وقتی کشاورزی گوی سبقت مصرف آب را می‌رباید

شاید بتوان عمده‌ترین هدف از تاسیس یک سد را، تامین آب برای مصارف بخش‌های مختلف عنوان کرد. با توجه به این‌که میزان آب عبوری از یک رودخانه در مواقع مختلف سال متفاوت است، یک سد می‌تواند با ذخیره آب در مواقع پرآبی، آن را برای مواقع کم‌آبی و برای مصارف مختلف تحویل دهد.

گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس حاکی از آن است که سدهای بزرگ بیشتر برای تامین آب آبیاری ساخته می‌شوند تا سایر هدف‌ها و بخش کشاورزی بیش از سایر بخش‌ها از آب شیرین استفاده می‌کند.

براساس آمار جهانی، نزدیک به دوسوم مصرف آب در مناطق خشک، 80 درصد از آب مصرفی در کالیفرنیا و بیش از 90 درصد از آب در ایران، مربوط به بخش کشاورزی است.

برپایه گسترده‌ترین برآوردهای انجام شده، نزدیک به یک‌سوم از کل برداشت محصول جهان از یک‌ششم زمین‌هایی که آبیاری می‌شوند، به‌دست می‌آید. البته آمار و ارقام مربوط به این موضوع در سراسر دنیا غالبا توام با ضد و نقیض بیان می‌شود.

شاید اصلی‌ترین دلیل تناقض‌های یاد شده، عدم وجود یک تعریف روشن از آبیاری است. در مورد آب شرب می‌توان عنوان کرد که تنها بخش کوچکی از آب ذخیره شده در سدهای بزرگ به مصرف آب شرب می‌رسد.

براساس آمارهای بین‌المللی، از میان سدهای کشورهای چین، آمریکا، هند و ژاپن، به‌عنوان چهار کشور بزرگ سدساز دنیا، تنها یک‌پنجم از آب آنها به مصرف شرب می‌رسد.

چنانچه یک سد بزرگ، تامین آب شرب را نیز جزو اهداف خود داشته باشد، به طور معمول بخش بسیار کوچکی از اهداف طرح خواهد بود. در حال حاضر آب قابل توجهی از شهرهای جهان از منابع آب زیرزمینی تامین می‌شود. در آمریکا نزدیک به 50 درصد و در اروپا نزدیک به 65 درصد از آب شهری از منابع آب زیرزمینی تامین می‌شود.

گزارش‌ها نشان می‌دهد از کل مصارف کشور ایران، 45 درصد از آب‌های سطحی و 55 درصد نیز از آب‌های زیرزمینی تامین می‌شود.

در این میان، آمارهای وزارت نیرو در سال 1394 حاکی از آن است که 4.46 میلیارد مترمکعب از آب چاه‌ها برای شرب، 0.94 میلیارد مترمکعب برای مصارف صنعتی و 40.73 میلیارد مترمکعب در بخش کشاورزی استفاده می‌شود. همچنین 0.60 میلیارد مترمکعب از آب چشمه برای شرب، 0.04 میلیارد مترمکعب برای مصارف صنعت و 3.28 میلیارد مترمکعب در بخش کشاورزی استفاده می‌شود.

در همین حال، گزارش‌ها نشان می‌دهد که 0.08 میلیارد مترمکعب از آب قنات در بخش شرب، 0.01 میلیارد مترمکعب در بخش صنعت و 3.07 میلیارد مترمکعب در بخش کشاورزی مصرف می‌شود.

بنا به آمارهای وزارت نیرو، 2.9 میلیارد مترمکعب از آب‌های سطحی برای شرب، 1.77 میلیارد مترمکعب در بخش صنعت و 38.51 میلیارد مترمکعب در بخش کشاورزی مصرف می‌شود.

در مجموع می‌توان گفت 88.9 میلیارد مترمکعب از کل آب‌های کشور برای آبیاری کشاورزی مصرف می‌شود و 2.8 میلیارد مترمکعب به مصارف صنعتی اختصاص دارد و 8.3 میلیارد مترمکعب نیز در حوزه شرب استفاده می‌شود.