لایحه بودجه سال 96 به مجلس رفت؛ امروز صبح، رئیس‌جمهوری لایحه بودجه سال 96 را تقدیم مجلس کرد. حسن روحانی به شش مشخصه اصلی بودجه سال 96 اشاره کرد؛ این مشخصات عبارتند از: کاهش کسری تراز عملیاتی بودجه؛ استمرار برنامه تجدید ساختار و توسعه بازار بدهی‌های دولت؛ تدوین بودجه بر مبنای نرخ ارز واحد؛ بهره‌برداری اهرمی از اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای و جلب مشارکت بخش خصوصی؛ استفاده از ظرفیت‌های ایجادشده در پسابرجام و حفظ و گسترش سطح خدمات عمومی. مهدی پازوکی، اقتصاددان درباره مشخصات برنامه بودجه خوب در گفت‌وگو با پایگاه خبری اتاق ایران، می‌گوید: «یکی از مشکلات اصلی اقتصاد ایران بی‌انضباطی در اقتصاداست؛ این مشکل در سال‌های 1388 تا 1392 تشدید شده است.»
بی‌انضباطی در اقتصاد چند دسته است؟
پازوکی بی‌انضباطی اقتصادی را به سه دسته اصلی تقسیم می‌کند: «بی‌انضباطی پولی اولین بی‌انضباطی در کشور است؛ بدهی‌های بالای افراد و دولت به بانک‌ها در این دسته از بی‌انضباطی قرار می‌گیرد. در اینجا سیاست‌های درست بانک مرکزی می‌تواند راهگشا باشد.»
او دسته دوم بی‌انضباطی را بی‌انضباطی اداری می‌داند؛ فیش حقوقی و پرداخت‌های ناعادلانه شامل این دسته می‌شود. مسئولیت این بی‌انضباطی با سازمان امور اداری است. اخیراً دوباره این سازمان که در زمان دولت دهم منحل شده بود، تأسیس شد. سازمان امور اداری می‌تواند به‌سلامت اداری و سالم‌سازی نظام دستمزد کمک کند. به گفته پازوکی، بی‌انضباطی مالی، دسته سوم بی‌انضباطی در اقتصاد ایران است که به سند بودجه برمی‌گردد.
برای رفع بی‌انضباطی مالی چه باید کرد؟
پازوکی می‌گوید: «مسئول اصلی این بی‌انضباطی، سازمان برنامه‌وبودجه است؛ البته در سال‌هایی که دولت خود را بی‌نیاز از وجود و فعالیت این سازمان می‌دانست، بی‌انضباطی گریبان گیر اقتصاد ایران شد. اما در شرایط فعلی سازمان برنامه‌وبودجه سعی بر حاکم شدن انضباط مالی بر اقتصاد ایران می‌کنند. البته در این مهم همه ارکان دولت تأثیرگذار است.»
بودجه در کشورهای توسعه‌یافته چه مشخصاتی دارد؟
بودجه عبارت است از حساب دخل‌وخرج دولت؛ نظام بودجه‌ریزی در کشورهای توسعه‌یافته و درحال‌توسعه دنیا اهمیت خاصی دارد. آن‌ها در تلاش هستند تا نظام بودجه‌ریزی خود را در یک فرایند بهبود یا تغییر به یک نظام عملکرد محور نزدیک کنند؛ عملیاتی که در آن ارتباط بین اعتبارات بودجه‌ای و عملکرد دستگاه‌های اجرائی شفاف و قابل‌درک است.
درآمدهای بودجه دو دسته هستند: مالیات و پول نفت. پازوکی می‌گوید: «اگر خواهان این هستیم که وابستگی به درآمدهای حاصل از فروش نفت کم شود باید بخش عمده درآمد بودجه از مالیات تأمین شود؛ اما متأسفانه فرار مالیاتی در ایران بالاست.» او تصریح می‌کند: «از قانون برنامه سوم به بعد، تأکید بر این بود که بودجه جاری دولت باید از محل مالیات تأمین شود و بودجه نفت صرف امور عمرانی و زیربنایی شود. اما حدود نیمی از بودجه جاری از محل مالیات تأمین می‌شود.» به گفته این اقتصاددان، ایران بهشت دلالان است؛ ما سیستم مالیاتی کارآمد نداریم. اگر از تجارب بشری، استفاده کنیم، باید سیستم بانکی و گردش مالی افراد شفاف باشد تا بر اساس درآمد، سطح مالیات تعیین شود.»
نسبت مالیات به تولید ناخالص داخلی 7.3 درصد است ولی در ترکیه این نسبت 25 درصد، در مالزی درصد 21 و در کشورهای اسکاندیناوی حدود 50 درصد است.
پازوکی معتقد است برای داشتن بودجه خوب، باید جلوی فرار مالیاتی گرفته شود؛ راه‌حل افزایش این مسئله، مالیات نیست، بلکه باید گستره مالیاتی افزایش یابد و درجاهایی برای مدتی نرخ مالیات صفر شود.
مالیات محوری مشخصه اول بودجه خوب
تأکید بر مالیات از ویژگی‌های بودجه خوب است؛ پازوکی می‌گوید: «از زمان برنامه سوم به بعد این گفته به آن صورتی که باید مورد تأکید قرار بگیرد، در عمل به کار گرفته نشده است. مالیات باید منبع اصلی بودجه جاری باشد؛ ولی چقدر در بودجه سال 96 چقدر به این مسئله توجه شده است؟»
دولت باید کوچک شود
بزرگ شدن بودجه دولت از مهم‌ترین مشکلات بودجه در کشور است. به گفته مهدی پازوکی، قدرت چانه‌زنی نمایندگان مجلس، نهادهای صاحب قدرت و غیره باعث بزرگ شدن این بودجه می‌شود. باید دولت کوچک، چابک و کارا باشد. بودجه خوب باید هرسال به کوچک شدن دولت کمک کند نه به بزرگ شدن آن. این مسئله به بی‌انضباطی مالی دولت می‌انجامد.
او معتقد است: «در بررسی بودجه سال 96 به این شاخص‌ها توجه شود و اگر این شاخص‌ها رعایت شده باشد پس این برنامه، بودجه خوبی است.» به گفته پازوکی او اتهام بی‌انضباطی مالی به دولت یازدهم را بی‌انصافی می‌کند. او می‌گوید اگر مستندات را بررسی کنند متوجه می‌شوند که این دولت به سمت بودجه‌ریزی مبتنی بر عملکرد حرکت کرده است. اما این سیستم فرآیندی است و اجرای کامل مراحل آن نیاز به زمان دارد. باید دولت برنامه‌ریزی دقیقی برای این هدف‌گذاری داشته باشد؛ اما به نظر می‌رسد با این برنامه حصول به هدف، آسان نخواهد بود.»