نرخ دلار در یک ماه مانده به پایان 1401 به 60 هزار تومان رسید. هرچند سیاست دستوری نرخ‌های مختلفی برای دلار تعریف کرده و دامنه آن از 23 هزار تومان در لایحه بودجه 1402 تا 41 هزار و 500 تومان بازار مبادله ارزی متفاوت بود اما نرخ واقعی دلار در بازار آزاد راه خودش را رفت و کابوس دلار 60 هزار تومانی محقق شد.
با این حال هم‌زمان با رشد بی‌سابقه نرخ ارز، تحرکات سیاسی برای تغییر این مسیر هم افزایش یافت؛ اما اینکه این اقدامات تا چه اندازه پایدار باشند معلوم نیست. خبر توافق ایران و عربستان برای از سرگیری روابط دیپلماتیک، اعلام خبر ساز و کار جدید برای وصول مطالبات ایران از عراق و همینطور برخی توافقات میان ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی و یا انتشار اخباری از توافق ایران و آمریکا بر سر تبادل زندانیان خود و آزاد شدن منابع بلوکه شده ایران در کره جنوبی توانست تا حدودی مانع سرعت رشد نرخ دلار شده و آن را تا 43 هزار تومان نیز کاهش دهد. با این حال این روند ماندگار نبود و حالا دلار در بازار آزاد به حدود 52 هزار تومان رسیده و چشم انداز روشنی هم از کاهشی شدن روند آن پیش چشم نیست.
سناریوهای احتمالی نرخ دلار در 1402
سهراب اشرفی کارشناس بازار ارز معتقد است نرخ ارز بستگی زیادی به وضعیت برجام و FATF دارد و برای بهتر شدن شرایط و تقویت قدرت ریال، باید این دو مساله را حل کرد. در غیر این صورت شرایط از چیزی که اکنون مشاهده میکنیم هم بدتر خواهد شد. او با پیش‌بینی چند سناریو برای نرخ ارز در سال جاری می‌گوید: اگر برجام احیا شود و تیم اقتصادی قوی داشتیم باشیم، احتمال دارد حتی نرخ ارز به ۲۰هزار تومان هم برسد. اگر برجام احیا شود ولی تیم اقتصادی فعلی بر سرکار باشد، نرخ ارز روی ۵۰ الی ۶۰هزار تومان خواهد بود. اگر برجام احیا نشود ولی تیم اقتصادی قوی داشته باشیم، دلار باز هم روی ۵۰ هزار تومان خواهد بود. اما در صورت عدم احیای برجام و نیز با تیم اقتصادی فعلی، نمی‌توان سقفی برای دلار متصور شد.
دلار چگونه به پرواز درآمد؟
اگرچه اکونومیست در گزارش بررسی وضعیت اقتصادی ایران در فاصله سال‌های 2021 تا 2025 پیش‌بینی کرده بود با توجه به احتمال بهبود روابط ایران و آمریکا نرخ ارز آزاد در سال‌های 23-2022 کمی کاهش پیدا کند، اما این پیش‌بینی درست از آب درنیامد. واقعیت این است که مهم‌ترین سیگنال مؤثر بر بازار ارز، وضعیت مذاکرات هسته‌ای و برجام است. به همین دلیل ماه‌های اول 1401 که هنوز امیدها به احیای برجام وجود داشت، آرامش نسبی بر بازار ارز حاکم بود و حتی در اردیبهشت‌ماه با انتشار اخبار جدی از نزدیک شدن به توافق نرخ دلار تا 25 هزار تومان هم کاهش پیدا کرد اما رفته‌رفته با کمرنگ شدن این امیدواری، قیمت دلار هم‌افزایشی شد. این روند به ویژه از شهریورماه با تعلیق مذاکرات و انتشار برخی اظهارنظرها از جمله این اظهار نظر بایدن رئیس‌جمهور آمریکا که گفت «برجام مرده است اما نمی‌توانیم آن را اعلام کنیم» سرعت بیشتری به خود گرفت. بعد از وقوع اعتراضات سال گذشته و صدور چند قطعنامه علیه ایران از سوی اروپا دلار باز هم بیشتر پیش روی کرد. اما شاید هیچ‌کدام این‌ها به اندازه ایجاد محدودیت‌های جدید در مسیر انتقال دلار از عراق به ایران بر این روند افزایشی مؤثر نبوده‌اند. از اواخر دی‌ماه بر اساس قوانین جدید خزانه‌داری آمریکا همه نقل و انتقالات دلاری در بغداد توسط واشنگتن بررسی می‌شود. بر این اساس حتی وال‌استریت ژورنال گزارش داد 80 درصد حواله‌های روزانه دلاری عراق که برخی روزها بالغ بر 250 میلیون دلار بود، مسدود شده است. بی‌سبب نیست که کابوس دلار 60 هزار تومانی که پیش از این در برخی سناریوهای بدبینانه برای سال 1402 پیش‌بینی شده بود، خیلی زودتر و در پایان سال 1401 رنگ واقعیت به خود گرفت.
