مرکز پژوهش‌های اتاق ایران در رویکردی تازه انتشار سلسله گزارش‌های «پایش تحولات تجارت جهانی» با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران را در دستور کار قرار داده است. در این قالب رویدادهای کلیدی از منظر تأثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران موردبحث و بررسی قرار می‌گیرند.
در گزارش نخست این مجموعه دو تحول کلیدی در اضلاع شمالی و جنوبی محیط ژئواکونومیک ایران موردبررسی قرار گرفته‌اند. نخست استراتژی جدید امنیت ملی روسیه و دوم رقابت ژئواکونومیک عربستان و امارات عربی متحده.
ایده کلیدی دیپلماسی اقتصادی روسیه در استراتژی جدید امنیت ملی این کشور تحت عنوان "مشارکت اوراسیایی بزرگ‌تر" مفهوم بندی شده است. روسیه از سال‌ها پیش اتحادیه اقتصادی اوراسیا را به‌عنوان ابتکار دیپلماسی اقتصادی خود پیگیری کرده است، اما حوزه این ابتکار را به کشورهای خارج نزدیک و کشورهای جمهوری‌های شوروی سابق محدود کرده بود. مشارکت اوراسیایی بزرگ‌تر دامنه این ابتکار را به کلیت اوراسیا گسترش می‌دهد.
این ایده اما با مشکلاتی روبرو است. به دلیل سابقه این کشور بسیاری این ابتکار را درنهایت ابتکاری ژئوپلیتیک و با هدف احیای تسلط روسیه بر جمهوری‌های شوروی سابق و سپس گسترش این حوزه نفوذ به سایر بخش‌های اوراسیا می‌دانند و به آن با دیده تردید می‌نگرند. دوم آنکه این کشور هیچ‌گاه اقتصادی بزرگ نبوده و نقش لوکوموتیو اقتصادی برای سایر کشورها را نداشته و نمی‌تواند نقشی شبیه نقش آلمان در اقتصاد اتحادیه اروپا یا نقش ژاپن و چین در اقتصاد آسیا را ایفا نماید. افزون بر این، ایده مشارکت در اوراسیای بزرگ‌تر در رقابت با دو پروژه کلان دیگر در پهنه اوراسیا یعنی اتحادیه اروپا از یک‌سو و ابتکار جاده و کمربند چین از دیگر سو، دارای نقاط ضعف جدی است.
از سوی دیگر و در جنوب ایران اختلاف عربستان سعودی و امارات عربی متحده بدل به یکی از موضوعات کلیدی در تحولات ژئواکونومیک خلیج‌فارس شده است. این اختلاف در چندلایه قابل بررسی است: در لایه انرژی، اختلاف اخیر دو کشور بر سر کاهش تولید نفت وارد دور تازه‌ای شده است. علاوه بر انرژی، رقابت فزاینده در حوزه‌های مشخصی به‌ویژه، لجستیک، صنعت توریسم، تبدیل شدن به هاب مبادلات مالی و میزبانی تولید نیز وجود دارد.
این موارد گویای سطح بالای رقابت میان دو کشور است. اما این دو کشور هنوز از منافع مشترک مهمی ازجمله مقابله با ایران، اخوان المسلمین و تهدیدات تروریستی مشترک برخوردارند. گرچه فوریت و اهمیت هر یک از این حوزه‌ها برای دو کشور متفاوت است. بنابراین درگرفتن این رقابت را نمی‌توان با اختلافاتی که این دو با قطر دارند مقایسه کرد.
متن شماره نخست از سلسله گزارش‌های «پایش تحولات تجارت جهانی» را اینجا مشاهده کنید.