اقتصاد دانش‌بنیان تنها مسیر رشد اقتصادی در آینده است

نشست هم‌اندیشی «کارآفرینی؛ رویای اقتصاد» برای گرامیداشت هفته جهانی کارآفرینی در اتاق ایران به‌صورت حضوری و مجازی با ریاست حسین سلاح‌ورزی نایب‌رئیس اتاق ایران برگزار شد. مهمان‌های این مجتبی رضاخواه رئیس فراکسیون اقتصاد دیجیتال و حکمرانی داده مجلس یازدهم، ابوالفضل کیانی بختیاری مدیرعامل سازمان مدیریت صنعتی، ابراهیم صالحی‌عمران رئیس دانشکده فنی‌وحرفه‌ای، محمدحسن دیده‌ور نایب‌رئیس کمیسیون صنایع اتاق ایران بودند.

در ابتدای نشست حسین سلاح‌ورزی، رئیس سازمان ملی کارآفرینی ایران از جایگاه مفهوم «کارآفرینی» در ایران گفت؛ جایگاه واژه کارآفرینی مانند «بهره‌وری» که در ایران به گواهی ایزو تقلیل یافته، ضعیف است. در تمام این سال‌ها بهره‌وری معضلی بوده که سیاست‌گذار در برنامه‌های توسعه عنوان کرده که یک‌سوم رشد اقتصادی از محل افزایش بهره‌وری انجام شود، بندی که هرگز عملیاتی نشده ولی در عوض هر بار به همان شکل تکرار شده است. هرگز در فرایند سندنویسی به این مسئله دقت نشده و یا آسیب‌شناسی انجام‌نشده است.

او درباره مفهوم کارآفرینی گفت: اگرچه خیلی‌ها کارآفرین و کارفرما را معادل هم می‌گیرند ولی کارآفرین کسی است که به فکر راه انداختن کسب‌وکاری نوآورانه است. در شرایط حاضر اقتصاد دانش‌بنیان شاید تنها یا یکی از مهم‌ترین مسیر است که بتواند مشکل رشد اقتصادی ایران را حل کند و برای همین توجه به کارآفرینی به معنای واقعی آن مهم است.

بعد از آن مجتبی رضاخواه رئیس فراکسیون اقتصاد دیجیتال و حکمرانی داده مجلس یازدهم گفت: برای اثربخشی کارآفرینی در اقتصاد نیازمند همراهی و هماهنگی بخش خصوصی، حاکمیت باهم هستیم؛ باید این زنجیره هماهنگ باهم عمل کند تا کارآفرینی رونق گیرد.

رضاخواه گفت: رشد اقتصاد دیجیتال در چند سال گذشته رونق بیشتری گرفته است. براساس آمار سازمان‌های بین‌المللی متوسط رشد اقتصاد دنیا 2.5 درصد و متوسط رشد اقتصاد دیجیتال حدود 8 درصد بوده است؛ این عدد در دوره کرونا بیشتر هم شد.

او درباره جایگاه ایران در اقتصاد دیجیتال در دینا گفت: ایران اصلاً نقشی در اقتصاد دیجیتال دنیا ندارد. برای اثرگذاری در این حوزه باید زنجیره درهم‌تنیده‌ای به این رشد کمک کند. آیا چنین زنجیره‌ای در ایران فعال است؟ آیا آموزش در این حوزه به‌روز و کارآمد است؟ تقاضا برای اقتصاد دیجیتال وجود دارد و تعارض منافع کسب‌وکارهای سنتی و نوین چگونه حل می‌شود؟

او ادامه داد: در زمان بروز تعارض‌ها مثل تعارض منافع سیستم حمل‌ونقل سنتی با تاکسی‌های اینترنتی باید حاکمیت و قانون‌گذار ورود کند.

او تصریح کرد: هم تقاضا برای اقتصاد دیجیتال وجود دارد و هم بهره‌وری در این حوزه بیشتر است. اما مسئله این است که باید تعارض منافع حل شود و بخش خصوصی و حاکمیت باهم برای اقتصاد ملی کشور کار کنند. اما متأسفانه برای کسب‌وکارهای نوین حمایت مالی ساختارمندی تعریف‌نشده است؛ در حوزه مالیات، بیمه و تأمین اجتماعی مشکلاتی وجود دارد. از طرفی بخش خصوصی بزرگ نداریم که خودش به‌تنهایی این حوزه را راهبری کند.

رضاخواه گفت: ما برای حمایت از حوزه فناوری و کارآفرینی نوآورانه باید زیرساخت‌های این حوزه را فراهم کنیم؛ مهم‌ترین گام اصلاح نگاه به این حوزه است.

بعد از آن ابوالفضل کیانی بختیاری نایب‌رییس هیات مدیره و مدیرعامل سازمان مدیریت صنعتی درباره کارآفرینی دیجیتال؛ روند نوپدید کارآفرینی گفت: به نظر می‌رسد که می‌توان گفت که عصر طلایی نوآوری‌های رادیکال در قرن 21 به سر رسیده است. بعید به نظر می‌رسد که دنیا شاهد خلق تکنولوژی‌هایی باشد که زندگی بشر را به پیش و پس از خود تقسیم کنند. نوآوری‌های امروزی بیشتر از جنس نوآوری‌های تدریجی و ساختاری، و در خوش‌بینانه‌ترین نوآوری‌های تحول‌آفرین هستند و به‌ندرت شاهد نوآوری‌های رادیکال هستیم و خواهیم بود! در دنیای کسب‌وکار، نوآوری‌ها بیشتر از جنس Servitization یعنی خدمت افزایی، نوآوری در خدمات بعلاوه محصول سنتی (یا محصول ناشی از نوآوری تدریجی) خواهد بود.

کیانی بختیاری درباره کسب‌وکار پلتفرومی گفت: پلتفرم‌ها مدلی برای کسب‌وکارند که از طریق تسهیل تبادل میان دو یا چند گروهِ وابسته به یکدیگر، ارزش ایجاد می‌کند. این گروه‌ها معمولاً مشتری‌ها و تولیدکننده‌ها هستند. پلتفرم‌ها برای محقق کردن این تبادل، شبکه‌ای بزرگ و مقیاس‌پذیر ایجاد می‌کنند که متشکل است از کاربرها، و منابعی که باید در موقع نیاز در دسترس باشند.

او ادامه داد: در طول همه‌گیری کرونا، پذیرش دیجیتال یک جهش کوانتومی در سطوح سازمانی و صنعتی داشته است.

کیانی بختیاری در ادامه این نشست از روندهای کارآفرینی گفت: روند اول کوچ دیجیتالی (Digital Nomadism)
 و گسترش کارآفرینی دیجیتال است: یعنی تغییر شکل و محیط کار از حالت سنتی به حالت دیجیتالی که پدیده رایج در همه دنیاست؛ مشخصه آن افزایش تمایل عمومی به کار در منزل به‌عنوان خویش‌فرما است.

به گفته او روند دوم کارآفرینی مبتنی بر دستگاه‌های تلفن همراه است؛ هر فرد به‌طور متوسط 96 بار در روز موبایلش را چک می‌کند (حداقل هر 10 دقیقه یک‌بار) در سال 2020، 1100 برند مرتبط با مد در فضای مجازی ایجاد شد. در سال 2020، ارزش تجارت الکترونیکی در آمریکا 792 میلیارد دلار بود. در سال 2021، از هر 6 دلار، 1 دلار در تجارت الکترونیکی گردش داشته است روند سوم اقتصاد مبتنی بر گیگ است: کاری که مدت‌زمان مشخصی طول می‌کشد و دائمی نیست.

او ادامه داد: اقتصاد گیگ اقتصادی که مبتنی بر نیروی کار خویش‌فرما، موقت و قراردادهای پیمانکاری است. کارآفرینی گیگ، کارآفرینی برای استفاده از اقتصاد گیگ (مثل اوبر و ایربی‌ان‌بی) است.

به‌گفته او روند چهار کارآفرینی برای بازارهای نیچ است. کارآفرینی که به شناسایی بخش‌های ویژه و دست‌نخورده اما شاید کوچک بازار پرداخته و برای این بخش‌های ویژه محصول یا خدمت تولید می‌کند. پیش‌بینی می‌شود بازارهای نیچ در آینده بسیار سودآورتر شوند.

او ادامه داد: روند پنجم کارآفرینی مبتنی بر حق خرید اشتراک است: در سال 2020، ارزش اقتصاد مبتنی بر حق اشتراک به 3 میلیارد دلار رسید. در سال 2027، ارزش اقتصاد مبتنی بر حق اشتراک به 11 میلیارد دلار خواهد رسید.

روند بعدی از نظر کیانی بختیاری کارآفرینی مبتنی بر مسئولیت اجتماعی است. او روند بعدی را جوان شدن کارآفرینان نامید: نسل جدید در همه دنیا (ازجمله دهه هفتادی‌ها و هشتادی‌های ایران چند ویژگی مشترک دارند: تنفر از کارمندی و رئیس داشتن، جستجوی علائق، تمایل به خویش‌فرمایی، تمایل به شغل انعطاف‌پذیر، تمایل به ساعات کاری منعطف. کارآفرینان در همه دنیا جوان شده‌اند. سن کارآفرینی در آمریکا به 14 سال رسیده است.

در ادامه روند هشتم تولید محتوا برای پلتفرم‌های دیجیتال معروف مثل یوتیوب باهدف کسب درآمد مستقیم یا غیرمستقیم (از طریق شهرت) عنوان شد.

او روند نهم را کارآفرینی سبز خواند: تولید محتوا برای پلتفرم‌های دیجیتال معروف مثل یوتیوب باهدف کسب درآمد مستقیم یا غیرمستقیم (از طریق شهرت). یوتیوب در 5 سال گذشته، 2 میلیارد دلار به تولیدکنندگان محتوا پرداخت کرده است. توئیچ (یک سرویس streaming برای بازی‌دوستان): برخی استریمرها که حتی به سن قانونی نرسیده‌اند، ماهانه 5000 دلار درآمد دارند.

بعد از آن سلاح‌ورزی گفت: در اکوسیستم نوآوری کسب‌وکار یکی از نواقص نبود آموزش کافی در حوزه خلاقیت است و به این صورت استعدادها و فرصت‌های کشف نمی‌شود.

در ادامه این نشست ابراهیم صالحی‌عمران رئیس دانشکده فنی‌وحرفه‌ای از ارتباط آموزش صحیح و هدفمندی آموزش در حوزه کارآفرینی گفت. در نظام آموزشی مهارت‌آموزی خیلی مهم است.

صالحی‌عمران گفت: باید دغدغه توسعه به دغدغه همگانی تبدیل شود. در چنین صورتی است که توجه به ‌نظام آموزشی در اولویت همه قرار می‌گیرد. زمانی فکر می‌کردند که مسیر توسعه از افزایش تعداد مراکز دانشگاهی می‌گذرد و این تجربه دنیاست ولی الآن خیلی‌ها به مسئله بهره‌وری توجه دارند. باید ارتباط بین منابع انسانی مهارت و آموزش موردسنجش قرار گیرد.

او ادامه داد: طبق بررسی و اندازه‌گیری مجمع جهانی آموزش رتبه ایران در حوزه بهره‌وری آموزشی رتبه خیلی خوبی نبوده است. باید آمایش و ساماندهی نظام علمی کشور بررسی شود.

صالحی‌عمران گفت: براساس آمارهایی که منتشرشده 75 درصد نیروی کار در ایران فاقد هرگونه مهارتی است. سرمایه انسانی خیلی مهم است. در دنیا دانشگاه بیشتر به آموزش مهارت‌ها تأکید دارند؛ مثلا در سوئیس مهارت‌آموزی 32 درصد، اتریش 29 درصد، فنلاند 64 درصد، امریکا 40 درصد و در ایران 12 درصد مورد توجه است.

او تأکید کرد: باید در نظام آموزشی کشور مهارت‌آموزی را جدی گرفت. متأسفانه بلایی سر آموزش عالی ایران آمده که تا دوره دکتر مهارت‌آموزی در دستور کار نیست. درحالی‌که راه کارآفرینی فقط آموزش مهارت است.

بعد از آن سلاح ورزی گفت: بنگاه‌های فعال در کشور یا از تحول دیجیتال استقبال نمی‌کنند یا شگفتی این حوزه را باور ندارند. باید به قدرت تحول دیجیتال و نوآوری ایمان داشت.

بعد از آن علیرضا کلاهی از قدرت خلاقیت و نوآوری در کنار کسب‌وکارها گفت: در دنیایی که تحولات به‌سرعت رخ می‌دهد ما نباید کند تصمیمی بگیریم. تفکر خطی با دنیای واقعی تفاوت جدی دارد و باید سریع‌تر تصمیم بگیریم. در دنیا پارادایم‌ها عوض می‌شود و باید موانع برداریم.

او گفت: در ایران پول کم نیست ولی به حوزه‌های غیرمولد وارد می‌شود. سرمایه‌گذاری خطرپذیر ممکن است در خیلی جاها شکست بخورد ولی در جاهایی پیروزی بزرگ به دست می‌آورد. در دنیا فناوری‌های نوین و عصر هوش مصنوعی نخبگان همه‌کاره خواهند شد. یک درصد جامعه کار خواهند کرد و بقیه سیاهی‌لشکر خواهند بود.

دولت‌ها از محل ارزش‌آفرینی کارآفرین‌های برتر مالیات خواهند گرفت. اگر نخبگان را از دست دهیم هیچ راهی نخواهیم داشت. باید راه برای سرمایه‌گذاری خطرپذیر هموار شود.

بعد از آن محمدحسن دیده‌ور نایب‌رئیس کمیسیون صنایع اتاق ایران گفت: کارآفرینی روح توسعه است؛ ضمیر جامعه است؛ روح استحکام‌بخش جامعه است و در ساختن آینده پیشرو است.

او گفت: در سال 2020 میزان سرمایه‌گذاران ایرانی در ترکیه چهار برابر شده است و میل به مهاجرت سرمایه انسانی از فراهم نبود شرایط ایفای نقش در فرایند توسعه و تصور دقیق از آینده است. هر چقدر به سمت تحریک نیروی انسانی برویم، مسیر توسعه و کارآفرینی فراهم‌تر می‌شود.

در ادامه این هم‌اندیشی سادات مدیر دبیرخانه خانه خلاق ستاد فناوری‌های نرم و هویت‌ساز معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری گفت: حوزه کارآفرینی به حوزه اشتغال مولد معروف است، رویکرد دستگاه‌های اجرایی کشور به مسئله فناوری و دانش‌بنیانی تغییر کرده است. توسعه این بخش اهمیت ویژه‌ای دارد. یکی از این مسائل آموزش‌های مهارتی است.

بعد از آن حاضران در این نشست سؤالاتی را در حوزه کارآفرینی مطرح کردند.