آیا عزم دولت در توسعه صادرات غیرنفتی جدی است؟ یکی از اهداف دولت یازدهم در سال جاری، توسعه صادرات غیرنفتی است. این هدف در برخی دولت‌های گذشته نیز مطرح بوده؛ اما به دلیل مسائل متعددی مانند وابستگی دولت به درآمدهای نفتی، این مهم، هیچ‌گاه به‌صورت شایسته محقق نشده است.
وضعیت امروز صادرات در ایران چگونه ارزیابی می‌شود؟
سیدرضی حاجی‌آقا میری، رئیس کمیسیون توسعه صادرات اتاق ایران در گفت‌وگو با پایگاه خبری اتاق ایران می‌گوید: «دغدغه ما در توسعه صادرات، صادرات غیرنفتی واقعی است نه صادرات نفتی؛ ما خیری از صادرات نفتی ندیده‌ایم. برای اینکه اختیار فروش نفت به میزان زیادی دست ما نیست، کشورهای خریدار در شبکه جهانی میزان خرید و قیمت خرید را مشخص می‌کنند. نفت و سیاست به‌هم‌پیوسته هستند و اتکا به صادرات نفتی کار درستی نیست و اساس توسعه صادرات را متزلزل می‌کند.»
حاجی‌آقا میری می‌گوید: «صادرات غیرنفتی مثل میعانات و پتروشیمی که وابسته به نفت است، خیلی نمی‌تواند محور اصلی توسعه صادرات غیرنفتی باشد برای اینکه این حوزه هم تحت‌تاثیر نوسانات بازار نفتی است. رفتار خردمندانه این است که صادرات غیرنفتی را بدون بخش‌های وابسته به نفت در نظر بگیریم.»
نگاهی به آمارها
او از وضعیت آمارهای صادرات غیرنفتی واقعی و میزان توجه به حوزه صادرات غیرنفتی واقعی گلایه می‌کند: «ما هیچ‌وقت آن‌طور که بایدوشاید به صادرات غیرنفتی واقعی، توجه نداشتیم. دولت‌ها همواره صادرات غیرنفتی وابسته به نفت را به صادرات غیرنفتی واقعی اولویت می‌دهند. بسیاری از اقلام صادرات غیرنفتی واقعی در آمارهای دیگر گم می‌شود و تحلیل نمی‌شود. آمار بایستی دقیق و در ارتباط با هر نوع اقلام صادراتی مشخص، معین بیان شود و آن کالای صادراتی تحلیل شود و افزایش و کاهش آن ارزیابی شود.»
ما امروز در صادرات غیرنفتی واقعی کجا ایستاده‌ایم؟
روز پنج‌شنبه، 29 مهرماه روز ملی صادرات است؛ رئیس کمیسیون توسعه صادرات اتاق ایران می‌گوید: «جایی که ما در صادرات غیرنفتی واقعی ایستاده‌ایم، جایگاه محکمی نیست؛ خیلی از اقلام صادراتی غیرنفتی ما کاهش داشته است، اگرچه برخی از این اقلام بعد از برجام افزایش نسبی داشته اما کافی نیست. ما باید در این روزها، سیاست‌های گذشته را ارزیابی و نقد کنیم نه اینکه رفتار کلیشه‌ای داشته باشیم.»
عضو هیات نمایندگان اتاق تهران درباره چرایی کاهش اقلام صادرات غیرنفتی معتقد است: «افزایش فصلی و موقت اقلام صادراتی خیلی مورد اتکا نیست؛ ما باید برای تثبیت وضعیت، استراتژی مناسبی داشته باشیم. در صورت نبود استراتژی جهش‌ها به واقعه ناگهانی متصل می‌شود و بعد از مدتی فراموش می‌شود.»
استراتژی چه باید باشد؟
حاجی‌آقا مری می‌گوید: «دولت باید استراتژی مناسب و دقیقی داشته باشد. دولت باید صادرات غیرنفتی واقعی را تقویت کند و این بدون حمایت حاکمیت برای حرکت و خروج از رکود ناشی از سیاست‌های غلط و تحریم‌های دو دهه اخیر، ممکن نیست. دولت باید به صادرکننده‌ها کمک کند.»
کدام کمک؛ کدام استراتژی؟
حاجی‌آقا میری می‌گوید: «کمک‌هایی که دولت می‌تواند به صادرات غیرنفتی داشته باشد به دو شکل می‌تواند انجام شود: راهکار اول به‌صورت بسته‌های حمایتی است و راهکار دیگر با تغییر سیاست دولت نسبت به ارز ممکن است. قبلاً سیاست ارزی معطوف به واردات بود؛ یعنی می‌خواستند از ارز برای جلوگیری از افزایش نرخ تورم استفاده کنند؛ دولت اجازه دهد بدون دخالت دلارهای نفتی، نرخ ارز در جای واقعی خود قرار بگیرد و بر اساس برنامه چهارم و پنجم توسعه به میزان مابه‌تفاوت تورم، نرخ ارز واقعی شود.»
برای توسعه صادرات غیرنفتی واقعی، دولت‌ها باید استراتژی مناسبی را در پیش گیرند تا بتوانند جایگاه مناسبی در توسعه میزان صادرات داشته باشند. اما به دلیل نبود این استراتژی ما جایگاه مناسبی در بازارهای جهانی نداریم.
چقدر از بازارهای منطقه در اختیار کالاهای ایرانی است؟
عضو هیات نمایندگان اتاق ایران می‌گوید: «این به استراتژی صادراتی برمی‌گردد؛ استراتژی صادراتی صحیح و درست این نیست که ما فقط به بازارهای منطقه‌ای فکر کنیم. ما نباید هیچ‌کدام از بازارهای دنیا را از دست دهیم. ما نباید متمرکز به بازارهای منطقه باشیم ضمن اینکه نباید غافل از بازارهای منطقه باشیم.»
او تصریح می‌کند: «ما نباید اشتباه‌های گذشته را تکرار کنیم، نباید اجازه دهیم رقبای ما در منطقه و بازارهای منطقه جای ما را بگیرند. ما در بازارهای منطقه درست عمل نکردیم. کالای باکیفیت وارد این کشورها نکردیم. برای همین جایگاه واقعی خود را در این بازارها از دست دادیم.»
چه باید کرد؟
رئیس کمیسیون توسعه صادرات اتاق ایران تاکید می‌کند: «دولت باید استراتژی توسعه صادرات غیرنفتی در پیش بگیرد. باید نرخ ارز واقعی شود، وگرنه صادرکننده برای حضور در بازارهای بین‌المللی مجبور است یا قیمت خود را پایین بیاورد یا اینکه از طرق غیرقانونی اقدام کند و کیفیت خود را کاهش دهد. پایین آمدن کیفیت به معنای شکست در بازارهای جهانی است و شکست در برابر رقبایی که کالای باکیفیت ارائه می‌کنند. ما در کشورهای منطقه با همین شیوه، بازارها را از دست دادیم.»
سیاست و اقتصاد همراه نیستند
عضو هیات نمایندگان اتاق تهران می‌گوید: «ما در سال‌های گذشته در روابط بین‌الملل خود رویه‌ای را در پیش گرفتیم که به‌جای تعامل با کشورها، به تقابل رسیدیم. همین تقابل و سیاست‌ها باعث شد که خیلی از بازارهای منطقه و بازارهای جهانی را از دست دادیم و درنهایت در همین کشورها علیه ما موانعی به وجود آمد. درنهایت اینکه ما باید استراتژی مناسبی در بازارهای جهانی داشته باشیم.