مهسا عبادی فرد، پژوهشگر مدیریت و اقتصاد دارو، ضمن بررسی تجارت تجهیزات پزشکی مرتبط با کووید -۱۹، به واکاوی سهم کشورهای مختلف در تجارت این اقلام و رفتار آنها در تأمین این تجهیزات پرداخته است.
همه‌گیری کووید -۱۹ ناشی از شیوع ویروس جدید کرونا، بزرگ‌ترین اورژانس بهداشت عمومی در یک نسل است که در دو سال اخیر تجربه شد. از زمان شیوع اولیه این ویروس در ووهان چین در اواخر سال ۲۰۱۹، این عامل بیماری کشنده به‌سرعت در همه کشورها گسترش یافته و پیامدهای فوری و آشکاری را از نظر تجهیزات پزشکی در سطح جهان به دنبال داشته است. با توجه به اهمیت مقابله کشورها با ویروس جدید، تقاضای قابل‌توجهی برای داروهای حیاتی و تجهیزات تنفسی مصنوعی مانند ونتیلاتور و تجهیزات محافظت شخصی برای متخصصان مراقبت‌های بهداشتی افزایش یافته است. از طرفی اختلال در تولید و عرضه این کالاها و بسته شدن بنادر جهانی و موانع حمل‌ونقل بندری منجر به مشکلاتی در افزایش تقاضای فزاینده برای تجهیزات پزشکی شده است .
طبق گزارش‌های سازمان بهداشت جهانی، محصولات حیاتی مورد نیاز برای مقابله با بحران کووید-۱۹، شامل ۱۷ محصول است. از میان اتحادیه اروپا و 19 کشور با بیشترین تعداد موارد ابتلا به این بیماری، 4 کشور ایالات‌متحده، چین، ژاپن و کره به همراه اتحادیه اروپا، بیشترین سهم واردات محصولات مرتبط با کووید 19 را به خود اختصاص داده‌اند و عملاً 80 درصد واردات این اقلام مربوط به آنها بوده است. این در حالی است که حجم بالای واردات در برخی از محصولات مرتبط با کووید، کشورهای درحال‌توسعه را در برابر سیاست‌های کشورهای صادرکننده بسیار آسیب‌پذیر می‌کند و منجر به ایجاد اختلال در تأمین نیازهای شدید محصولات حیاتی برای کشورهای درحال‌توسعه خواهد شد.
از طرفی بسیاری از کشورهای درحال‌توسعه با وضع تعرفه بر واردات محصولات پزشکی مرتبط با کووید -۱۹، از سیستم مراقبت بهداشت مالیات می‌گیرند که تأثیر این اقدام افزایش قیمت داخلی محصولات اساسی و کاهش رفاه خواهد بود. تعرفه اعمال شده محصولات کلیدی در ۲۰ کشور درحال‌توسعه به‌طور متوسط بیش از ۶ درصد است و حتی تجهیزات محافظت شخصی مانند ماسک و لباس‌های محافظ شخصی مشمول تعرفه‌های بالای ۱۰ درصد هستند.
تجارت کالاهای مرتبط با همه‌گیری کووید-۱۹ در نیمه اول سال ۲۰۲۰، با افزایش ۲۹ درصدی در طی یک سال (سهم رشد واردات ۲۷ درصد و سهم رشد صادرات ۳۱ درصد) به‌سرعت رشد کرد. در میان این محصولات حیاتی، واردات ماسک تقریباً ۲ برابر شده است و با رشد ۸۵ درصدی از ۳۸ میلیارد دلار به ۷۰ میلیارد دلار رسیده و کل ارزش تجارت ماسک نیز ۱۴۰ میلیارد دلار بوده است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد به ترتیب ۱۰ کشور ایالات‌متحده، آلمان، چین، فرانسه، ژاپن، هلند، انگلستان، ایتالیا، کانادا و بلژیک، در صدر تجارت کالاهای حیاتی مرتبط با کووید-۱۹ هستند و این ۱۰ کشور بیش از ۷۲ درصد صادرات جهان را به خود اختصاص داده‌اند. همچنین ارزش صادرات چین در خصوص محصولات حیاتی کووید -۱۹، از ۱۸ میلیارد دلار در نیمه اول سال ۲۰۱۹ به ۵۵ میلیارد دلار در نیمه اول سال ۲۰۲۰ (رشد ۳ برابر) رسیده است.
در این میان، ایالات‌متحده به‌عنوان واردکننده اصلی کالاهای پزشکی مهم مربوط به کووید-۱۹ در جهان شناخته شده است و از ژانویه تا ژوئن ۲۰۲۰، کالاهای پزشکی به ارزش ۳۶ میلیارد دلار وارد کرده است که ۱۹ درصد از کل واردات کالاهای پزشکی مربوط به کووید-۱۹ را شامل می‌شود. همچنین کشور آلمان در رده دوم (ارزش ۱۷ میلیارد دلار معادل با ۹ درصد از کل واردات) سپس چین (۱۲ میلیارد دلار، معادل ۶ درصد از کل واردات) در رده سوم قرار دارد. البته چین برترین تأمین‌کننده ماسک صورت در جهان است که ۵۶ درصد ارزش کل صادرات جهان را تشکیل می‌دهد.
بر اساس یکی از پژوهش‌های اخیر موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی ایران، تجارت محصولات دارویی و پزشکی ایران با تأکید بر محصولات مرتبط با کرونا در سال ۲۰۱۷-۲۰۱۸ بالغ‌بر 9.6 میلیارد دلار بوده که ۶۰ درصد آن مربوط به واردات و ۴۰ درصد مربوط به صادرات بوده و سهم یک‌درصدی محصولات مرتبط با کرونا در صادرات غیرنفتی و سهم 4.4 درصدی آنها درکل واردات کشور بیانگر اهمیت نسبی بالای این محصولات است.
نکته حائز اهمیت این است که ۳۰ درصد از تجارت ایران در محصولات مرتبط با کرونا، اختصاص به کشورهای همسایه دارد به‌طوری‌که کشورهای مذکور سهم حدود ۸۵ درصدی در صادرات (۳۸۰ میلیون دلار از ۴۴۵ میلیون دلار کل صادرات) و ۲۲ درصدی در واردات (۵۶۴ میلیون دلار از ۲٫۵ میلیارد دلار نیاز وارداتی) ایران دارند.
همچنین از صادرات حدود ۲۴ میلیارد دلاری ایران به کشورهای همسایه، سهم محصولات مرتبط با کرونا معادل ۱٫۶ درصد بوده و درعین‌حال، تمرکز ۸۰ درصدی صادرات ایران در بخش تجهیزات محافظت شخصی است که این بخش تنها ۱۰ درصد از نیازهای بازار کشورهای همسایه را تشکیل می‌دهد؛ بنابراین بررسی ساختار صادرات ایران بیانگر فعالیت بنگاه‌های تولیدی و صادراتی محصولات مرتبط با کرونا در حوزه‌های بااهمیت کمتر از لحاظ ارزش‌افزوده و پیچیدگی محصول است که تداوم این روند به بدتر شدن رابطه مبادله در صنعت محصولات دارویی -بهداشتی (به‌طور خاص محصولات مرتبط با بیماری کرونا) به زیان ایران منجر خواهد شد.
متن کامل گزارش بررسی تجارت تجهیزات پزشکی مرتبط با کووید -۱۹ را اینجا مشاهده کنید.