مدت‌هاست که بانک مرکزی از اجرایی شدن قانون جدید چک و لزوم آن می‌گوید. قانون جدید چک از ابتدای آذرماه ۱۳۹۹ اجرایی شده است. اصلاحات قانون چک با هدف منفعت فعالان اقتصادی و مردم و رفع موانع و خلأهای قانونی انجام‌شده است. توزیع کامل این چک‌ها سال گذشته، در شبکه بانکی کشور انجام شد که متقاضیان آن باید از الزامات قانونی چک‌های جدید چون ثبت، نقل‌وانتقال، نحوه برگشت زدن چک و دلایل آن، نحوه سو اثر چک، محدودیت‌های دارندگان چک برگشتی و موارد منع اعطای دسته‌چک به اشخاص آگاه باشند.
حالا مهران محرمیان، معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی از جزئیات اقداماتی که درباره قانون جدید چک، اجرایی شده، گفته است.
محرمیان گفته که دسترسی به خدمات سامانه صیاد از طریق پیامک امکان‌پذیر شده و الان در شبکه بانکی هر فردی یک چک برگشتی حتی به میزان یک ریال هم داشته باشد، حساب وی قفل می‌شود و دیگر نمی‌تواند چک صادر کند.
به‌گفته محرمیان بابیان اینکه قانون جدید چک، 17 تکلیف را برای شبکه بانکی برشمرده که 11 مورد از این تکالیف به‌طور کامل انجام‌شده است. مهم‌ترین آن، اینکه هر چکی که صادر می‌شود باید در سامانه صیاد ثبت شود.
محرمیان گفت: در سال 1400، 180 میلیون فقره چک جدید صادرشده که 65 میلیون فقره آن در سامانه صیاد ثبت و صادر شد و درواقع آن فردی که چک را گرفته، تأیید کرده و اگر به فرد دیگری می‌خواست منتقل کند در آنجا ثبت کرده است.
او ادامه داد: این موضوعی است که تا قبل از اجرای این قانون وجود نداشت و شرایط این‌گونه بود که اگر چک در بازار 10 دست می‌گشت کسی خبردار نمی‌شد و ابزاری برای پول‌شویی و فرار مالیاتی و سایر تخلفات بود که خوشبختانه این‌ها مدیریت‌شده است.
معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی گفت: یکی از مواردی که انجام‌نشده این است که اگر شخصی چکی را به‌حساب گذاشت و چک برگشت خورد از سایر حساب‌های آن فرد در بانک‌های دیگر هم برداشت شود؛ این موضوع اکنون در همان بانک، عملیاتی است و اگر آن فرد در همان بانک حساب دیگری داشته باشد برداشت، مسدود و این کار تمام می‌شود.
محرمیان افزود: در خصوص مسدودی وجوه در سایر بانک‌ها، معضل اصلی این بود که این اقدام باید به‌صورت هم‌زمان در کلیه بانک‌ها انجام می‌شد. اکنون این خدمت در 25 بانک عملیاتی است و با رهنمود رئیس‌کل بانک مرکزی به بانک‌ها اعلام کردیم که هفته آینده مانوری را دراین‌باره برگزار کنیم.
او افزود: روزانه چند ده هزار چک برگشتی داریم که باید تا مدتی بیایند که مطمئن باشیم به لحاظ فنی مشکلی نیست و البته پنج بانک باقی‌مانده هم به این طرح بپیوندند، ممکن است دو هفته طول بکشد.
معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی گفت: این کار را به‌صورت آزمایشی اجرا می‌کنیم تا بانک‌ها سرویس‌هایشان زیر فشار برود، مطمئن شویم مشکلی نیست، درنهایت عملیاتی کنیم.
محرمیان ادامه داد: سرویس ما وصل است و یک مرحله مانور را آزمایشی انجام می‌دهیم و اگر موفقیت‌آمیز بود عملیاتی می‌شود و اگر سرویس بانک‌ها پایدار نباشد ممکن است مقداری طولانی شود و فرصتی دهیم تا سرویس آن‌ها پایدار شود.
او درباره چالش بانک‌هایی که متصل نشده‌اند گفت: بحث مسدودی و رفع مسدودی حساب، برنامه پیچیده‌ای است که برای هرکدام از این‌ها، بانک‌ها حدود 150 تست باید انجام دهند. لذا این تکلیف در شرف اجرا است و به‌زودی عملیاتی خواهد شد.
محرمیان با تأکید بر اینکه تمامی تکالیف مربوطه حتی مواردی که هنوز در شبکه بانکی اجرایی نشده مواردی هستند که در بانک مرکزی انجام و اجرایی شده است، گفت: مسئله این است که سرویسی که در بانک مرکزی اجرایی شده برای مردم قابل‌دسترسی هست یا خیر که در این خصوص واسط بین بانک مرکزی و مردم، بانک‌ها و مؤسسات اعتباری هستند.
او ادامه داد: به‌عنوان‌مثال ثبت چک توسط خودپردازها از سوی بانک مرکزی اجراشده و 15 بانک به این سرویس متصل شده‌اند و سایر بانک‌ها نیز به‌تدریج متصل خواهند شد. در مورد پیامک وقتی شاهد کندی بانک‌ها بودیم، بانک مرکزی وارد عمل شد و سرویس را راه‌اندازی کرد و چند روز گذشته عملیاتی شد و تاکنون 90 هزار چک از این طریق عملیاتی شده و به‌تدریج بین مردم رواج بیشتری پیدا می‌کند.
محرمیان گفت: اگر در شبکه بانکی هر کس یک چک برگشتی حتی به میزان یک ریال داشته باشد، قفل می‌شود و دیگر نمی‌تواند چک صادر کند اما قبلاً این‌طور نبود.
محرمیان گفت: قبلاً کسی که از بانک‌های مختلف دسته‌چک داشت تا موقعی که برگ دسته‌چک داشت می‌توانست تک‌تک آن را دست مردم بدهد حتی اگر دچار ورشکستگی شده بود اما اکنون به‌محض اینکه یک چک حتی به میزان یک ریال برگشت بخورد، قفل می‌شود و صاحب چک دیگر نمی‌تواند چک جدید صادر کند.
معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی در مورد چک‌های تضمین‌شده هم گفت: از ابتدای اردیبهشت این کار انجام شد یعنی بانک‌ها موظف هستند مشخصات چک‌های تضمینی صادره را در سامانه صیاد ثبت کنند.
او ادامه داد: به دلیل اینکه چک‌های تضمین‌شده‌ای که قبل از این صادرشده و دست مردم است یک مهلت زمانی دارد تا در بازار بچرخد تا 17 خرداد فرصت دادیم که این چک‌ها در شبکه تمام شود.
معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی گفت: از 17 خرداد اگر بانکی چک تضمینی صادر کند که در سامانه صیاد ثبت‌نشده باشد باید حتماً در خود همان بانک نقد شود و آن چک دیگر اجازه نقد شدن در سایر بانک‌ها ندارد و طبیعتاً با بانک مربوطه برخورد می‌شود.
محرمیان درباره تمکین بانک‌ها هم گفت: این موضوع اجرایی شده ولی اگر گزارشی باشد به آن رسیدگی خواهد شد.
او تصریح کرد: 50 درصد از خودپردازها و کیوسک‌ها به شبکه بانکی کشور متصل هستند که بیش از 30 هزار مورد می‌شود و بانک‌های جدید هم به‌زودی به آن متصل خواهند شد. بانک‌های بزرگ به خودپردازها متصل شده‌اند و هدف‌گذاری ما این است که این موضوع تا پایان اردیبهشت نهایی شود. تنها مشکلی که ممکن است در کار بعضی از بانک‌ها اخلال ایجاد کند این است که برخی از تست‌هایی که انجام می‌دهند به مشکل فنی بر می‌خورد و چند روزی عقب خواهد افتاد.
معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی درباره استفاده از چک‌های جدید برای تضمین که در حال حاضر امکان استفاده‌اش وجود ندارد، گفت: در این چک‌ها مسئله اصلی حقوقی است، در قانون تصریح شده است زمانی که چک صادر می‌شود باید تاریخ هم ثبت شود، ولی آن چه که در بازار تاکنون مرسوم بود این است که در چکی که بابت تضمین داده می‌شود تاریخ ثبت نشود که این موضوع با قانون در تناقض است. در این خصوص با نهادهای نظارتی اعم از دیوان محاسبات، سازمان بازرسی، کمیسیون اصل 90 و نهادهای دیگر در تماس هستیم.
او گفت: کمیسیون اصل 90 اعتقادشان بر این بود که می‌شود با توکیل، موضوع ثبت تاریخ را به تعویق انداخت که البته از دید ما با قانون همخوانی ندارد ولی ما مشکلی برای اجرایی کردن این موضوع نداشتیم به شرطی که نهادهای نظارتی هم عقیده باشند. به همین منظور ما استفساریه ای را به مجلس ارسال کردیم که به ما پاسخ دهند واقعاً منظور قانون چه بود؟ اگر پاسخ ما را بدهند و آنجا اعلام کنند این موضوع مشکلی ندارد، به لحاظ فنی کار پیچیده‌ای نیست و این کار را اجرایی می‌کنیم، درواقع گره حقوقی است.
معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی راجع به رفع سوء اثرهایی که به‌صورت غیرقانونی در برخی بانک‌ها اتفاق می افتد گفت: متأسفانه باندها و افرادی هستند که بدون رضایت ذینفع چک، می‌روند و در دفترخانه‌های اسناد رسمی که آن‌ها هم متخلف هستند وکالتنامه‌هایی را تنظیم می‌کنند مبنی بر اینکه ذینفع چک رضایت داده است، در حالی که ذینفع چک اصلاً از این موضوع خبر ندارد، متأسفانه این اتفاق می افتد و از پلیس، نهادهای نظارتی دیگر به خصوص قوه قضائیه خواهش کردیم با این موضوع برخورد کنند.
معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی تأکید کرد: اگر چک فردی برگشته خورده باشد، مبلغ مورد نظر از همه حساب‌های شخص در همان بانک برداشت می‌شود. در مرحله بعدی به میزان مبلغ کسری چک برگشتی، سایر حساب‌های فرد در شبکه بانکی به ترتیب بیشترین به کمترین مانده مسدود و سپس مراحل قانونی از سوی قوه قضائیه انجام می‌شود.
محرمیان درباره نحوه مسدودی حساب‌های فرد صادرکننده چک برگشتی گفت: با توجه به اینکه ماده ۵ مکرر قانون اصلاح قانون صدور چک، مواردی را برای شخصی که چک وی برگشت می‌خورد، در نظر گرفته است؛ یکی از این موارد کسر مانده چک برگشتی از کلیه حساب‌های صادرکننده چک در شبکه بانکی است.
وی بابیان اینکه در حال حاضر بخشی از این قانون در حال اجراست، گفت: بدین معنا که اگر فردی در یک بانک دسته‌چکی داشته باشد و چک او برگشت بخورد، از تمام حساب‌هایش در همان بانک مبلغ مربوطه برداشت و چک اگر مبلغش کفایت کرد، پاس می‌شود.
به گفته معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی، در قسمت دیگر قانون عنوان شده است که به میزان مبلغ کسری چک برگشتی، سایر حساب‌های صادرکننده چک برگشتی در تمام شبکه بانکی مسدود شود و درنهایت روال قانونی از سوی قوه قضائیه برای برداشت از آن حساب طی شود. بنابراین اگر فردی در پنج بانک حساب دارد و در بانک اول چک وی برگشت می‌خورد، مانده تمام حساب‌ها احصا می‌شود و در مرحله بعدی به ترتیبی که از بیشترین به کمترین مانده است، کسری موجودی چک برگشتی مسدود خواهد شد.
محرمیان درباره نحوه اطلاع فرد دارای چک برگشتی از مسدودی حساب‌هایش تصریح کرد: طبیعتاً فرد می‌تواند از کانال‌های ارتباطی هر بانک این کار را انجام دهد. اما این رویه بسیار طولانی است بدین صورت که فرد به قوه قضاییه مراجعه می‌کند، قوه قضائیه با بانک‌ها مکاتبه می‌کند، بانک‌ها مانده موجود را به قوه قضائیه بازمی‌گردانند و غیره.
او ادامه داد: البته این امر تنها مرتبط با چک برگشتی نیست و در تمام مواردی که به ضبط اموال و دارایی‌های شخصی شبکه بانکی مرتبط است، روال این گونه و به همین میزان طولانی است. لذا مقرر است که این کار به‌صورت برخط انجام شود و فرد از طریق کانال‌های ارتباطی بانک خودش می‌تواند از وضعیت مسدودی حسابش اطلاع یابد.
معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی درباره روال رفع مسدودی از حساب‌های صادرکننده چک بلامحل تصریح کرد: روال رفع مسدودی همان روالی است که تاکنون انجام‌شده است. یعنی صادرکننده چک بلامحل برای رفع مسدودی باید رضایت شخص ذی نفع چک را اخذ کند که عملاً این کار با پرداخت مبلغ انجام خواهد شد و پس از آن، همین روال به‌صورت عکس (معکوس) انجام می‌شود و در تمام شبکه بانکی رفع سوء اثر اعمال و وجوه مسدودی آزاد می‌شود.
محرمیان در توضیح اجرای آزمایشی طرح یاد شده، هم گفت: آزمایشی بودن طرح یاد شده، این گونه است که فرصت محدودی برای پنج بانک باقی‌مانده در نظر گرفته شده تا در اسرع وقت آزمایش‌های لازم را برای راه‌اندازی این سرویس انجام دهند. علاوه بر این، از آنجایی که تعداد چک‌های برگشتی در روز بالاست، ضروری است که از عملکرد زیرساخت‌های فنی اطمینان حاصل کنیم. لذا فرصت آزمایشی در نظر گرفته شده برای این طرح، دو هفته است و سپس این مهم برای تمام شبکه بانکی و تمام چک‌های برگشتی اعمال می‌شود.
او ادامه داد: موضوع فوق مطابق قانون برای تمام چک‌های قدیمی و جدید اعمال می‌شود و تنها به چک‌های صیادی جدید بنفش رنگ محدود نمی‌شود.