صادرات محصولات کشاورزی ازجمله ارز آورترین صادرات غیرنفتی کشور بوده که در سال‌های اخیر نقش مهمی در ارزآوری برای کشور داشته؛ اما بررسی روند بلندمدت تغییرات مقاصد صادرات محصولات کشاورزی، بیم‌ها و نگرانی‌هایی را درباره تداوم روند پایدار تجارت با کشورهای مقصد نشان می‌دهد.
طی دو دهه اخیر، سهم بخش کشاورزی از کل صادرات غیرنفتی کشور تغییر کرده و از 24 درصد در سال 1380 تا 18 درصد در سال 1399 کاهش یافته است. کاهش سهم بخش کشاورزی از صادرات محصولات غیرنفتی، نشان از کاهش نقش بخش کشاورزی در ارزآوری دارد.
بررسی قاره‌ای مقاصد صادراتی نشان می‌دهد که سهم صادرات به کشورهای آسیایی در طی دو دهه اخیر افزایش‌یافته است. بر این اساس در سال 1380، کشورهای اروپایی سهم 41 درصدی داشته‌اند که به مرور زمان از این سهم کاسته شده و به 19 درصد در سال 1399 رسیده است و در مقابل سهم قاره آسیا از 56 درصد سال 1380 به 80 درصد در سال 1399 رسیده است، به عبارتی دروازه‌های صادراتی به اروپا برای ایران یکی پس از دیگری بسته شده است.
بررسی منطقه‌ای صادرات محصولات کشاورزی نیز نشان می‌دهد که صادرات محصولات کشاورزی به منطقه خاورمیانه در سال 1380 سهم بیشتری نسبت به کشورهای CIS و کشورهای همسایه داشته است به‌طوری‌که سهم خاورمیانه از کل صادرات کشاورزی در سال 1380 حدود 25 درصد بوده است که این سهم در طول زمان به 13 درصد در سال 1399 کاهش‌یافته است.
سهم ارزش صادرات محصولات کشاورزی کشورهای CIS از کل صادرات کشاورزی کشور در طول زمان تقریباً یکنواخت بوده و از 7 درصد سال 1380 به 10 درصد سال 1399 رسیده است؛ اما در مقابل سهم کشورهای همسایه از ارزش صادرات محصولات کشاورزی با رشد چشم‌گیری روبه‌رو بوده است. به‌طوری‌که از 18 درصد سال 1380 به 52 درصد سال 1399 رسیده است. به عبارتی 52 درصد ارزش صادرات محصولات کشاورزی به کشورهای همسایه صورت می‌پذیرد که به‌خوبی محدود شدن مقاصد صادرات محصولات کشاورزی کشور را نمایان می‌کند.
نکته قابل‌توجه محدود شدن صادرات محصولات کشاورزی به دو کشور عراق و افغانستان است، به‌طوری‌که سهم عراق و افغانستان از صادرات محصولات کشاورزی به کشورهای همسایه از 29 درصد سال 1380 تا 77 درصد سال 1399 افزایش‌یافته است. در کل صادرات محصولات کشاورزی نیز ارزش صادرات محصولات کشاورزی به عراق و افغانستان از 5 درصد سال 1380 به 40 درصد سال 1399 رسیده است، یعنی حدود نیمی از ارزش صادرات محصولات کشاورزی کشور فقط به دو کشور عراق و افغانستان اختصاص دارد.
از طرفی بررسی مقاصد صادراتی به تفکیک هر کشور نشان می‌دهد که سهم عراق از کل صادرات کشاورزی از 3 درصد سال 1380 به 40 درصد سال 1399 رسیده است. در عمل نزدیک به نیمی از محصولات کشاورزی کشور به عراق صادر می‌شود. از سال 1380 تا 1393، امارات دومین مقصد صادراتی محصولات کشاورزی بوده اما از سال 1393 به بعد افغانستان به دومین مقصد صادراتی محصولات کشاورزی تبدیل شده و امارات به رتبه سوم تنزل کرده است. عومل مختلفی به کاهش تنوع مقاصد صادراتی دامن می‌زند ولی نکته مهمی که باید مدنظر باشد، تلاش برای تنوع بخشیدن به مقاصد صادراتی با محصولات متنوع است.
برای دریافت متن کامل گزارش اینجا را کلیلک کنید.