بازار نفت در سال 1401 چالش‌های مختلفی را پشت سر گذاشت. در نیمه نخست سال با توجه به روند بهبود اقتصادی در عرصه بین‌الملل و ادامه تنش‌های ژئوپولیتیکی در اروپا، قیمت نفت روندی افزایشی داشت.
سیاست انقباضی پولی از سوی بانک‌های مرکزی و نگرانی در مورد بحران احتمالی انرژی در منطقه یورو به این روند سرعت بخشید. همچنین اقدام اتحادیه اروپا برای پر کردن مخازن ذخیره گاز در افزایش قیمت و تقاضای نفت‌خام تاثیرگذار بود. اما در نیمه دوم سال ۲۰۲۲، با توجه به شیوع مجدد ویروس کووید-۱۹ در چین و اعمال سیاست‌های سخت‌گیرانه کووید صفر، رشد تولید ناخالص داخلی این کشور تحت تأثیر قرار گرفت و تقاضای نفت در بازار با کاهش مواجه شد. از طرفی پس از تکمیل مخازن ذخیره‌سازی گاز در اروپا و آزادسازی مرحله‌ای ذخایر راهبردی نفت‌خام از سوی کشورهای عضو اوئی‌سی‌دی، قیمت نفت‌خام در نیمه دوم سال همچنان نزولی ماند. اما اوپک پلاس وارد بازی شد و با اعمال سیاست کاهش دو میلیون بشکه‌ای عرضه نفت تا پایان سال 2023 روند بازار را دچار تغییر کرد؛ این سیاستی است که اوپک از اکتبر (شهریور) بر سر اجرای آن برنامه‌ریزی کرد و مدتی بعد رد پی افزایش تقاضا قیمت نفت هم تغییر کرد.
در ایران هم صادرات نفت در تابستان 1401 به رکورد چهار ساله رسید. این رقم نسبت به تابستان سال 1400 نزدیک به 50 درصد بیشتر شده و به‌گفته برخی از تحلیل‌گران عمده علت چنین رشدی جنگ روسیه و اوکراین است. البته اقتصاد وابسته به نفت ایران فراز و نشیب های متعددی را تجربه کرده و هر بار تحت‌تاثیر تحریم‌ها حجم صادرات هم کمتر شده است.
البته در نیم‌سال نخست سال 1401 درآمد حاصل از فروش نفت ایران 29 میلیارد و 394 میلیون دلار بوده است که این رقم از ابتدای تحریم‌های پس از برجام بی‌سابقه بوده است به گزارش رویتر صادرات نفت ایران، در دو ماه آخر سال 2022 به بالاترین حد خود رسیده و سال 2023 را با محموله‌های بیشتری به چین و ونزوئلا آغاز می‌کند.
از طرفی بودجه سال 1402 براساس برنامه‌ریزی نمایندگان مجلس با فروش متوسط نفت یک میلیون و ۴۰۰ هزار بشکه در روز با نرخ ۸۵ دلار در نظر گرفته شده است. با این حساب دولت باید تا پایان امسال از محل فروش نفت 43 میلیارد و 435 میلیون دلار درآمد کسب کند. از آنجایی که درآمدهای نفتی بودجه ۱۴۰۲ تقریبا مشابه بودجه سال ۱۴۰۱ در نظر گرفته شده است تحقق آن بعید به نظر می‌رسد. چراکه به گفته جواد اوجی، وزیر نفت، در مراسم رونمایی و آغاز معاملات گواهی سپرده نفت خام و میعانات گازی در بورس انرژی، درآمد حاصل از فروش نفت و میعانات نفتی در ۱۱ ماهه ابتدای امسال فقط ۱۴ میلیارد دلار بوده است. یعنی ۲۹ میلیارد و ۴۳۵ میلیون دلار (بیش از ۶۷ درصد) از درآمدهای نفتی محقق نشده است. چگونگی تحقق 43 میلیارد و 435 میلیون دلاری حاصل از درآمدهای نفی در بودجه سال ۱۴۰۲ جای سوال دارد؟ ضمن آنکه اخیرا تحریم‌های نفتی علیه ایران تشدید شده است. همچنین مشتری‌های نفت ایران یعنی چین و هند به سمت واردات نفت ارزان روسیه سوق پیدا کرده‌اند.
رضا پدیدار، کارشناس حوزه انرژی درباره بازار نفت در سال جدید می‌گوید: بازار نفــت به طور قطع ســال 1402 بــا فراز و نشیب‌های بســیار با توجه به تحولات سیاسی که دنیا و ایران تجربه کرده است، سپری خواهد شد و به تبع آن، نه‌تنها عوامل سیاسی در آن دخیل خواهند بود، بلکه عوامل طبیعی نیز در تعیین قیمت‌های نفت در بازارهای جهانی موثر واقع خواهند شــد.
او ادامه می‌دهد: باید در کنار موضوعات و تحولات سیاسی از جمله تنش میان روسیه و اوکراین که در دنیا در حال وقوع است، افزایش تقاضا برای خرید نفت را نیز در نظر داشت، به نحوی که کشش اقتصادی که هم‌اکنون از سوی برخی از کشورها برای سرعت بخشیدن به گردش تجاری و رشد اقتصادی وجود دارد نیز، حتماً در این بازار اثرگذار خواهد بود. ایران البته در سال جدید با چالش از دست دادن بازار چین و واگذاری آن به روسیه روبرو خواهد بود. از طرف دیگر بعید نیست که عربستان بخواهد لابی‌گری کند تا نیاز نفتی چین به ایران را کاهش دهد. واردات چین از عربستان در ماه آوریل به 17.4 رصد کل واردات رسید که از رقم15.1 درصدی ماه مارس بیشتر بود. چین در ماه آوریل 9.6 درصد از واردات خود را از ایران انجام داده در حالی که این میزان در ماه مارس 10.1 درصد بوده است که نشان از کاهش سهم بازار ایران در چین نسبت به عربستان است.
چین و بی‌نیازی از بازار نفت ایران
جنگ روسیه و اوکراین معادلات پیچیده‌ای برای بازار نفت ایران رقم زده است. چندی پیش فعالان صنعت نفت از تخفیف ۳۰ دلاری نفت روسیه و اختلاف ۱۰درصدی آن با قیمت نفت ایران خبر دادند و گفتند تزارها مشتریان بزرگ نفت ایران مانند چین و هند را به‌سوی بازار خود کشانده‌اند. فعالان صنعت نفت ایران می‌گویند که تخفیف‌های زیاد روسیه برای نفت خود باعث شده است که مشتریان قدیمی بازار ایران یعنی چین و هند به خرید قابل‌توجه نفت از روسیه و جایگزینی ایران روی آورند. رویترز هم مدعی شده است که واردات نفت چین از ایران پس از جنگ اوکراین به حدود یک‌سوم کاهش داشته و مطابق اعلام کپلر درحال‌حاضر چیزی حدود ۴۰ میلیون بشکه نفت ایران از بهمن و اسفند سال گذشته تاکنون بدون مشتری روی آب معطل مانده‌اند. ماجرا به همین‌جا ختم نمی‌شود و ایران تولید نفت یکی دیگر از رقبای خود را دوبرابر کرده است! ایران با ارسال میعانات گازی به ونزوئلا و ترکیب آن با نفت سنگین این کشور، تولید نفت ونزوئلا را دوبرابر کرده و چین نفت این کشور را ۲۵ دلار زیر قیمت بازار می‌خرد! بااین‌حال رویترز در گزارشی دیگر نوشته است که صعود قیمت جهانی نفت می‌تواند خیال ایران را تاحدی از درآمدهای نفتی راحت کند که برای مذاکرات احیای برجام امتیاز ندهد.