نمایندگان مجلس هفته گذشته با رای خود اختیار بررسی طرح صیانت از حقوق کاربران فضای مجازی را به یک کمیسیون مشترک واگذار کردند تا این طرح جنجالی که محتوای آن از هفته‌ها پیش در فضای مجازی دست به دست می‌شد و نگرانی‌ها و واکنش‌های زیادی برانگیخته بود، نه با رای صحن مجلس بلکه با رای اعضای کمیسیون مشترک و بعد از تایید شورای نگهبان برای مدتی به صورت آزمایشی اجرا شود.
با بالا گرفتن نگرانی‌ها از اجرای این طرح، غلامحسین شافعی رئیس اتاق ایران در نامه‌ای به قالیباف رئیس مجلس از او خواست تا نظرات کارشناسان در تدوین این طرح مورد توجه قرار بگیرد. طلایی رئیس کمیسیون فناوری اطلاعات اتاق ایران هم در آخرین جلسه این کمیسیون بی‌توجهی تدوین‌کنندگان طرح به تبعات بین‌المللی آن، نسبت به از دست رفتن 34 میلیارد دلار صادرات غیرنفتی ایران با اجرایی شدن این طرح هشدار داد. به علاوه آذری جهرمی وزیر ارتباطات در دو نامه به ابراهیم رئیسی و محمدباقر قالیباف اجرای این طرح را موجب محدودسازی کاربران در دسترسی آزاد به اطلاعات و همینطور کمرنگ شدن نقش دولت در تصمیم‌گیری‌های فضای مجازی دانست. صاحبان بیش از 50 کسب و کار آنلاین هم در بیانیه‌ای طرح صیانت را تهدیدی برای موقعیت کاری خودشان دانستند و بیش از 800 هزار نفر از شهروندان هم در یک کارزار اینترنتی "نه به طرح صیانت" را امضا کردند. با همه اینها اما مجلس با دفاع از تصمیم خود مصمم به بررسی این طرح در کمیسیون مشترک است.
حالا 5 چهره فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی از نقطه نظر خود پاسخ داده‌اند که کدام جنبه از این طرح آنها را بیشتر از همه نگران کرده است؟
تهدید ناگهانی سبک زندگی
محمد مهدی فرقانی، رئیس سابق دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه: می‌توان از دو زاویه به این طرح نگاه کرد. اول از بعد امکاناتی است که فضای مجازی در اختیار شهروندان گذاشته؛ فضای مجازی چه در حوزه اقتصاد و چه در حوزه‌های ارتباطات و اطلاع‌رسانی، فرهنگی و اجتماعی و ... ظرفیت‌های جدیدی را برای تولید فکر، خلاقیت، دانش و محتوا ایجاد کرده است. از همه اینها مهم‌تر سهولت و گسترش فعالیت‌های اقتصادی به ویژه در شرایط کرونایی است که بخش مهمی از این فعالیت‌ها با رکود و کندی روبه‌رو بوده و بسیاری از کسب‌وکارها در فضای مجازی می‌گذرند و همینطور بسیاری از خدمات از جمله بانکداری و .. بر بستر این فضا انجام می‌شوند. اما از جنبه دیگر این طرح اثر روانی زیادی بر جامعه خواهد گذاشت. جامعه سال های سال طول کشیده تا به مقتضیات فضای مجازی خو گرفته و سبک زندگی خود را شکل داده و آن را انتخاب کرده و در حال پیش بردن است. این طرح می‌تواند به ناگهان آن سبک زندگی را مورد تهدید قرار بدهد و تهدید سبک زندگی دربردارنده نوعی عدم امنیت روانی، احساس تهدید و در نتیجه ایجاد نارضایتی، تندخویی و پرخاشگری و امثال آنها خواهد بود. لذا امیدوارم این طرح مورد بازنگری قرار بگیرد.
بازنده پیشاپیش جدال فناوری با رقبای منطقه‌ای
فرزین فردیس، رئیس کمیسیون اقتصاد نوآوری و تحول دیجیتال: در سال‌های آینده روز به روز جدال و رقابت‌های منطقه‌ای از جدال بر سر مسائل سنتی‌تر به سمت فناوری‌ها می‌رود. اینکه متخصصان حوزه هوش مصنوعی، تحلیل داده و بلاک‌چین کدام کشور قوی‌تر هستند و می‌توانند در جدال فناوری سهم بیشتری برای کشور و مردم خودشان به ارمغان بیاورند. ما با طرح صیانت یکی از خدمت‌هایی که به رقبای منطقه‌ای‌مان انجام می‌دهیم این است که سواره‌نظام‌های این جدال را دو دستی تقدیم آنها می‌کنیم. متخصصین و نخبگانی که در این جدال فناورانه هر کدامشان می‌توانند دست بالای کشور ما را داشته باشند با پای خودشان به کشورهای دیگر می‌روند و تبدیل به برگ برنده امارات، ترکیه، آذربایجان ، عربستان و خیلی از کشورهای دیگر می‌شوند که در اصل رقبای ما به حساب می‌آیند.
نقض 5 اصل قانون اساسی
کامبیز نوروزی، روزنامه‌نگار و حقوق‌دان: طرح صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی مبتنی بر نقض اساسی‌ترین حقوق شهروندان جمهوری اسلامی تنظیم شده و با اصول متعددی از قانون اساسی از جمله اصل 29 این قانون، بند هفتم اصل 3 قانون اساسی، و اصول 23 ، 24 و 28 در تضاد است محض است. این طرح بیش از هر چیز در پی آن است که امکان دسترسی شهروندان ایرانی ساکن در ایران را به منابع گردش اطلاعات محدود کند. از این جهت به حکم اصل نهم قانون اساسی این طرح اگر هم تصویب شود به لحاظ ماهیت فاقد مشروعیت است. چون به حکم قانون اساسی مجلس نمی‌تواند قانونی وضع کند که آزادی‌های مشروع ملت را از آنها سلب کند.
اشتباه نگاه امنیتی به فضای دیجیتال
عادل طالبی، دبیر انجمن کسب‌وکارهای مجازی: این طرح از جنبه‌های متفاوت و متعددی ایراد دارد. مراحل تدوین آن مراحل درست و کارشناسی نبوده است. همه می‌دانند امنیت در فضای دیجیتال مهم است اما نگاه امنیتی به فضای دیجیتال اشتباه است. طراحان طرح مجموعه‌ای از اهداف و خواسته‌ها را جمع کرده و می‌خواهند با یک قانون آنها را مطرح کنند. در حالی که هر کدام از این بخش‌ها قانون مجزای خودش را می‌خواهد. به علاوه یک کمیسیون فراقانونی ایجاد کرده‌اند که خودش قانون تصویب می‌کند و خودش هم اجرا می‌کند و خودش هم جریمه می‌کند. یعنی بالاتر از آنچه که در حال حاضر هم داریم. بنابرین فرآیندهای تدوین این طرح اشتباه است. به همین دلیل اعتقاد داریم کارشناسان باید بنشینند و برای آن دغدغه‌های به‌جا طرح‌های درستی را تدوین کنند.
اقتدارگرایی دیجیتال و دولت مداخله‌گرِ نامحدود
هادی خانیکی، رئیس رییس انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات: طرح صیانت که این روزها افکار عمومی را ملتهب کرده و تا حدودی در بخش‌هایی از جامعه نگرانی به وجود آورده در سطح اول به نظر می‌رسد به دنبال مسئله ارتباطات و حساسیت نسبت به گذرگاه‌های انتقال اطلاعات از فضای جهانی به فضای ملی باشد. اما این مسئله به نظر من سطح اول از مسائل بزر‌گ‌تری است که آنها را باید در چارچوب حکمرانی دیجیتال، اقتدارگرایی دیجیتال، حقوق دیجیتال و آزادی دیجیتال مورد بررسی قرار داد. به نظر می‌رسد فراتر از محدودیت‌هایی که در حوزه اطلاع‌رسانی و ارتباطات و کسب‌وکارها به وجود می اید مشکلات دیگری که این طرح برای جامعه ما و سطوح مختلفی از حکمرانی دیجیتال و قدرت قانونی نهادهای رسمی دارد نیز باید مورد واکاوی قرار بگیرد. به بیان دیگر اگرچه حساسیت‌ها نسبت به این طرح بیشتر متوجه محدودیت اینترنت و فضای مجازی است اما اشکال مهم‌تر آن در جای دیگری است. این طرح اینکه بلبشویی ایجاد می‌کند که نهادهایی نامرئی صاحب‌نظر می‌شوند. در حال حاضر چند دستگاه مشخص درباره فضای مجازی تصمیم‌گیری می‌کنند. اما در این طرح کمیته‌های جدید تصمیم‌گیری درست شده است که اصل حکمرانی مجازی را زیر سوال می‌برد. آنچه موجب نگرانی اصلی است این است که با اجرایی شدن این طرح نوعی اقتدارگرایی دیجیتال و یک دولت مداخله گر نامحدود خواهیم داشت.