سال گذشته اگرچه به نام دانش‌بنیان‌ها بود اما چندان به کام آنها نبود. محدودیت‌های گسترده اینترنت و شبکه‌های اجتماعی در کنار محدودیت منابع و تسهیلات مالی برای توسعه دانش‌بنیان‌ها و تداوم برخی سیاست‌ها و رویکردهای اشتباه در این حوزه، موجب شد تا دستاوردها در این بخش با اهداف تعریف‌شده از جمله رشد کیفی دانش‌بنیان‌ها، افزایش اشتغال‌زایی ناشی از فعالیت زیست‌بوم دانش‌بنیان و در نهایت افزایش سهم آنها از اقتصاد فاصله داشته باشد.
آمارهای مرکز توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان نشان می‌دهد سال گذشته حدود 1500 شرکت دانش‌بنیان جدید ثبت شد اما به گفته رضا اسدی فرد، سرپرست معاونت توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری، منابع صندوق نوآوری هیچ افزایشی پیدا نکرد و این صندوق مجبور شد که از محل بازگشت وام‌های قبلی به شرکت‌های دانش‌بنیان تسهیلات بدهد در نتیجه هم حجم وام‌ها کاهش یافت و هم صف طولانی برای دریافت تسهیلات ایجاد شد. به گفته او در سال‌های گذشته منابع خوبی از محل تبصره ۱۸ قانون بودجه در اختیار شرکت‌های دانش‌بنیان قرار می‌گرفت ولی در سال گذشته این منابع هم کمتر شده بود. همچنین صندوق نوآوری و شکوفایی که منبع اصلی تأمین مالی شرکت‌های دانش‌بنیان به شمار می‌رود در سال ۱۴۰۱، بودجه ۳ هزار میلیاردی در نظر گرفته شده در قانون بودجه را دریافت نکرد.
با این وجود بررسی آخرین وضعیت صادرات محصولات مبتنی بر دانش در سال ۱۴۰۱، حاکی از آن است که در این بخش در مقایسه با سال گذشته با رشد ۲۰ تا ۲۵ درصدی مواجه شده‌ایم. آنچنان که شهاب جوانمردی نایب رئیس کمیسیون کسب و کارهای دانش بنیان اتاق ایران می‌گوید: کل صادرات دانش بنیان ما قابل توجه نیست و تحقق 25 درصد از یک حجم کوچک دستاورد بزرگی نیست. ولی اگر 10 میلیارد دلار صادرات دانش بنیان داشته باشیم و 25 درصد افزایش در این میزان رخ دهد در این صورت دستاورد قابل توجهی خواهد بود.
بر اساس اطلاعات معاونت توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری تا بهمن سال گذشته ۸ هزار و ۱۷۰ شرکت دانش‌بنیان در حوزه‌های مختلف فناوری در کشور وجود داشت. از این تعداد ۹۷۳ شرکت، دانش‌بنیان نوع یک، شش هزار و ۷۹ شرکت دانش‌بنیان نوع دو، و هزار و ۱۱۸ شرکت دانش‌بنیان نوع سه هستند.
از منظر حوزه‌های فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان هم از 8 هزار و 170 شرکت دانش‌بنیان؛ هزار و 850 شرکت در حوزه برق و الکترونیک، هزار و 810 شرکت در حوزه فناوری اطلاعات، هزار و 739 شرکت در حوزه ماشین‌آلات و تجهیزات پیشرفته، هزار و 151 شرکت در حوزه مواد پیشرفته شیمی و پلیمر، ۴۷۸ شرکت در حوزه داروهای پیشرفته، ۴۰۶ شرکت در حوزه تجاری‌سازی، ۳۷۴ شرکت در حوزه فناوری زیستی، کشاورزی و صنایع غذایی، ۳۲۸ شرکت در حوزه تجهیزات پزشکی و ۳۴ شرکت در حوزه خلاق و علوم انسانی فعالیت داشته‌اند.
چالش سرمایه گذاری در دانش بنیان‌ها در 1402
درباره چشم انداز دانش بنیان‌ها در سال پیش رو، شهاب جوانمردی نایب رئیس کمیسیون کسب و کارهای دانش بنیان اتاق ایران می‌گوید با توجه به محدودیت‌های اینترنت، سرمایه گذاری‌ها در مواردی که راحت‌تر توسعه خدمات رخ می‌داد کمتر شده است. شرکت‌ها و سرمایه گذاران تا زمانی که چنین فضایی است تمایلی به سرمایه گذاری ندارند.
او ادامه می‌دهد: به همین دلیل انتظار این است که دولت و شرکت‌هایی که به دنبال بازارهای جدید هستند به عرصه‌هایی بپردازند که هم مسئله و مشکل دارند و هم از آنجا که سرمایه گذار خارجی نداریم، بتواند منجر به بهره وری از بخش‌های مختلف اقتصادی شود و از محل صرفه جویی در منابع آنها بتوانیم شاهد رشد در صنایع دانش بنیان باشیم.
جوانمردی تاکید می‌کند: این موضوع تا زمانی که سیاستگذار مجاب شود که باید سیاست‌های تشویقی خود را به این سمت ببرد، تا زمانی که شاهد پیاده سازی جدی آیین نامه‌های قانون جهش تولید دانش بنیان باشیم و تا زمانی که صنایع به این درک و شناخت برسند که با بهره گیری از زیرساخت‌های دانش بنیانی برای آنها رشد و رقابت پذیری بهتری ایجاد نخواهد شد، محقق نمی‌شود.
او معتقد است دستاوردهای ما متناسب با پتانسیل‌های ما در حوزه دانش بنیان نبوده است. اگر مسائل و صنایع و کسب و کارها و نیازهای مردم بخواهد با رویکرد دانشی حل و فصل شوند در عمل باید شاهد دستاوردهای جدی‌تری می‌بودیم. آنچه بیشتر اتفاق افتاده اقدامات استارتاپ ها در فضای مجازی بوده است و تسهیل گری هایی در زندگی مردم داشته‌اند اما این کافی نیست و این‌ها اغلب مشابه مدل‌هایی هستند که در خارج از کشور ایجاد شده و در این ایران شکل گرفته‌اند.
جوانمردی ادامه می‌دهد: در فضای دانش بنیانی انتظار من این است که به نحو جدی‌تری بروز و ظهور فعالیت‌های دانشی را در حل مسائل کشور ببینیم. مسائلی مثل آب، امنیت غذایی، بهبود وضعیت آب و هوا و ترافیک و ... اگر اولویت کشور هستند انتظار این است که پروژه‌های دانش بنیانی هم با تمرکز بر حل آنها پیش بروند.