مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران درباره طرح کاشت یک میلیارد نهال بیانیه‌ای منتشر کرد. هم‌زمان با روز درختکاری، با کاشت یک اصله نهال توسط رئیس‌جمهور، طرح کاشت یک میلیارد درخت در یک دوره 4 ساله مطرح شد. در این طرح، کاشت 250 میلیون اصله درخت در هر سال در یک دوره چهارساله، هدف‌گذاری شده است. اطلاعات مهمی شامل توزیع جغرافیایی پهنه‌های نهال‌کاری، نوع گونه‌های گیاهی، نحوه تأمین منابع آب مورد نیاز، برنامه‌های کاشت و نگهداری و منابع مالی و نیروی انسانی مورد نیاز در این طرح ملی ارائه نشده است. کلیات منتشرشده در این طرح نشان می‌دهد که تنها کاشت 300 میلیون اصله نهال برای احیای عرصه جنگلی کشور اختصاص دارد (7.5 درصد از کل طرح) و مجری آن نیز سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری خواهد بود. همین تعداد نهال نیز برای توسعه زراعت چوب کشور اختصاص داده شده است. سایر بخش‌های این طرح عمدتاً ناظر به نهال‌کاری در مزارع، حاشیه راه‌ها و خطوط انتقال آب و حامل‌های انرژی، شهرها و شهرک‌های صنعتی و عرصه‌های تخریب شده معادن است که مسئولیت مشترک سازمان منابع طبیعی و نهادهای دیگری نظیر وزارتخانه‌های صمت، کشور و نیرو و سازمان برنامه‌وبودجه است.
پیشنهادهای مهم قبل از هرگونه تصمیم‌گیری برای کاشت یک میلیارد نهال
1-جنگل‌های ایران که با قدمت تاریخی، سازگاری اقلیمی و تنوع زیستی ایجاد شده‌اند، در معرض تخریب مستمر جدی قرار دارند، به‌گونه‌ای که بر اساس آمار رسمی ارگان‌های مسئول، سطح جنگل‌های کشور در حال کاهش بوده و این روند همچنان ادامه دارد. به‌طور مثال، جنگل‌های هیرکانی در 50 سال گذشته تقریباً به نصف کاهش یافته و جنگل‌های مهم و حیاتی زاگرس به‌طور مستمر در جریان تخریب، تبدیل یا نابودی قرار دارند. همچنین وسعت جنگل‌های دریایی (مانگرو) در ناحیه رویشی جنگل‌های حرا در 25 سال گذشته به‌طور سالانه 2500 هکتار کاهش یافته است. با توجه به اهمیت اکولوژی جنگل‌های طبیعی ذکر شده در آب‌وهوای کشور، حفظ، احیا و توسعه این منابع ارزشمند دارای اولویت و اهمیت خاصی نسبت به نهال‌کاری در مکان‌های جدید است. لذا پیشنهاد بر این است که طرح متمرکز بر احیا، حفاظت و غنی‌سازی جنگل‌های شمال، زاگرس، حرا و سایر مناطق طبیعی مستعد باشد، سپس توسعه جنگل‌کاری در این مناطق با عنایت به گونه‌ها و اکوتیپ‌های بومی سازگار با آن منطقه انجام گیرد. در این صورت با بهره‌برداری از آب سبز، این منابع ارزشمند اکولوژی، زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی حفظ خواهد شد.
2-علاوه بر توجه به رویشگاه‌های جنگلی طبیعی کشور، توجه به حفظ مراتع نیز برای پایداری اکولوژی کشور از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، لذا طرح احیای مراتع، جلوگیری از فرسایش خاک توأم با کاهش چرای دام از این عرصه‌ها باید در اولویت قرار گیرد.
3-با توجه به بحران آب کشور و بیلان منفی آب‌های سطحی و زیرزمینی و همچنین در نظر گرفتن اولویت تأمین تقاضای آب شرب بهداشتی، تعادل‌بخشی و حقابه‌های زیست‌محیطی، تخصیص آب تجدیدپذیر برای این برنامه دور از انتظار است. لذا می‌بایست موارد زیر مورد توجه قرار گیرد:
-عرصه هدف این طرح 1.4 میلیون هکتار در نظر گرفته شده است که تقریباً معادل 56 درصد کل عرصه باغات آبی کشور است. چنین پهنه وسیعی قطعاً سهم تبخیر و تعرق از کل چرخه آب کشور و ضریب رواناب در پهنه‌های هدف را تغییر خواهد داد و به‌عنوان بارگذاری جدید بر منابع آب کشور باید مورد ارزیابی دقیق قرار گیرد.
-در رابطه با توسعه فضای سبز در شهرها نیز محدودیت‌های منابع آب وجود دارد. توسعه و ارتقای سرانه فضای سبز از طریق کشت نهال مطابق پیش‌بینی موردنظر معادل افزایش حداقل 675 میلیون مترمکعب بر مصارف فعلی آبی است (در صورت کشت نهال‌های کم‌مصرف) که این مقدار معادل آب شرب ده میلیون نفر (معادل 50 درصد آب شرب شهری کلان‌شهر تهران و یا آب شرب شهری کل استان‌های یزد، کرمان، قم، سمنان، همدان و خراسان جنوبی) است. از سوی دیگر، در شرایطی که 20 تا 30 درصد شهرهای کشور (که عمدتاً مربوط به شهرهای بزرگ و پرجمعیت است) ازنظر تأمین آب شرب تحت تنش آبی بوده و درصد قابل‌توجهی از سایر شهرها نیز دارای منابع تأمین آب ناپایدار هستند، انتخاب شهرهایی که توسعه فضای سبز می‌تواند در آنها برنامه‌ریزی شود، باید با دقت زیادی با توجه به ملاحظات سازگاری با کم‌آبی صورت گیرد. همچنین توسعه نهال‌کاری باید همراه با کاهش سطوح چمن پرنیاز به آب و توسعه فضای سبز مبتنی بر اصول کم‌نیاز به آب و کم‌نهاده باشد.
-در این طرح، توسعه زراعت چوب نیز در نظر گرفته شده است که از زراعت‌های پرآب‌بر است. توسعه این زراعت در طرح موردنظر، معادل افزایش بار آبی بیش از یک میلیارد مترمکعب بر منابع آبی است، به همین دلیل توسعه این کشت باید در مناطق مستعد استان‌های شمالی و با تکیه‌بر استفاده از آب سبز و توجه به ملاحظات آبی صورت گیرد.
-با توجه به اینکه نظارتی بر مصرف آب در پادگان‌ها و اماکن نظامی صورت نمی‌گیرد و در حال حاضر هم در بسیاری از این اماکن، فعالیت‌های کشاورزی با استفاده غیرمجاز از آب صورت می‌گیرد، توسعه درختکاری در این اماکن منجر به افزایش مصرف غیرمجاز آب خواهد شد که عملاً قابل نظارت و مدیریت هم نخواهد بود.
4-طرح‌هایی در این مقیاس، قطعاً برای پایداری نیازمند مشارکت جوامع محلی هستند. سازوکار جلب مشارکت جوامع محلی در این طرح نیازمند بررسی و برنامه‌ریزی دقیق است که در حال حاضر جزئیاتی از آن منتشر نشده است. کشورهای مختلفی از سازوکارهای پرداخت برای خدمات اکوسیستمی (Payment for Ecosystem Services) استفاده کردند تا حفظ و احیای جنگل‌ها و توسعه پوشش گیاهی و مهم‌تر از آن، فرآیند نگهداری از پهنه‌های درختکاری شده با مشارکت جوامع محلی صورت گیرد. تجربیات بسیار شاخصی در این زمینه در کشورهای مختلف بخصوص چین و کره جنوبی وجود دارد که می‌تواند در این طرح مورد توجه قرار گیرد. در اکثر تجربیات بین‌المللی موفق ذکر شده، منابع مالی در قالب قراردادهای چندساله به جوامع روستایی پرداخت می‌شود تا ضمن حمایت معیشتی از این جوامع، مسئولیت نهال‌کاری و نگهداری از آن به آنها سپرده شود و دولت صرفاً وظیفه تأمین منابع مالی و نظارت بر اجرا و انجام تعهدات قراردادها را بر عهده دارد.