صادرات و حجم بالای صادرات غیرنفتی پیشانی اقتصاد کشورهاست؛ برای همین صادرات، به یکی از مهم‌ترین بحث‌های روز اقتصادی تبدیل‌شده است و بسته حمایت از صادرات غیرنفتی دولت، سروصدای زیادی به پا کرده است. خردادماه، سازمان توسعه تجارت فراخوانی را صادر کرده و از صادرکنندگان دعوت کرده است تا در فرآیند انتخاب صادرکنندگان نمونه که امسال بیستمین دوره آن برگزار می‌شود، ثبت‌نام کنند. این سازمان 29 مهرماه هرسال در راستای تحقق اهداف صادراتی و ارج نهادن به تلاش فعالان عرصه صادرات غیرنفتی کشور، بنگاه‌های نمونه صادراتی را انتخاب و معرفی می‌کند.
صادرکننده نمونه کیست؟
محمد لاهوتی، رئیس کنفدراسیون صادرات ایران در گفت‌وگو با پایگاه خبری اتاق ایران از فرآیند انتخاب صادرکننده نمونه می‌گوید: «انتخاب صادرکننده نمونه از زمان روی کار آمدن دولت اول اصلاحات شروع‌شده؛ زمانی که صادرات رشد خوبی داشت و هدف‌گذاری مشخصی برافزایش صادرات صورت گرفته بود. برای همین دولت وقت، یک روز را به‌عنوان روز ملی صادرات در تقویم ملی کشور ثبت کرد.»
فرآیند انتخاب صادرکننده نمونه چگونه است؟
صادرکننده‌ها بر اساس نوع و میزان صادرات و تنوع بازاری باهم رقابت می‌کردند و درنهایت صادرات کننده نمونه انتخاب می‌شد. در آن زمان مبلغی را به‌عنوان جایزه نقدی به برگزیده‌ها پرداخت می‌کردند. همچنین کارت طلایی به این افراد داده می‌شد تا در زمان لازم، در سازمان‌های دولتی در رابطه با صادرات بدون وقت ورود کنند و مشکلاتشان برطرف شود. ه عنوان فرد و شرکت اولویت‌دار با آن‌ها برخورد می‌شد. به‌مرورزمان، انتخاب صادرکننده نمونه شرایط خاصی پیدا کرد و فرآیند انتخاب تکمیل شد.
شرایط انتخاب صادرکننده نمونه در شرایط حاضر چگونه است؟ لاهوتی، عضو هیات نمایندگان اتاق ایران می‌گوید: «صادرکننده نمونه از 1000 امتیاز باید بتواند در حوزه کاری خود، 500 امتیاز کسب کند؛ آن‌ها باید مدارک خود را به سازمان توسعه تجارت تحویل دهند و درنهایت بعد از ارزیابی کارشناسی و با کسب حداقل 500 امتیاز، فرد به‌عنوان صادرکننده نمونه معرفی می‌شود.»
او می‌گوید: «بعد از پایان دولت اصلاحات و شروع دولت نهم، کارت‌های طلایی برای صادرکننده نمونه حذف شد. و آن‌ها لوحی را به‌عنوان سمبل از دست رئیس‌جمهوری و معاون اول رئیس‌جمهور دریافت می‌کنند. بعداً اسامی صادرکننده‌های نمونه در کتابی ثبت می‌شود. البته برای این صادرکننده تسهیلاتی را بانک توسعه صادرات با تفاوت نرخ بهره بسیار ناچیز نسبت به دیگران تعلق می‌گیرد.»
صادرکننده نمونه چند دوره می‌تواند انتخاب شود؟
عضو هیات نمایندگان اتاق تهران می‌گوید: طبق قانونی که در اواخر دولت نهم تصویب شد، یک صادرکننده برای پنج دوره متوالی می‌تواند به‌عنوان صادرکننده نمونه انتخاب شود؛ بعداً از پنج سال، فرد به‌عنوان صادرکننده ممتاز تغییر پیدا می‌کند و نمی‌تواند در فرآیند انتخاب صادرکننده نمونه قرار بگیرد.
ارزیابی شما از روند انتخاب صادرکننده نمونه چیست؟
به فرآیند انتخاب صادرکننده نمونه چند نقد اساسی وارد است: اول اینکه فرآیند انتخاب صادرکننده نمونه کارشناسی نیست؛ ما به‌عنوان تشکل بخش خصوصی یک رأی در کمیته 13 یا 14 نفره داریم. از طرف دیگر، همه رشته‌ها و حوزه‌های اقتصادی یک‌جا و به یک‌شکل بررسی می‌شود. درحالی‌که لازم است این حوزه‌ها متفاوت بررسی شوند و امتیازهای متفاوتی داشته باشند.
دومین نکته این است که نقش تشکل‌ها در انتخاب صادرکننده نمونه بسیار ناچیز هست. به این منظور در 1000 امتیاز عضویت در یک تشکل ملی 100 امتیاز است. درحالی‌که ما معتقد هستیم افراد شناخته‌شده و صاحب‌نام کسانی هستند که توانسته‌اند در تشکل همان صنف عضو شوند و عملاً این‌ها افراد شناسنامه‌داری هستند که وارد تشکل شده‌اند و بودن و نبودن در تشکل باید تعیین‌کننده باشد که این‌طور نیست.
نکته بعدی که در فرآیند انتخاب صادرکننده موردنقد است حضور شرکت‌های دولتی و خصولتی در فرآیند انتخاب است که اکثراً به‌عنوان صادرکننده نمونه معرفی می‌شوند. این‌ها حتی اگر احراز صلاحیت نشوند و امتیاز لازم را کسب نکنند به دلیل قدرتی که دارند می‌توانند در فرآیند انتخاب صادرکننده نمونه قرار بگیرند و انتخاب شوند.
لاهوتی تصریح می‌کند: «ما معتقد هستیم انتخاب صادرکننده نمونه به‌عنوان یک سمبل و نماد، وظیفه حاکمیتی نیست بلکه یک وظیفه حمایتی است؛ نشان دادن اینکه صادرکننده به‌عنوان فرد زحمت‌کش توانسته در شرایط سخت کشور، کار کند. لذا انتخاب آن این فرایند می‌تواند در اختیار بخش خصوصی و اتاق ایران قرار بگیرد. این نقش باید در اختیار اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی قرار بگیرد.
سال قبل، در جریان انتخاب صادرکننده نمونه، رئیس وقت اتاق ایران، محسن جلال پور در مصاحبه‌ای عنوان کرد بود که اتاق ایران آمادگی دارد انتخاب و معرفی صادرکننده نمونه را بر عهده بگیرد. لاهوتی می‌گوید: «بااینکه اتاق ایران آمادگی دارد این وظیفه را به عهده بگیرد اما از طرف دولت هیچ علاقه‌ای به واگذاری این وظیفه دیده نمی‌شود؛ درحالی‌که باید فرایند انتخاب صادرکننده نمونه و مجری انتخاب موردبازنگری قرار بگیرد.»