توصیف و تاکید می‌کند: از ابتدای فروردین ماه جاری تا روز ۱۶ فروردین میانگین بارش در کشور ۲.۹ میلیمتر بوده که این میزان در میانگین بلند مدت ۳۰ ساله در این ۱۶ روزه ۲۰.۳ میلیمتر بوده و این رقم حاکی از کاهش ۸۵.۵ درصدی میزان بارش در کل کشور است و این مسأله وقتی برای ما نگران کننده می‌شود که بدانیم بارش های رگباری بهار در کنار ذوب شدن تدریجی برف ها در نهایت به پرشدن نسبی سد ها منجر می شد.
در همین حال گزارش شرکت مدیریت منابع آب ایران از وضعیت مخازن ۱۹۸ سد در حال بهره برداری کشور حاکی است میزان آب ورودی به سد ها از ابتدای سال آبی جاری (اول مهر ماه ۹۹) تا تاریخ ۱۳ فروردین ماه ۱۴۰۰ معادل ۱۹.۸ میلیارد مترمکعب بوده که نسبت به آورد سال گذشته آبی در همین بازه زمانی حدود ۳۴ درصد کاهش داشته است. از سوی دیگر میزان خروجی آب سد ها نیز با کاهش ۳۳ درصدی روبه رو بوده است. درمجموع موجودی آب مخازن سد ها نسبت به مدت مشابه سال آبی گذشته ۱۹ درصد کاهش داشته است.
حل بحران آب؛ کارشناسان چه می‌گویند؟
یکی از نکات حایز اهمیتی که فعالان حوزه آبی کشور در مدیریت تنش آبی مطرح می‌کنند این است که موضوع آب یک موضوعی مرتبط با مسائل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی است؛ برای همین لازم است درزمینهٔ خصوصی‌سازی و بحران‌های ناشی از آن در جامعه به‌عنوان یک موضوع فرابخشی مطالعه و بررسی شود تا دستاوردهای آن بتواند برای ورود به این مقوله و عبور از این دوران گذار به کار آید.
فاطمه پاسبان، عضو هیات علمی موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی و اقتصاد کشاورزی در یادداشتی که به مناسبت روز ملی آب برای پایگاه خبری اتاق ایران نوشته بود، ضمن طرح این سوال که با توجه به مخاطرات موجود و پیش‌رو برای امنیت غذای و واقعیت‌های موجود درباره منابع آبی و مدیریت آنچه باید کرد؟ تاکید کرده بود:« تنها راه‌حل وجود یک قوه عاقله در بخش مدیریت پایدار منابع آبی است که بتواند با هدایت و راهبری سازمان‌های دولتی، غیردولتی، مردم و جذب سرمایه خارجی تنگناهای موجود را شناسایی ، اولویت‌بندی و در جهت رفع مشکلات موجود و بهبود آن اقدامات مناسب را انجام دهد .ازآنجایی‌که پروژه‌های مدیریت آب در بخش کشاورزی نیازمند سرمایه بالایی است اکثر کشورهای درحال‌توسعه که با کمبود منابع مالی و سرمایه‌ای مواجه بوده برای اجرای پروژه‌های مختلف مدیریت بهینه مصرف آب، به سرمایه‌گذاری خارجی متوسل شده‌اند که جذب سرمایه‌گذاری خارجی با هدایت دولت، قانون مداری ، تسهیل فرآیندها و تشویق سرمایه‌گذار خارجی و تضمین و امنیت سرمایه آنان صورت گرفته است.برای دستیابی به مدیریت پایدار منابع آبی، ارائه پروژه‌های کاربردی و تأمین مالی آن از طریق سرمایه‌گذاری‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت نیازمند است.»
«مدیریت آمار و اطلاعات منابع و مصارف آب» از دیگر راهکارهایی است که به اعتقادغلامحسین شافعی، رئیس اتاق ایران از مهم‌ترین ابزارهای توسعه و بهره‌برداری پایدار از منابع آب کشور است. او در همین زمینه سال گذشته پیشنهاد داد تابرنامه ملی تولید برمبنای داده‌های پایه آب و هواشناسی تهیه شود.
رئیس اتاق ایران در همین زمینه خاطرنشان می‌کند:«آمار و اطلاعات دقیق و موثق، اصلی‌ترین و بنیادی‌ترین ابزار برای توسعه و بهره‌برداری پایدار از منابع آب در کلیه جنبه‌های مصرفی و غیرمصرفی محسوب می‌شود. مروری بر وضع موجود و مقایسه آن با شرایط مطلوب و البته دست‌یافتنی نشان می‌دهد که شکاف و خلا بزرگی بین این دو حالت در کشور حاکم است. نظر به اهمیت و جایگاه این ابزار مهم در سپهر مدیریت منابع و مصارف آب در کشور، آسیب‌شناسی و ارزیابی وضع موجود درباره مدیریت اطلاعات منابع و مصارف یک ضرورت ملی محسوب می‌شود تا از این طریق راهکارها و برنامه‌های مناسبی برای حل‌وفصل این چالش مهم در فرایند تکاملی مدیریت آب در کشور فراهم شود..