«بسیاری از مردم خرمشهر و مردم جنوب ایران، در فقر و بی‌کاری زندگی می‌کنند. این مناطق آزاد چه تاثیری در زندگی مردم داشته است؟ اگر طرح ویژه‌ای در استانی در نظر گرفته می‌شود، ابتدا نفع آن باید به مردم بومی برسد. ولی در طرح‌های مناطق آزاد هرگز چنین اتفاقی نیفتاده است.» فاضل شنیور، عضو هیئت نمایندگان اتاق خرمشهر و نایب‌رئیس کمیسیون بازرگانی داخلی اتاق ایران، دیروز در نشست چالش‌ها و راهکارهای توسعه صادرات در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی، چنین از جانب مردم جنوب ایران، صحبت کرد.
این جلسه از سوی کمیسیون توسعه صادرات به ریاست سیدرضی حاجی‌آقا میری، عصر دیروز در اتاق ایران با حضور عبدالرسول خلیلی، نماینده شورای هماهنگی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی، سهیلا جلودارزاده، نماینده مجلس دهم و دکتر ادیب، عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان، برگزار شد. نمایندگان بخش خصوصی با موضعی انتقادی در این جلسه حاضر شده بودند.
مناطق آزاد و ویژه اقتصادی در شهرهای مرزی کشور ایجاد شده‌اند، این در حالی است که شاخص‌های مختلف اقتصادی نشان می‌دهد استان‌های مرزی، وضعیت نامناسبی را دارند و بسیاری از شهرهای آنان، در زمره مناطق محروم به حساب می‌‌آیند.
نمایندگان اتاق‌های شهرستان‌ها نیز به بهبود پیدا نکردن وضعیت معیشتی مردم این مناطق، تاکید زیادی داشتند. بر اساس صحبت‌های آن‌ها، ایجاد مناطق آزاد برای رونق بخشیدن به مناطق محروم، طرحی اشتباه و ناموفق بوده است.
خلیلی، عضو شورای هماهنگی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی در قبال مخالفت نمایندگان بخش خصوصی، با دفاع از عملکرد مناطق آزاد گفت:«7 منطقه آزاد جدید با هدف جذب بازارهای منطقه ایجاد شده است. هزار و 13 واحد تولیدی در مناطق آزاد شکل گرفته و از این میزان، بیش از 90 درصد واحدهای خرد و کوچک هستند. حدود 16 کشور بازار این مناطق آزاد هستند. البته حدود 25 درصد واحدهای این مناطق، راکد بوده‌اند.» به اعتقاد خلیلی، برخی از مشکلات مناطق آزاد مربوط به نهادهای دیگری است که با بهانه قراردادن این مناطق، می‌خواهند ضعف‌های سازمان خود را پوشش دهند. البته نمایندگان بخش خصوصی هنگام صحبت‌های او، اعتقاد داشتند که بیشتر واحدهای تولیدی در مناطق آزاد، راکد است و رونقی در بازار آن‌ها وجود ندارد.
سهیلاجلودارزاده، از سوی دولت در هیئت نمایندگان اتاق تهران عضویت دارد و یکی از کرسی‌های مجلس نیز متعلق به اوست. او در این جلسه پس از شنیدن صحبت‌های اعضای هیئت نمایندگان اتاق ایران، به اهمیت حضور پارلمان بخش خصوصی در مجلس اشاره کرد و گفت:«جناح‌بندی‌ها و مرزبندی‌ها هنوز در مجلس کاملا به سرانجام نرسیده است. نمایندگان اتاق ایران با حضور در جلسات مجلس، می‌توانند جای خود را در مجلس و تفکر اقتصادی آن پیدا کنند. هر کدام از نهادها، سعی می‌کنند به نحوی تفکر خودشان را در مجلس وارد کنند، اتاق ایران هم یک نهاد مهم در کشور است که خودش باید جایش را در مجلس پیدا کند و در تصمیم‌گیری‌های اقتصادی نقش اساسی داشته باشد.»
مناطق آزاد به جای جذب سرمایه‌گذاری، به رونق «مصرف‌گرایی» دامن زده‌اند
«ما به عنوان بخش خصوصی برای اینکه انتظار داریم کشورمان بر سبیل صحیحی حرکت کند، باید با رفتارهای غلط دولت مانند سیاست‌ها در حوزه مناطق آزاد، مخالفت کنیم.» این جمله‌ای بود که پدرام سلطانی، نایب‌رئیس اتاق ایران، در انتهای نشست چالش‌ها و راهکارهای توسعه صادرات در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی مطرح کرد و با تشویق حاضرین روبرو شد.
سلطانی بعد از بررسی تجربه سایر کشورها در ایجاد مناطق آزاد، معتقد است این طرح در ایران به درستی اجرا نشده و چنین توضیح می‌دهد:«رویکرد دولت در ایجاد مناطق آزاد، گرته‌برداری از تجارب موفق بین‌المللی بود. ولی در عمل، بسیار متفاوت عمل کرد و در مسیر درست و اصولی قرار نگرفت. اولین اشتباه، خلط منطقه محروم با منطقه آزاد است. این در حالی است که منطقه آزاد، اصلا منطقه محروم نیست. اتفاقا منطقه آزاد را در اماکنی ایجاد می‌کنند، که امکانات و زیرساخت‌های مناسبی دارد. لازم نیست که زمین خاکی را انتخاب کنند و بعد بخواهند در آن امکانات ایجاد کنند. در سایر کشورها به مناطق محروم امتیازاتی را برای ارزان شدن سرمایه‌گذاری و ایجاد انگیزه می‌دهند. در منطقه محروم، هدف جذب سرمایه‌گذاری داخلی است ولی در منطقه آزاد با هدف جذب سرمایه‌گذاری خارجی، قسمت های مناسبی را انتخاب می‌کنند و برای فعالیت آسان‌تر سرمایه گذار، به آن‌ها امکانات می‌دهند. توجه کنید که برای فعالیت آسان‌تر، نه ارزان‌تر.»
سلطانی با تاکید بر لزوم سرمایه‌گذاری در مقیاس بزرگ در مناطق آزاد ادامه می‌دهد:«الان رویکرد مناطق آزاد ما سرمایه‌گذاری ارزان‌تر است، اما در مناطق آزاد دنیا، رویکرد سرمایه‌گذاری آسان دنبال می‌شود. سرمایه‌گذار خارجی می‌خواهد گرفتار مقررات و دویدن دنبال مجوز نشود و راحت سرمایه‌گذاری کند. البته بر خلاف برخی صحبت‌ها، رویکرد مناطق آزاد به سمت سرمایه‌گذاری‌ها در مقیاس بزرگ می‌رود. خطر بعدی همین است که سرمایه‌گذاری در مناطق آزاد، نباید با هدف جذب کسب‌وکارهای کوچک و متوسط باشد. در همه مناطق آزاد موفق دنیا، شرکت‌های چندملیتی فعالیت می‌کنند.»
به گفته سلطانی، تفاوت مقررات در مناطق آزاد با سرزمین اصلی، باید کاهش یابد:«در کشورهایی که مناطق آزاد موفق بوده، شکاف مقررات منطقه آزاد با سرزمین اصلی، مرتبا کاهش یافته است و سرزمین اصلی هم شبیه مناطق آزاد شده است. من شاهد این بودم که در چین بعضی از مناطق آزاد پس از مدتی از راه‌اندازی آن دیگر مشتری نداشتند، چرا که امتیازاتی مشابه آن را در همه کشور ایجاد می‌کردند. برای منطقه آزاد شانگهای چنین اتفاقی افتاد و بعد از مطالعه اقتصاد چین، دریافتند که در بخش مقررات بانکی، مقررات ارزی پیچیده است. به همین دلیل همان منطقه شانگهای را که مشتری نداشت، تبدیل کردند به منطقه آزاد پولی و بانکی. بانک‌های خود چین در آنجا شبه زدند و مجدد آنجا رونق پیدا کرد. اما ما در ایران منطقه آزاد ایجاد کردیم، ولی فلسفه ایجاد آن را درست متوجه نشدیم.»
سلطانی با انتقاد از رفتار دولت‌ها ادامه می‌دهد:«دولت هیچ مطالعه‌ای روی مناطق آزاد برای اصلاح روش نداشته است. کاملا مشخص است که رفتار امتیاز فروشی کردن را دولت پیش گرفته است. آن هم امتیازاتی که به ایجاد اشتغال نیانجامیده است. از جمله امتیازات دولت چیست؟ اینکه در این مناطق می‌توان خودروی خارجی وارد کرد. در کجای دنیا این امتیاز را می‌دهند که فرد خودروی خارجی سوار شود، تا شعاعی هم از آن منطقه خارج شود و برود گشت بزند؟»
بر اساس صحبت‌های سلطانی، این امتیازها به مصرف‌گرایی در مناطق آزاد دامن زده است. نایب رئیس اتاق ایران می‌گوید:«این امتیازها، رفتار فردی را که آنجاست بر این اساس تنظیم می‌کند که من باید اینجا زندگی راحت‌تری داشته باشم. ماشینی را که جای دیگری نمی‌توانم بخرم، اینجا ارزان‌تر بخرم. کالا را ارزان‌تر وارد و مصرف کنم. وقتی وارد زندگی اجتماعی در این مناطق بشوی، متوجه می‌شوی فرهنگ اشتباهی در اینجا شکل می‌گیرد که به جای سوق پیدا کردن به سمت سرمایه‌گذاری، به مصرف‌گرایی دامن می زند. همه‌چیز در اینجا خارجی و ارزان وارد می‌شود و راحت مصرف می‌شود، ماشین خارجی، شکلات خارجی، شوینده خارجی و ....»
سلطانی صحبت‌هایش را با مخالفتی صریح با نحوه اجرا و عملکرد طرح مناطق آزاد به پایان می‌رساند:«در مورد این مسائل بسیار می‌توان بحث کرد.ولی ما به عنوان بخش خصوصی، مهم‌ترین مقصودمان برای مخالفت با مناطق آزاد، مخالفت با رفتار دولت است که از زیر بار وظیفه‌اش برای بهبود محیط کسب‌وکار، برای مقررات‌زدایی، برای کارآفرینی، برای افزایش جذابیت برای سرمایه‌گذاری خارجی، آگاهانه یا از سر اجبار، شانه خالی می‌کند. البته مقصر کامل تنها یک دولت نیست، در بحث مناطق آزاد چند دولت درگیر هستند و برای اینکه نمی‌توانند با آن یکی دولت‌ها کنار بیایند، چنین اقداماتی انجام می‌دهند.»
نایب رئیس اتاق ایران تاکید می‌کند:«ما به عنوان بخش خصوصی برای اینکه انتظار داریم کشورمان بر سبیل صحیحی حرکت کند، باید با رفتارهای غلط دولت مانند سیاست‌ها در حوزه مناطق آزاد، مخالفت کنیم.»