دفتر مطالعات رفاه اجتماعی وزارت کار، تعاون و رفاه اجتماعی در ادامه مجموعه گزارش‌های فقر چندبعدی به بررسی فقر بهداشت و سلامت در ایران پرداخته است.
بررسی این شاخص به‌عنوان یکی از مهم‌ترین و پایه‌ای‌ترین ارکان توسعه، نشان می‌دهد که هرچند ایران به لحاظ درآمدی در بین کشورهای با درآمد بالاتر از متوسط قرار دارد، اما تقریباً به لحاظ همه شاخص‌های بخش سلامت وضعیت بدتری از این گروه کشورها دارد. بهداشت و سلامت هم از جهت میزان بهره‌مندی از آن و هم به لحاظ هزینه‌ای که برای آن پرداخت می‌شود، ارتباط بسیار مهمی با موضوع فقر دارد.
در این مطالعه، عدم دسترسی به سطح مطلوبی از سلامتی، فقر بهداشت و سلامت نامیده شده و برای سنجش آن از شاخص‌های بین‌المللی و داخلی با تأکید بر گروه‌های آسیب‌پذیر یعنی کودکان و مادران باردار استفاده شده است. این شاخص‌ها در چهار دسته کلی وضعیت سلامت، عوامل خطر، کیفیت نظام سلامت و پوشش خدمات بهداشتی و درمانی قرار گرفته‌اند.
بر اساس این مطالعه، وضعیت ایران از نظر عمده شاخص‌های بهداشت و سلامت بهتر از متوسط جهانی و بدتر از متوسط کشورهای با درآمد بالاتر از متوسط است که البته ایران در رده این کشورها طبقه‌بندی می‌شود. وضعیت ایران از نظر شاخص‌های وضعیت سلامت نظیر امید به زندگی، مرگ‌ومیر مادران ناشی از عوارض بارداری و زایمان، وضعیت مطلوب و از نظر شاخص‌های مرگ‌ومیر نوزادان و کودکان، نیازمند تداوم روند رشد فعلی است.
نر خ مرگ‌ومیر نوزادان زیر یک ماه و کودکان زیر 5 سال در ایران از هر هزار تولد نوزاد/کودک به ترتیب 9 و 14 رویداد است که هر دو بالاتر از متوسط کشورهای با درآمد بالا یعنی 7 و 13 رویداد قرار دارد. در طرف مقابل، در شاخص مرگ‌ومیر مادران از عوارض بارداری و زایمان از هر 100 هزار تولد، ایران با 16 رویداد، در وضعیت بهتری از کشورهای با درآمد بالاتر از متوسط با 57 رویداد، قرار دارد.
از نظر دسته دوم شاخص‌ها یعنی شاخص عوامل خطر، وضعیت کم‌وزنی نوزادان و دسترسی به آب آشامیدنی قابل‌قبول و وضعیت سوءتغذیه کودکان با بیش از 2.6 درصد از کل کودکان و روند افزایشی آن هشداردهنده است. به بیان دقیق‌تر درصد نوزادان دارای کم‌وزنی به‌جز در سال 1397 که کاهش داشته است، همواره روند رو به رشد داشته، هرچند که در مقایسه جهانی در وضعیت مطلوبی قرار دارد.
شیوع سوءتغذیه در کودکان زیر 5 سال با 2.6 درصد در ایران نگران‌کننده و با اختلاف بسیار زیادی نسبت به کشورهای با درآمد بالا قرار داشته و از گروه کشورهای با درآمد بالاتر از متوسط هم که مقدار آن 2.4 درصد بوده، بالاتر است. در برخی از استان‌ها مانند کهگیلویه و بویراحمد با 15.78 درصد و سیستان و بلوچستان با 13.29 درصد، این شاخص حتی بالاتر از میانگین جهانی آن یعنی 12.6 درصد بوده و به نظر می‌رسد وضعیت بحرانی است.
یادمان باشد که کاهش کالری دریافتی ایرانیان به‌خصوص در سال‌های 1397 و 1398 و افزایش سوءتغذیه در کودکان، پیامدهای بسیار منفی در ضریب هوشی کودکان در آینده خواهد داشت. همچنین وضعیت دسترسی به شبکه آب و فاضلاب به‌خصوص در مناطق روستایی با کمتر از نیم درصد در مقیاس جهانی بسیار نامطلوب تلقی می‌شود.
باوجود این‌ها، مشکل اصلی حوزه سلامت و بهداشت ایران در دسته سوم شاخص‌ها، یعنی شاخص‌های کیفیت نظام سلامت خود را نشان می‌دهد. بر اساس این مطالعه در ایران هم به لحاظ فراهم آوری امکانات بهداشتی و هم به لحاظ افزایش پوشش بیمه (هم به لحاظ پوشش جمعیتی و هم به لحاظ پوشش هزینه‌های درمان) نیازمند اقدامات جدی هستیم. چراکه حدود 15 درصد از ایرانیان فاقد بیمه‌های درمانی هستند. به‌اضافه اینکه بهره‌مندی از امکانات بهداشت و سلامت نامناسب بوده و پرداخت از جیب شهروندان بابت هزینه‌های سلامت با حدود 35.8 درصد، ایران را در رده 116 از 187 کشور جهان قرار داده است. همچنین بر اساس محاسبات، در حدود 30 درصد از جمعیت ایران درصورتی‌که با عمل جراحی مواجه شوند، باید بیش از ده درصد درآمد خود را برای آن بپردازند. رتبه ایران در این شاخص که از آن با عنوان هزینه‌های کمرشکن ناشی از عمل جراحی نام برده می‌شود، 93 در بین 132 کشور است.
در سال 1398 در حدود دو میلیون و پانصد هزار نفر از جمعیت کشور، تنها به علت هزینه‌های بهداشت و درمان، زیر خط فقر قرار گرفته‌اند. البته بیمه سلامت، نقش قابل‌قبولی در افزایش پوشش بیمه و کاهش سهم پرداخت از جیب داشته است؛ اما سرانه امکانات نظیر پزشک، پیراپزشک و تخت بیمارستانی، در ایران نه‌تنها کمتر از کشورهای با درآمد بالاتر از متوسط بلکه حتی از متوسط‌های جهانی که باوجود کشورهای بسیار فقیر محاسبه شده است، هم پایین‌تر است.
در چهارمین شاخص یعنی پوشش خدمات بهداشتی و درمانی پوشش واکسیناسیون در کودکان زیر یک سال مورد ارزیابی قرار گرفته که در تمام واکسن‌های موردنظر پوشش واکسیناسیون در ایران بسیار بالاتر از متوسط جهانی است. در سال 1399، پوشش واکسیناسیون در ایران 99 درصد بوده است. بنا به هدف‌گذاری اهداف توسعه پایدار تا سال 2030، پوشش واکسیناسیون باید برای همه باشد و ایران تا رسیدن به هدف فاصله اندکی دارد.
نکته آخر مربوط به مشکل نابرابری در توزیع امکانات در استان‌ها و شهرستان‌های کشور است؛ به‌طوری‌که استان سیستان و بلوچستان از مجموع 13 شاخص در 10 شاخص وضعیت بدتر از متوسط کل کشور دارد.
گزارش کامل این مطالعه را (اینجا) بخوانید.