از زمان اجرایی شدن برجام یک سال گذشت؛ یک سال پیش برنامه جامع توافق هسته‌ای ایران موسوم به برجام، قابلیت اجرایی یافت و طرفین اقدامات خود را بر اساس برنامه‌ریزی صورت گرفته آغاز کردند (27 دی‌ماه). توافق برجام در میان چالش، انتقادها و مخالفت‌های بسیاری از نیروهای سیاسی در ایران و آمریکا تصویب شد. پس از گذشت یک سال از اجرایی شدن برنامه جامع اقدام مشترک موسوم به برجام و باوجود تمامی موانعی که بر سر راه آن وجود دارد، به نظر می‌رسد طرفین همچنان به مفاد این توافق جامع متعهد بوده و قصد اجرای آن را دارند؛ موضوعی که سبب می‌شود بتوانیم آینده‌ای روشن برای این توافق متصور شویم. اما ره‌آورد برجام برای اقتصاد ایران و حوزه انرژی چه بود؟
منصور معظمی معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت در گفت‌وگو با پایگاه خبری اتاق ایران می‌گوید: «برجام بخشی از تحریم‌ها و موانع را از پیش پای اقتصاد ایران برداشت؛ تحریم‌هایی که بیشتر حوزه انرژی (نفت، گاز و پتروشیمی) را نشانه گرفته بود.»
بخشی از تحریم‌ها لغو شده است
چرا معتقدید که برجام بخشی از تحریم‌ها را رفع کرده است؟ معظمی، عضو هیات رئیسه اتاق تهران پاسخ می‌دهد: «اولاً با برجام محدودیت از صادرات نفت برداشته شد؛ هرچه بخواهیم و بازار هم وجود داشته باشد می‌توانیم صادر کنیم. محدودیت سابق برای فروش، سقف‌بندی گذشته (1 میلیون و 50 هزار بشکه) برداشته شده است. ورود سرمایه و تکنولوژی در حوزه انرژی مطالبه دیگری بود که تابه الان اتفاقی نیفتاده است.»
MoU امضا شده نه قرارداد
گفته می‌شود با برجام مسیر تمام سرمایه‌گذاری‌ها به حوزه انرژی ختم می‌شود؛ چرا شما معتقدید که چنین اتفاقی نیفتاده است؟ رئیس هیات عامل سازمان گسترش و نوسازی صنایع می‌گوید: «بعد از توافق برجام شرکت‌های فراوانی به ایران آمده‌اند و با شرکت ملی نفت ایران MoU امضا کرده‌اند؛ تا سرمایه‌گذاری در ایران انجام شود و تکنولوژی بیاورند. اما تابه‌حال این شرکت‌ها به مذاکره و MoU و حفظ وضعیت بسنده نکرده‌اند. اگر این شرکت‌ها جدی باشند چند ماه طول می‌کشد تا MoU به قرارداد منجر شود.»
(MoU ((Memorandum of understanding در حقوق بین‌الملل عمومی MoU صرفاً دارای آثار و نتایج سیاسی است. هرگاه کشورها درصدد این باشند که از ایجاد آثار حقوقی و الزام‌آور نسبت به توافقات خود جلوگیری به عمل بیاورند، به امضای MoU مبادرت می‌ورزند. درست است که MoU دارای آثار غیرحقوقی است اما نقض آن از جانب هر یک از طرفین چهره وی را ازلحاظ سیاسی و افکار عمومی مخدوش می‌کند.
رئیس کمیسیون انرژی و محیط زیست اتاق تهران تصریح می‌کند: «شرکت‌های خارجی در موقع بستن قرارداد برای همکاری و سرمایه‌گذاری خیلی حساسیت نشان می‌دهند؛ شاید محافظه‌کاری بیش‌ازاندازه؛ اما عملکرد واقعی این شرکت‌ها بعد از سرمایه‌گذاری واقعی قابل ارزیابی است.»
معظمی می‌گوید: «شرکت‌های خارجی به سرمایه‌گذاری در ایران علاقه‌مند هستند؛ اما بین علاقه‌مند بودن و آوردن سرمایه تفاوت جدی است. آن‌ها هنوز تصمیم به سرمایه‌گذاری نگرفته‌اند. با توجه به فضای بین‌المللی و امنیت موجود در ایران، ثبات سیاسی و برداشته شدن تحریم‌ها، آن‌ها تمایل به سرمایه‌گذاری دارند. اما خیلی از شرکت‌ها بعد از آمدن و رفتن، تصمیم جدی نگرفته‌اند و از تصمیم‌گیری نهایی خودداری می‌کنند.»
چرا قرارداد نه؟
چرا باوجوداین علاقه‌مندی و امضای MoU رغبت‌ها به قرارداد منجر نمی‌شود؟ عضو هیات نمایندگان اتاق ایران می‌گوید: «من به شرایط بدبین نیستیم؛ اگر ما بتوانیم درست مدیریت کنیم، شرکت‌های نفتی به سمت ایران خواهند آمد. یکی از دلایل متقن این است که می‌خواهند که کابینه آقای ترامپ و خود او چه برخوردی و جهت‌گیری در ارتباط با ایران خواهد داشت؛ اما ترامپ هم چیزی از خود برای قضاوت جدی و دقیق بروز نداده است. »
ورود سرمایه به صنایع بالادستی
شرکت‌های خارجی به چه بخشی از انرژی ایران توجه دارد؟ معظمی می‌گوید: «صنایع بالادستی، و این سیاست بسیار درستی است. امروزه باید بیشترین توجه و سرمایه‌گذاری ما در صنایع بالادستی انرژی باشد تا بتوانیم میدان رقابت را واگذار نکنیم. اگر ما ذخایر نفت و گاز داشته باشیم اما نتوانیم آن را استخراج‌کنیم، این منابع به درد نمی‌خورد.»
وزارت نفت درست عمل می‌کند
معظمی در ارزیابی سیاست وزارت نفت می‌گوید: «سیاستی که وزارت نفت در پیش‌گرفته، سیاست درستی است، بالاخره باید تلاش شود در صنایع بالادستی سرمایه و تکنولوژی جذب شود. البته این به معنای این نیست که تمایلی به سرمایه‌گذاری در بخش خصوصی نیست.» به گفته معظمی بخش خصوصی باید توانایی مذاکره، هنر اقناع شرکای خارجی را داشته باشد و آن‌ها را قانع کند که پروژه‌شان توجیه اقتصادی دارد تا شرکای خود را انتخاب کند.