روایت آمار از تبدیل بورس به ابزار جبران کسری بودجه

آمارها نشان می‌دهد ارزش کل معاملات اوراق بهادار در 8 ماهه سال جاری در مقایسه با سال قبل 4000 هزار میلیارد تومان معادل 131 درصد رشد کرده است. علت اصلی این افزایش، رشد 220 درصدی معاملات اوراق بدهی است و در مقابل خریدوفروش سهام 211 هزار میلیارد تومان افت کرده است. به نظر می‌رسد بازار سرمایه به ابزاری برای دولت برای جبران کسری بودجه‌اش تبدیل شده و بازار سرمایه در حال فاصله گرفتن از کارکردهای اصلی خود است.

این روزها کارشناسان دلایل مختلفی را درباره نزول بورس مطرح می‌کنند بااین‌حال برخی از کارشناسان بر این باورند که در کنار بسیاری از عوامل، انتشار اوراق بدهی نقش زیادی در نزول بورس داشته است. به‌زعم کارشناسان افزایش حجم انتشار اوراق بدهی به افزایش نرخ بهره این اوراق و جذب نقدینگی به سمت این بازار منجر شده است.

آمارها نیز نشان می‌دهد میانگین نرخ بازده اوراق بدهی ازجمله اسناد خزانه اسلامی و اوراق گام تا زمان سررسید به بالاترین سطح خود از مهرماه سال 1397 تاکنون رسیده و از مرز 26 درصد فراتر رفته است. این موضوع موجب شده بخشی از نقدینگی به سمت این بازار مهاجرت کند زیرا هم سود آن تضمین شده است و هم ریسک کمتری نسبت به سرمایه‌گذاری در بورس دارد.

به‌زعم این کارشناسان با افزایش انتشار اوراق بدهی و رشد نرخ بهره این اوراق سهامداران رغبت زیادی برای سرمایه‌گذاری در سهام ندارند و بخش عمده نقدینگی صرف خرید اوراق بدهی می‌شود. در چنین شرایطی تازه‌ترین آمار نیز نشان می‌دهد ارزش معاملات اوراق بدهی به شکل عجیبی رشد کرده و در مقابل ارزش معاملات سهام با افت مواجه شده است.

اوراق بدهی

آمارها حاکی از این است که ارزش کل معاملات بورس و فرابورس در 8 ماه گذشته جمعاً رقمی معادل 7056 هزار میلیارد تومان بوده که این میزان در مقایسه با سال قبل 131 درصد یعنی رقمی معادل 4005 هزار میلیارد تومان رشد نشان می‌دهد. نکته قابل‌توجه اما این است که از مجموع کل معاملات انجام شده در بازار اوراق بهادار 5933 هزار میلیارد تومان صرف خرید اوراق بدهی شده یعنی 84 درصد از کل معاملات بازار اوراق بهادار ایران در 8 ماه گذشته به اوراق بدهی مربوط بوده است. سال گذشته 60 درصد معاملات به اوراق بدهی اختصاص داشت. این ارقام نشان می‌دهد ارزش کل معاملات اوراق بدهی در 8 ماه سال جاری در مقایسه با مدت مشابه سال قبل 220 درصد معادل 4080 هزار میلیارد تومان رشد کرده که در تاریخ اقتصاد ایران بی‌سابقه است.

نکته مهم دیگر این است که 94 درصد از کل معاملات فرابورس ایران در 8 ماه امسال به معاملات اوراق بدهی اختصاص داشته، این روندی است که از چند سال گذشته آغاز شده و نشان می‌دهد فرابورس در حال تبدیل شدن به یک بازار اوراق بدهی است. موضوعی که با فلسفه شکل‌گیری این بازار هم‌خوانی ندارد و نشان می‌دهد این بازار از اهداف اولیه خود فاصله گرفته و فعالیت خود را بیشتر متمرکز بر اهداف دولت کرده است؛ درحالی‌که قرار بود فرابورس ایران نوعی بازار OTC یا بازار خارج از بورس باشد.

نکته مهم دیگر این است که بازار سرمایه به ابزاری در اختیار دولت برای جبران کسری بودجه از طریق فروش اوراق بدهی تبدیل شده درحالی‌که یک حساب سرانگشتی نشان می‌دهد شرکت‌های زیادی در اقتصاد ایران حضور دارند که قابلیت ورود به بورس دارند و بورس تهران و فرابورس می‌توانند از طریق پذیرش این شرکت‌ها به اقتصاد ملی کمک کنند.

حال و روز معاملات سهام

باوجود رشد 220 درصدی ارزش معاملات اوراق بدهی، آمارها نشان می‌دهد ارزش معاملات سهام در مقایسه با سال قبل 211 هزار میلیارد تومان معادل 23 درصد افت کرده است و نسبت معاملات سهام به ارزش کل معاملات بازار اوراق بدهی به کمتر از 10 درصد رسیده است. در 8 ماه سال گذشته ارزش معاملات سهام افت قابل‌توجهی داشت و 30 درصد از کل معاملات به معاملات سهام اختصاص داشت و جمعاً 1000 هزار میلیارد تومان سهام در بورس تهران و فرابورس دادوستد شد درحالی‌که این میزان در سال جاری به 707 هزار میلیارد تومان رسیده است. مقایسه میزان معاملات سهام و اوراق بدهی نشان می‌دهد ارزش معاملات اوراق بدهی 8.5 برابر معاملات سهام بوده است.

برخی خبرها نشان می‌دهد جمع کل نقدینگی که به ثبت قله تاریخ در سال 1399 منجر شد رقمی معادل 120 هزار میلیارد تومان بوده است و بر همین اساس به نظر می‌رسد اگر بخشی از نقدینگی که در 8 ماه گذشته صرف دادوستد اوراق بدهی شده است صرف خرید سهام می‌شد شاخص‌های بورس به پرواز درمی‌آمدند.