اخیرا در نوشته هاى متعدد یکى از عوامل تعیین نرخ دلار در بازار داخلى را به قیمت دلار در بازار جهانى وابسته مى کنند. یعنى وقتى دلار در بازار جهانى گران مى شود در ایران هم گران مى شود و عکس آن هم درست است .
من این استدلال را خیلى قوى نمیبینم و دلیل آن هم این است که ایران هیچ بازارى ندارد که تحولات دلار در بازار جهانى را تبدیل به تغییرات قیمت دلار به ریال بکند. اتفاقا این استدلال در مورد ین ، یورو ، پوند و سایر ارزها درست است ، ولى در مورد دلار امریکا صدق نمى کند. مثلا اگر دلار ٣٨٠٠ تومان باشد و یورو هم ٤٠٠٠ تومان قیمت داشته باشد ، با تغییر نرخ برابرى یورو به دلار در بازار جهانى ( مثلا گران شدن یورو در مقابل دلار ) یورو نیز در بازار ایران تغییر می کند و بالا مى رود و مثلا به قیمت ٤١٠٠ تومان مى رسد. ولى ممکن است قیمت دلار به ریال در بازار ایران همان ٣٨٠٠ تومان ثابت بماند.
دلیل آن این است که دلار امریکا در بازار ایران ارز پایه است و وقتى بانک مرکزى میخواهد در بازار دخالت کند از طریق دلار امریکا دخالت مى کند و بنابراین اساسا تغییرات قیمت دلار از محرک هاى داخلى اثر مى پذیرد. اینکه دلار در ایران ، بر خلاف طلا ، از بازارهاى جهانى تاثیر نمى پذیرد به این دلیل است که بازارى که دلار را در ایران به بازار جهانى وصل کند وجود ندارد. در حالیکه طلا از طریق صادرات و واردات به قیمت جهانى طلا وصل مى شود و هر روز قیمت هاى جهانى را در خود می بیند.
این بازار و این مکانیسم در ایران در باره دلار وجود ندارد و به همین دلیل است که نوسانات قیمت دلار به ریال را ، اگر سهم متغیرهاى داخلى را کنار بگذاریم ، چیزى براى متغیرهاى خارجى باقى نمى ماند. مثلا در اوج قدرت گیرى دلار در بازارهاى جهانى در شش ماهه دوم سال ٢٠١٤ ، همزمان شاهد افزایش قیمت دلار در بازارهاى جهانى نیستیم و در چند روز اخیر که بازارهاى جهانى به خاطر تعطیلات کریسمس تعطیل بود و حتى قبل از آن به مدت یک هفته دلار در بازارهاى جهانى تقریبا ثابت بود ، در ایران هر روز دلار بالا و بالاتر رفت .
اساسا دلالهاى ارز نیز براى تعیین قیمت دلار به بازارهاى جهانى نگاهى ندارند و دلیل آن هم این است که مکانیسمى براى انتقال تغییرات قیمت دلار در بازار جهانى به بازار داخلى وجود ندارد. نسبت دادن تغییرات قیمت دلار در مقابل ریال به تغییرات قیمت دلار در بازار جهانى راه را براى توجیه افزایش قیمت دلار در بازار داخلى باز میکند و ناخواسته سهم عوامل داخلى ، که درتعیین قیمت دلار تعیین کننده هستند ، استتار مى شود.