با شروع جنگ اوکراین و روسیه بازار انرژی متلاطم شده و نفت به قیمت 200 دلار در بازار جهانی رسیده است. غلامحسین حسنتاش، کارشناس ارشد حوزه انرژی درباره اینکه ایران چگونه می‌تواند وارد بازارهای جهانی شود، گفت: صادرات گاز ایران به اروپا مستلزم سه چیز است: الف- تعدیل اساسی روابط ایران با جامعه جهانی و کشورهای غربی و رفع کامل تحریم‌ها، ب-اصلاح و تحول اساسی در سیستم انرژی و خصوصاً به‌کارگیری یک عزم ملی در بهینه‌سازی مصرف سوخت و کنترل تقاضا و ارتقاء بهره‌وری انرژی که در غیر این صورت با تداوم روند موجود هرگز گازی برای صدور وجود نخواهد داشت، ج- استقلال در سیاست‌گذاری انرژی و سیاست‌های صادراتی انرژی و مقابله با فشارهای احتمالی رقبا و خصوصاً روسیه.
او درباره تأمین انرژی اروپا از سوی روسیه و از مسیر اوکراین گفت: در سال گذشته میلادی (2021) که آمار آن قطعیت یافته است، حدود 33 درصد از گاز موردنیاز اتحادیه اروپا از روسیه تأمین‌شده است که حدود 8 درصد آن از طریق اوکراین منتقل‌شده بود. البته مقداری از این گاز هم به‌صورت LNG به اروپا رسیده است. میزان وابستگی کشورهای مختلف عضو اتحادیه اروپا به گاز روسیه خیلی متفاوت است مثلاً کشورهای بوسنی هرزگوین و مولداوی 100 درصد به گاز روسیه وابسته‌اند، میزان وابستگی فرانسه 24 درصد است و آلمان هم 49 درصد گاز موردنیاز خود را از روسیه تأمین می‌کند.
20 درصد نفت‌خام اروپا از روسیه تأمین می‌شود
او افزود: در مورد نفت و فرآورده‌های نفتی میزان وابستگی اروپا به روسیه حدود 20 درصد است که در سال 2021 شامل واردات متوسط روزانه حدود 2.6 تا 2.7 میلیون بشکه نفت‌خام و واردات متوسط روزانه بیش از 500 هزار بشکه گازوئیل بوده است.
بحران اوکراین به کمبود عرضه نفت دامن زد
این کارشناس ارشد حوزه انرژی در ادامه به ارزیابی مناقشات اخیر روسیه و اوکراین و تأثیر بر بازار نفت و گاز پرداخت و گفت: این مناقشه تا همین‌الان تأثیر بسیار قابل‌توجهی بر بازار نفت و گاز داشته است. البته قبل از این بحران نیز روند قیمت‌های جهانی نفت و گاز به دلیل کمبود عرضه نسبت به تقاضا افزایشی بود که این بحران هم به آن دامن زد، اما اینکه قیمت‌ها تا چه میزان بیشتر از این دستخوش تغییر شود بستگی به میزان گسترش و طولانی شدن بحران خواهد داشت، البته اکنون به‌سوی فصل گرم می‌رویم که مقداری بحران را کاهش خواهد داد و به‌هرحال در میان‌مدت جایگزین‌هایی وارد خواهند شد.
تلاش اروپا برای متنوع‌سازی مضاعف شد
او درباره احتمال تغییر در رویکرد مبادی تأمین از سوی انرژی اتحادیه اروپا تصریح کرد: فکر می‌کنم این اتفاق خواهد افتاد، اروپائی‌ها از گذشته و خصوصاً از سال 2009 که یکبار روسیه در ابتدای سال نوی میلادی به بهانه‌هایی جریان گاز به اروپا را قطع کرد، به فکر متنوع‌سازی بیشتر مبادی و مسیرهای تأمین انرژی افتاده بودند و در سال 2014 در جریان بحران کریمه نیز عزمشان جدی‌تر شد و به دنبال این بحران نیز قطعاً این تلاش را مضاعف خواهند کرد.
اتحادیه سال‌هاست نگران است
حسنتاش تأکید کرد: اروپا از سال‌ها پیش نگران میزان وابستگی خود به نفت و گاز روسیه بوده که اینک این نگرانی به اوج خود رسیده است و قطعاً موجب تجدیدنظر در تأمین انرژی خواهد شد، قطعاً اروپائی‌ها تلاش‌های خود را برای ارتقاء بهره‌وری انرژی گسترش خواهند داد، ممکن است این مسئله فرصت‌هایی را برای آن دسته از کشورهای اتحادیه اروپا که ازنظر سطح فناوری ضعیف‌تر هستند، فراهم کند و کشورهای پیشرفته‌تر اروپا به ارتقاء فناوری آن‌ها در کنترل و بهینه‌سازی مصرف انرژی کمک کنند. همین اتفاق احتمالاً در مورد انرژی‌های تجدیدپذیر هم رخ خواهد داد.
امریکا به دنبال مهار چین
او گفت: باید توجه داشت با توجه به مخاطراتی که به‌هرحال در واردات انرژی و همچنین مخاطراتی که در آبراه‌ها و خصوصاً در قطب‌های تأمین انرژی فسیلی در جهان وجود دارد و با توجه به اینکه در میان‌مدت و بلندمدت ممکن است آمریکایی‌ها بخواهند رقیب اصلی خود یعنی چین را از طریق ناامن‌سازی مبادی و مسیرهای انرژی مهار کنند و اروپائی‌ها هم این مسائل را به‌خوبی می‌دانند و تجربه کرده‌اند، به نظر من در درجه اول اروپایی‌ها در حد ممکن به سمت خودکفائی انرژی و نیز کاهش وابستگی به واردات حرکت خواهند کرد و این مستلزم ارتقاء بهره‌وری انرژی و توجه بیش‌ازپیش به انرژی‌های تجدیدپذیر است که با تعهدات زیست‌محیطی این کشورها نیز هماهنگ است، در قدم بعدی اروپائی‌ها باید انعطاف در سیستم انرژی و جایگزین‌سازی انواع انرژی‌ها برای مصارف مختلف را تا حد ممکن ارتقاء دهند که در مواقع بحرانی و ضروری سریع‌تر بتوانند از نفت به گاز یا از هردو به برق یا برعکس شیفت کنند که این نیز به‌نوبه خود منجر به توسعه فناوری خواهد شد اما به‌هرحال اروپا تا سال‌های سال نخواهد توانست بی‌نیاز از واردات انرژی شود، بنابراین در کنار همه این‌ها باید مبادی و مسیرهای وارداتی خود را نیز متنوع کند.
اروپا چقدر به روسیه وابسته است؟
این تحلیلگر بازار نفت بابیان اینکه تغییر رویکرد اروپا از روسیه آسان نخواهد بود ولی غیرممکن هم نیست، افزود: البته با اطلاعات و ارقامی که ذکر کردم اکنون هم این‌طور نیست که روسیه مبدأ اصلی تأمین انرژی اروپا باشد، البته یکی از مهم‌ترین مبادی است. در حال حاضر حدود 25 درصد انرژی اروپا از گاز طبیعی، 31 درصد از نفت، 16 درصد از زغال‌سنگ، 12 درصد از سوخت هسته‌ای و مابقی یعنی حدود 16 درصد از طریق برق‌آبی و سوخت‌های تجدیدپذیر و زیستی تأمین می‌شود، با این حساب درواقع حدود 15 درصد از انرژی اروپا به روسیه وابسته است که البته مارژین مهمی است.
اتحادیه به دنبال LNG
او درباره گزینه‌های احتمالی اروپا برای دریافت انرژی بیان داشت: در مورد گاز طبیعی فکر می‌کنم اروپائی‌ها ظرفیت ترمینال‌های دریافت LNG خود را افزایش بدهند تا بتوانند گاز بیشتری را به‌صورت مایع‌شده وارد کنند. تأمین‌کنندگان LNG متنوع‌تر هستند. اکنون ایالات‌متحده هم به یک تأمین‌کننده عمده LNG برای اروپا تبدیل‌شده است. همچنین اروپائی‌ها ظرفیت‌های ذخیره‌سازی خود را افزایش خواهند داد تا بتوانند بالانس فصلی بهتری داشته باشند.
تأمین گاز از آذربایجان
حسنتاش اظهار داشت: در مورد خط لوله تنها کشورهایی که شاید اروپا بتوانند در کوتاه‌مدت و میان‌مدت گاز بیشتری از آن‌ها وارد کند، جمهوری آذربایجان و کشور نروژ هستند، فکر نمی‌کنم الجزایر و لیبی که هم‌اکنون از طریق خط لوله بستر دریای مدیترانه به اروپا وصل هستند، بتوانند گاز بیشتری را به این قاره صادر کنند. رژیم اشغالگر قدس هم در تلاش است با اتکا به ذخایر گازی که در بستر مدیترانه کشف کرده است در آینده به اروپا گاز صادر کند.
سه شرط برای اینکه اروپا روی ایران حساب باز کند
او درباره نقش‌آفرینی ایران در بازار نفت و گاز اروپا گفت: در مورد گاز متأسفانه ایران فرصت‌های گذشته را ازدست‌داده است و به نظر من در کوتاه‌مدت و میان‌مدت اروپائی‌ها روی ایران حسابی باز نکرده‌اند. شاید در بلندمدت فرصت‌هایی برای ایران وجود داشته باشد اما حداقل مستلزم سه چیز است: الف- تعدیل اساسی روابط ایران با جامعه جهانی و کشورهای غربی و رفع کامل تحریم‌ها، ب-اصلاح و تحول اساسی در سیستم انرژی و خصوصاً به‌کارگیری یک عزم ملی در بهینه‌سازی مصرف سوخت و کنترل تقاضا و ارتقاء بهره‌وری انرژی که در غیر این صورت با تداوم روند موجود هرگز گازی برای صدور وجود نخواهد داشت، ج- استقلال در سیاست‌گذاری انرژی و سیاست‌های صادراتی انرژی و مقابله با فشارهای احتمالی رقبا و خصوصاً روسیه.
نفت ایران می‌تواند نیاز اروپا را تأمین کند
این کارشناس ارشد حوزه انرژی تأکید کرد: در مورد نفت‌خام وضعیت فرق می‌کند و در صورت به نتیجه رسیدن مذاکرات و به وجود آمدن گشایش در صادرات نفت‌خام و فرآورده‌های نفتی، نفت ایران می‌تواند در کوتاه‌مدت هم بخشی از نیاز اروپا را تأمین کند، ولی در بلندمدت همان مواردی که در مورد گاز مطرح کردم در این مورد هم ضرورت دارد.