نقدینگی، محصول کسری بودجه است و هرچه رقم کسری بودجه بزرگ‌تر باشد می‌توان پیش‌بینی کرد که به همان میزان نقدینگی رشد خواهد داشت. اگر گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس را ملاک ارزیابی قرر بدهیم، امسال دست کم با کسری حدود 200 هزار میلیارد تومانی مواجه خواهیم شد. بر مبنای گزارش این مرکز مجموع مصارف لایحه سال 1402، بالغ بر ۱۹۸۴ هزار میلیارد تومان است. منابع حاصل از نفت، میعانات و خالص صادرات گاز (با احتساب سهم ۴۰ درصد صندوق توسعه ملی) نیز ۵۵۰ هزار میلیارد تومان پیش‌بینی شده است. در ضمن درآمدهای قابل تحقق ۱۰۰ درصدی نیز ۱۰۰۰ هزار میلیارد تومان است. در این میان واگذاری شرکت‌ها و فروش اموال با فرض تحقق ۲۳ درصدی، ۵۰ هزار میلیارد تومان در نظر گرفته شده و انتشار اوراق مالی اسلامی با فرض تحقق کامل، ۱۸۵ هزار میلیارد تومان خواهد بود. بر اساس این داده‌ها، بودجه سال آتی با کسری حدود ۲۰۰ هزار میلیارد تومان روبه‌رو خواهد شد. و این در حالی است که این مرکز پیش‌بینی کرده در صورت اصرار بر سیاست اعلامی مبنی بر ایجاد نرخ ارز ترجیحی جدید این ردیف با عدم تحقق بیشتری مواجه شود.
مرتضی افقه، اقتصاددان با بیان اینکه ساختارهای اقتصادی و اجتماعی در ایران نقدینگی‌زا است معتقد است تا وقتی فکری به حال ساختارها نشود، اتفاق مثبتی در این زمینه رقم نخواهد خورد. به اعتقاد او موانع کسب و کار در تولید و نیز ساختارهای معیوب موجب شده تا نقدینگی افزایش داشته باشد و این روند باید اصلاح شود. او می گوید: متاسفانه دولت به فکر اصلاح ساختارها نیست. اگر بخواهیم نقدینگی را کنترل کنیم دولت باید به فکر اصلاح ساختارها بیافتد. این موضوع زمانبر خواهد بود. اما هیچ وقت برای انجام آن دیر نیست. البته باید گفت تداوم روند کنونی زیاد طول نخواهد کشید. چراکه صبر مردم تمام شده است و هر تعللی در این زمینه تنش‌های سیاسی و اجتماعی در پی خواهد داشت. بنابراین دولت باید هرچه سریعتر برای اصلاح ساختارهای نقدینگی‌زا دست بجنباند تا شاهد بحرانی دوباره نباشیم.
رشد نقدینگی در 1401 نزولی نماند
آمار بانک مرکزی نشان می‌دهد اگرچه دولت توانسته در نیمه نخست سال 1401 روند رشد نقدینگی را نزولی کند اما این روند از مهرماه تغییر کرده و وارد سیر صعودی شد؛ هرچند هنوز رشد آن کمتر از سال 1400 است. طبق آماری که بانک مرکزی منتشر کرده، بعد از آنکه پایه پولی از رقم 265 هزار میلیارد تومان در سال 97 به رشد چشم‌گیری در پایان سال 1400 به 603 هزار میلیارد تومان رسید، در 6 ماهه نخست سال 1401 نیز این متغیر پولی 14.4 درصد رشد کرده و در پایان شهریور ماه رقم 690 هزار میلیارد تومان را به ثبت رسانده است. این در حالی است که پایه پولی در 6 ماه ابتدایی سال 1400 معادل 13.1 درصد رشد کرده بود.
از سوی دیگر، حجم نقدینگی در اقتصاد ایران در سال 97 معادل 1882 هزار میلیارد تومان بوده است که با ثبت صعودی پرقدرت، سال 1400 را با ثبت رقم 4,832 هزار میلیارد تومان به پایان رسانده است. پس از آن نیز نقدینگی در سه‌ماهه نخست سال جاری به 5,105 هزار میلیارد تومان رسید و در سه‌ماهه دوم، معادل 5,595 هزار میلیارد تومان ثبت شد که حاکی از رشد 15.8 درصدی این متغیر از ابتدای سال 1401 است که نشان می‌دهد در مقایسه با رشد 17 درصدی در دوره مشابه سال قبل آهنگ رشد آن کندتر شده است. اما این روند نزولی با فرا رسیدن فصل پاییز ادامه پیدا نکرد.
طبق گزارش بانک مرکزی، پایه پولی تنها در طول مهر ماه 1401 جهشی 3.2 درصدی را رقم زده و به 712 هزار میلیارد تومان رسیده است. رشد ماهانه پایه پولی در مهر ماه به بیشترین حد خود در 5 ماه گذشته رسیده است. به علاوه، پایه پولی در طول 7 ماه 1401، معادل 18 درصد رشد کرده است. این رشد 18 درصدی، بیشترین افزایش پایه پولی در 7 ماه ابتدایی سال از سال 1380 تاکنون است. بررسی‌ها نشان می‌دهند که از 110 هزار میلیارد تومانی که تا مهر ماه سال 1401 به پایه پولی افزوده شده است، 41 هزار میلیارد تومان مربوط به رشد خالص بدهی‌های بخش دولتی به بانک مرکزی است. موضوعی که نشان‌دهنده آن است که همچنان بانک مرکزی به عنوان یکی از منابع تأمین کسری بودجه دولت عمل می‌کند. همچنین نرخ رشد نقدینگی در آذرماه 33.4 درصد ثبت شد که نسبت به رشد 27.4 درصدی دوره مشابه سال قبل 6 درصد افزایش یافته است. همین‌طور در دی با 0.7 درصد افزایش به 34.1 درصد رسیده و با یک روند صعودی عدد 6 هزار و 36 هزار میلیارد تومان را ثبت کرده است. بررسی رشد ماهانه نقدینگی در این ماه هم نشان می‌دهد در این مقطع 0.5 درصد سرعت رشد آن بیشتر از ماه قبل شده است. اگرچه دولت و وزارت اقتصاد بر کنترل نقدینگی تأکیددارند اما به نظر می‌رسد روند صعودی این شاخص مهم تورم ساز در ماه‌های بعدی هم ادامه داشته باشد.